N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Reportage
Diaspora Honderdduizenden Russen zijn na het begin van de oorlog tegen Oekraïne vertrokken. Hoe hebben zij de afgelopen dagen beleefd? Drie gesprekken met Russen in de diaspora.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102276428-d09fe3.jpg)
Terwijl zwaarbewapende huurlingen van de Wagner Groep zaterdag oprukten richting Moskou, zaten veel Russen in de diaspora aan hun telefoon gekluisterd. Ze volgden angstvallig het laatste nieuws en onderhielden contact met familieleden en vrienden in Rusland, heen en weer geslingerd tussen hoop en vrees. Hoop dat het gehate regime van president Vladimir Poetin de rekening kreeg gepresenteerd voor de desastreuze oorlog in Oekraïne. En vrees voor straatgevechten in Moskou, voor een bloedige machtsgreep van een bende criminelen, of zelfs voor een burgeroorlog.
Poetins oorlog heeft geleid tot een historische uittocht van zijn eigen volk: naar schatting 500.000 tot één miljoen Russen zijn vertrokken. Sommigen vluchtten naar buurlanden als Kazachstan, Armenië en Georgië. Anderen trokken verder naar Europese landen, Turkije, de Verenigde Arabische Emiraten, of helemaal naar Latijns-Amerika. De eerste golf bestond vooral uit journalisten, activisten en anderen met morele bezwaren tegen de invasie, de tweede meer uit mannen die de mobilisatie wilden ontlopen.
Het profiel van Russische ballingen verschilt per land. Terwijl journalisten, activisten en mensen uit de creatieve sector veelal in Istanbul en Berlijn zijn neergestreken, zijn rijke Russen uit financiële overwegingen vaker uitgeweken naar Dubai en Londen. Die laatste groep reageerde laconieker en afstandelijker op de dramatische gebeurtenissen van zaterdag, tot frustratie van hun politiek geëngageerde landgenoten. „Het voelt soms alsof ze een film kijken – ook al is het de film in hun land”, zegt een van hen. „Ze hebben weinig zin om betrokken te raken bij wat er gebeurt.”
Drie telefoongesprekken, waarbij twee mensen zich niet veilig genoeg voelen om met hun achternaam in de krant te staan.
Sasha Pokhvalin, Istanbul
„Ik ben freelance illustrator. Mijn klanten zijn voornamelijk Russisch. In januari 2022 kwamen mijn vrouw en ik naar Turkije, half voor vakantie en half voor werk. We wilden zien of we buiten Rusland konden wonen. We hielden van Istanbul, waar enkele vrienden van ons woonden, dus dat leek een goed startpunt. Enkele dagen voordat we terug naar Moskou zouden vliegen, begon de invasie van Oekraïne. We vlogen naar Moskou, rondden daar al onze zaken af, en kwamen terug naar Turkije. In het begin voelden we ons vreselijk, die speciale militaire operatie kwam voor iedereen als een schok.
„Vorig jaar zomer woonden we een paar maanden in de badplaats Antalya. Maar we waren gewend aan het leven in een megapolis als Moskou. Het was een beetje te stil voor ons, en we zijn terug naar Istanbul verhuisd. We wonen in de seculiere wijk Moda op de Aziatische oever. Dat is de comfortabelste plek. Het heeft alle voordelen van een grote stad, maar ook een lange en vrij rustige kust met veel groen en dieren. En de Turkse gemeenschap is heel open. De bevolking is erg jong. Er wonen veel mensen die nog geen tijd hebben gehad om gedesillusioneerd te raken.
„Er is een kleine Russische gemeenschap in Moda. Maar er wonen hier niet zo veel Russen als in de wijk Cihangir aan de Europese zijde van de stad. Met een aantal Russen in Moda hebben we contact. Ze werken allemaal in de creatieve sector en zijn betrokken bij de gebeurtenissen in Rusland. Soms lopen we op straat oude vrienden tegen het lijf die we kennen uit Moskou. Er worden binnen de gemeenschap ook wel wat dingen georganiseerd. Er is een hardloopclub die wordt beheerd door Russische mensen met een Telegram-kanaal. Er is ook een bioscoopclub en een urban sketching-club, mensen die op locatie tekeningen maken van wat ze zien in een stad.
„Lange tijd dacht ik dat als ik me niet inlaat met politiek, mijn land me ook niet lastig zal vallen. Ook al werkte ik voor het tijdschrift Village, dat verslag deed van het leven in de stad, ook de politieke kant ervan. Maar over het algemeen was ik niet zo geïnteresseerd als ik achteraf gezien had moeten zijn. De gebeurtenissen van zaterdag volgde ik op de voet. Aan de ene kant was het heel eng, want dit had kunnen leiden tot meer zinloos geweld en lijden. Maar het bracht ook een sprankje hoop op verandering. Misschien niet de verandering die iedereen wil, maar toch.”
