De vergelijking van de slagvelden in Oekraïne met een vleesmolen is sleets geworden. Maar als je – door de ogen van een Oekraïense observatiedrone – zag wat de 182.000 tungsten kogeltjes uit de springkop van een raket doen als die precies boven een groep Russische infanteristen tot ontploffing komt, snap je weer precies wat ermee wordt bedoeld.
Na een paar van zulke ‘schoten hagel’, tussen de zandverstuivingen van het nationale park van Olesjky, in het door Rusland bezette deel van de zuidelijke regio Cherson, bewegen zo’n honderd militairen niet langer.
Zeker zo indringend zijn de beelden die voor het begin van Poetins ‘speciale militaire operatie’, deze zaterdag twee jaar geleden, nog niet bestonden: de dood van individuele soldaten door een granaat, gefilmd vanuit de drone die het explosief laat vallen. Zulke drones heten FPV’s (van first person view), omdat ze op afstand worden bestuurd als in een videospel. X, voorheen Twitter, grossiert in zulke snuff movies, zoals The Economist ze omschreef.
Hoewel het vaak gaat om één granaat op één soldaat, in een schuttersput of loopgraaf, vaak ’s nachts gefilmd in luguber infrarood, gaat het bij elkaar om enorme aantallen. Ook dit is „de vleesmolen waarin Russische soldaten verdwijnen”, schreef @elliotreports, een X-account dat militaire ontwikkelingen in Oekraïne volgt, donderdag bij een bloedige compilatie. Verdun meets PlayStation.
Quadcopters
Wat begon als project van Oekraïense hobbyisten die speelgoed-quad-copters ombouwden om granaten op Russische tanks te laten vallen, heeft nu industriële omvang: Oekraïne produceert ten minste honderdduizend FPV-drones per jaar en streeft naar een miljoen. Daarnaast ontwikkelt en bouwt het een bont arsenaal aan andere drones – officieel unmanned aerial vehicals (UAV’s) – voor observatie en voor aanvallen over lange of kortere afstand.
Maar op het gebied van observatie- en kamikaze-drones was Rusland al een kolossale speler. En hoewel het veel minder FPV-filmpjes op X zet, is het in hoog tempo bezig zijn achterstand op dat vlak in te lopen, als het Oekraïne niet al voorbij is.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/23152052/data112061096-52b5af.jpg)
„De alomtegenwoordigheid van drones leidt tot dramatische veranderingen op het slagveld”, schreef Mykola Bielieskov, Oekraïne-analist deze week bij denktank Atlantic Council. Permanente observatie door UAV’s maken verrassingsaanvallen extreem moeilijk. Bovenal „fungeren ze als een precisiewapen dat veel functies van artillerie en raketten kan overnemen”, aldus Bielieskov. Bovendien zijn ze wendbaar en kunnen ze dingen die een granaat niet kan, zoals een busje soldaten achtervolgen op een landweg. „En dat alles tegen een fractie van de kosten.”
Ga maar na: een standaard 155mm-artilleriegranaat kost tot een paar duizend euro, terwijl een ‘slimme’, gps-geleide 155mm-granaat, zoals de Amerikaanse Excalibur, op een slordige 100.000 euro per schot komt. Wat dan weer fors goedkoper is dan één Himars-raket. Terwijl een kleine slagvelddrone niet meer dan een paar honderd euro hoeft te kosten.
Psychologische oorlogvoering
Deze week was ook te zien hoe zulke killer drones naar binnen vlogen bij een werkplaats voor Russische tanks en pantservoertuigen en die, bijna achteloos, een voor een uitschakelden, waarna de loods afbrandde.
Het was een hoogstandje van stuurmanskunst en psychologische oorlogvoering. Maar het liet óók zien dat dit kostbare doelwit juist niet werd aangevallen met conventionele munitie. Dat zou mogelijk net zo effectief geweest zijn, maar het tekort daaraan is voor Oekraïne zeer nijpend nu de aanvoer stil ligt, met name vanuit de Verenigde Staten door obstructie van Trump-getrouwe Republikeinen in het Congres.
Oekraïense artilleristen klagen dat ze nu zo op rantsoen staan dat ze kansen op het slagveld laten lopen. En president Zelensky weet de val van Avdiivka kortweg aan deze munitietekorten. Rusland kan dankzij het opvoeren van de eigen productie en leveringen uit Noord-Korea daarentegen vijf of meer granaten afschieten voor elke Oekraïense granaat.
Ondanks het opschalen van Europese munitieproductie en de aanstaande levering van 800.000 granaten via Tsjechië, zullen Oekraïense tekorten voorlopig aanhouden. Bewapende drones kunnen daarom helpen dat gat te dichten.
De killer drone is voor Oekraïne een klassiek ‘asymmetrisch wapen’: als zwakkere partij kun je er de sterkere veel pijn mee doen. Zoals ook simpele, ingegraven explosieven in Afghanistan een tijd effectief waren tegen de best beschermde westerse voertuigen, zo kan een peperdure, moeilijk te vervangen Russische T-90-tank het afleggen tegen een ‘vliegende bermbom’. Maar is het genoeg?
Dat drones artillerie volledig kunnen vervangen is „fundamenteel onjuist”, zei Roman Holoditskyi, commandant van een Oekraïense artilleriebatterij, tegen de Kyiv Independent. „Artillerie heeft altijd de X-factor op het slagveld gehad. Niet voor niets vragen infanteristen om artilleriesteun, niet om dronesteun.”
Avdiivka
In de vier maanden van de slag om Avdiivka verloor Rusland volgens één westerse schatting ruim 200 tanks en 10.000 soldaten; netto een complete Sovjet-divisie ‘oude stijl’. Een kritische Russische militaire blogger, Andrej ‘Murz’ Morozov, die weigerde zijn raming van 300 verloren tanks en 16.000 soldaten in te trekken, werd deze week dood gevonden.
Volgens sommige analisten kan Rusland zulke verliezen niet volhouden; alleen al bij Avdiivka vielen meer Russische doden dan tijdens de vijftien jaar dat Sovjet-troepen in Afghanistan vochten. De vergelijking met Stalingrad (1942-’43), waar één op de drie Russische militairen sneuvelde en die niettemin hét keerpunt in de oorlog betekende, lijkt eerder op zijn plaats. Want Rusland heeft de afgelopen twee jaar strategisch geduld ontwikkeld, bezit een grote voorraad soldatenlevens en het kijkt vanouds niet op eentje meer of minder.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/23152051/data112060669-878ac0.jpg)
Russische verliezen verhullen evenmin hoe precair de positie van Oekraïne is vergeleken bij een winter geleden. Toen likte Poetin zijn wonden na het verlies van wat bedoeld was als militair vluggertje; sommige Russische officieren hadden op 24 februari 2022 hun feesttenue al bij zich voor de overwinningsparade in Kyiv. Die slag verloor Rusland glorieus door overmoed en gebrekkige planning, door het improvisatievermogen van de dappere Oekraïners met westerse inlichtingen en wapens. Daarna joeg Oekraïne de Russen bij Charkiv en Cherson ver terug, tot in de Donbas en over de Dnipro.
Patstelling
Maar het zomeroffensief dat de Oekraïense doorbraak moest brengen, op zijn minst naar de bezette Krim, liep vast in de Russische mijnenvelden. Sindsdien heeft de frontlijn zich ondanks het verlies van Avdiivka, en eerder Bachmoet, niet wezenlijk verlegd. In die ‘patstelling’, zoals de kortgeleden vervangen bevelhebber Valeri Zaloezjny het noemde, is veel Oekraïens optimisme vervlogen.
‘Avdiivka’ lijkt nu vooral een tussenstap naar verdere Russische offensieven naar het noordwesten, richting Charkiv. Volgens het gezaghebbende Institute for the Study of War (ISW) gaat het om „de eerste coherente offensieve operatie langs verschillende ‘assen’ sinds anderhalf jaar”. Uit alles blijkt dat Poetin zijn ultieme doel, de onderwerping van Oekraïne, niet heeft opgegeven én gelooft aan de winnende hand te zijn. Volgens de Britse militaire denktank RUSI heeft hij de overwinning al losjes voor 2026 ingetekend.
„Rusland leert misschien langzamer dan Oekraïne”, schreef de Australische militair analist en oud-generaal Mick Ryan, „maar als het dat eenmaal doet, is Rusland in staat [het geleerde] systematisch in praktijk te brengen”. Hoe langer de oorlog duurt, hoe meer die „strategische aanpassing” in Russisch voordeel werkt, aldus Ryan. „Het ultieme gevolg, zonder passend westers antwoord, is geen patstelling. Dat is een Oekraïense nederlaag.”
Evolution, not Revolution
Drones, van welke aard ook, zijn geen wondermiddel. Evolution, not Revolution, doopte de Amerikaanse denktank CNAS een recent rapport. Ook op dit gebied kan Rusland de langste adem hebben. Succesvolle aanvallen van lange-afstandsdrones op Russische raffinaderijen, centrales of een militair vliegveld zijn spectaculair, maar hun effect is vooral psychologisch.
Toch is er één gebied waar Oekraïne strategisch onbetwist in het voordeel lijkt. Op de Zwarte Zee is het erin geslaagd een corridor voor zijn cruciale graanexport te heropenen. En dat is voor een groot deel te danken aan onbemande systemen en superieure verrassingstechniek.
Oekraïense kruisraketten en zeedrones hebben in totaal 26 Russische marineschepen vernietigd en een onbekend aantal beschadigd. Met als gevolg dat de Zwarte Zeevloot zich al een tijd niet onder de Oekraïense kust waagt, waar de graanschepen varen. Bovendien zijn marinehavens op de Krim niet veilig meer voor Rusland.
Het heeft hierop vooralsnog geen antwoord, maar ook het Westen volgt dit met argusogen. Want „goedkope wegwerp-precisiewapens hebben de neiging ook in handen van criminelen en terroristische groepen te belanden”, schreef The Economist. Het is dus eerder de vraag wanneer, niet óf Iran en de Houthi’s nagenoeg onzichtbare snelle dronebootjes zullen inzetten tegen vracht- en marineschepen in de Rode Zee.