Masha, Dubai
„Ik ben advocaat, met vijftien jaar ervaring in internationaal recht. Ik werkte eerst voor een groot advocatenkantoor en daarna voor een durfkapitaalfonds dat internationaal investeert. Toen de oorlog begon, was er voor mij geen werk meer in Rusland. Veel bedrijven sloten hun deuren. Het was moeilijk om klanten te vertellen dat ik nog steeds in Moskou was. Het beïnvloedde hun beeld, en sommigen wilden niet meer met me praten. Ik moest dus op zoek naar een plek waar ik mijn werk kon voortzetten. En ik wilde ook weg omdat de politieke situatie psychologisch zijn tol eiste.
„Als Russisch staatsburger kon ik niet zomaar overal naartoe. Ik moest een land kiezen dat makkelijk was qua migratie. Voormalige Sovjetrepublieken, zoals Georgië, Kazachstan of Armenië. Veel mensen verhuisden naar Cyprus. Omdat ik connecties had in Dubai, was het makkelijk daar een verblijfsvergunning te regelen. Om die reden zijn veel mensen uit de advocatuur en de financiële sector naar Dubai verhuisd. Je kunt hier relatief makkelijk alles regelen.
„Er is een enorme Russische gemeenschap in Dubai. Veel mensen die ik ken uit mijn vorige leven, zijn hierheen verhuisd. Dus qua werk is het eigenlijk enorm gunstig om hier te zitten. Er zijn plekken in de stad waar je geen andere taal hoort dan Russisch. De obers in de restaurants spreken zelfs Russisch. En er zijn veel cafés en schoonheidssalons die ook in Moskou zaten. De eigenaren hebben hun bedrijf gewoon verplaatst naar Dubai, omdat hun klanten daar naartoe verhuisden. Hierdoor heb je soms het gevoel dat alles wat je had in Moskou, met je is meeverhuisd.
„Ik was in Italië toen de muiterij plaatsvond. Dubai is erg heet in de zomer. Omdat ik op afstand kan werken, reis ik geregeld naar plekken waar het weer wat draaglijker is. Ik belde zaterdag eerst mijn familie in Sint-Petersburg. Ze waren in orde, de stad ligt ver van Moskou. Maar het was moeilijk om mijn vaste routine te volgen. Daarom ben op de fiets gesprongen. Voor de oorlog dacht ik nooit na over mijn geestelijke gezondheid. Maar de laatste anderhalf jaar heb ik paniekaanvallen. Als er iets gebeurt, spring ik op de fiets. Ik heb zaterdag zo’n vijf uur gefietst, totdat ik zo moe was dat ik niet meer nerveus was.”
Mark, Buenos Aires
„Ik ben transgender en heb als lhbt-vluchteling asiel heeft aangevraagd. Argentinië heeft een programma voor mensen zoals ik. Ik was politiek actief in Rusland. Als burger was ik bij alle demonstraties die sinds 2011 zijn gehouden. Als fotograaf heb ik een tentoonstelling gemaakt over de protesten. En ik was ook waarnemer bij twee verkiezingen, in 2011 en 2014. Ik leefde in een bubbel waar iedereen om me heen hetzelfde standpunt en dezelfde politieke opvattingen leek te hebben. Ik maakte deel uit van een kring van journalisten, en werkte voor verschillende tijdschriften in Moskou.
„Ik ben getrouwd, mijn vrouw en ik hebben twee kinderen. Ik ben als vrouw geboren en ging in transitie toen we al een aantal jaren samen waren. Dat was veertien jaar geleden. Ik ben nooit open over mezelf geweest in Rusland. Bij protesten was ik altijd bang dat ik opgepakt zou worden. Wat zou er gebeuren als ik in een cel zou belanden met andere gevangenen? We waren ook erg bang dat onze kinderen van ons zouden worden afgenomen nadat ze de grondwet in 2020 hadden gewijzigd. Ons gezin wordt niet meer als een gezin beschouwd. Daarom hielden we ons relatief stil.
„Vóór de oorlog hadden we al besloten om Rusland te verlaten. Na de grondwetswijziging werd het te gevaarlijk voor ons. Maar de pandemie maakte reizen onmogelijk. Toen de oorlog begon, zijn we vertrokken. Het leven in Buenos Aires is geweldig. Er is geen werk als persfotograaf, maar er zijn wel veel Russen. Ik maak foto’s van gezinnen, zwangere vrouwen en baby’s. In november, december en januari kwamen hier veel zwangere Russische vrouwen bevallen. Dus ik had genoeg werk. En mijn vrouw is journalist, kok en blogger. Ze schrijft en maakt een podcast. Financieel gaat het prima.
„Het is moeilijk om te bepalen wat ik echt voel en wat ik van de muiterij vind. Ik werd verscheurd tussen angst en opwinding. Enerzijds wil ik niet nog meer slechte ontwikkelingen in Rusland. Mijn moeder woont er nog. Maar ik wil ook niet dat dit regime voortbestaat. De muiterij bracht hoop dat er iets ging veranderen. Ik was er zeker van dat de oorlog zou eindigen omdat Wagner-baas Prigozjin dacht dat Rusland al verloren had. En ik hoopte dat, als er een probleem zou zijn binnen het politieke systeem in Rusland, het Oekraïense leger een betere kans zou hebben om een doorbraak te forceren.”
