‘Na jaren droogte heb ik vrijwel al mijn vee verloren, mijn einde komt in zicht’

De aarde verpulvert, de toplaag gaat als stof de lucht in. Het is akelig stil; in de avond klappen de krekels niet meer en er is geen prikkelende geur van regendruppels die kikkers aanzetten tot een koor van dronkaards. Het geluid van blèrende geiten en balkende ezels ontbreekt in de kralen van de herders: in Zuid-Ethiopië kwamen de afgelopen maanden 3,5 miljoen stuks vee om, in Kenia 2,5 miljoen.

En zij zijn niet de enige dieren. De overheidsorganisatie Kenya Wildlife Service telde de eerste maanden van dit jaar de lijken van 205 olifanten, 512 wildebeesten, 381 gewone zebra’s, 51 buffels, 49 grévyzebra’s en 12 giraffen. In het wildpark Amboseli tegen de grens met Tanzania stierven er 76 olifanten, van wie de helft kalfjes, omdat de moeders onvoldoende melk produceerden. Een olifant drinkt doorgaans 240 liter water per dag.

Peninah Malonza, minister van Toerisme en Natuur, zei onlangs dat er „stappen worden ondernomen om de levens van dieren te redden, zoals de aanleg van boorgaten en het transport van water naar opgedroogde waterpannen en dammen”. Vroeger liet de overheid de dieren sterven, de natuur werd op zijn beloop gelaten. Nu niet meer. In het wildpark Tsavo wordt water en zout aangevoerd voor de beesten, in andere parken krijgen ze hooi. Eerder dit jaar zei Najib Balala, de toenmalige minister van Natuur, dat „klimaatverandering nu twintig keer zoveel olifanten doodt als stroperij voor ivoor”.

Hongersnood

Lange en bijtende droogtes zijn in Oost-en Zuidelijk Afrika evenals in de Sahel gewoon geworden. Bij begroetingen tussen mensen luidt vaak de eerste vraag: „Regent het op de plaats waar je vandaan komt?” Sinds 2019 regent het onvoldoende in Oost-Afrika en ook in de laatste maanden van 2022 liet het regenseizoen opnieuw te wensen over. Periodiek terugkerende droogte hoorde bij het klimaat in Afrika: om de vier of vijf jaar was er een droogte. Nu is dat veel vaker.

In de Oost-Afrikaanse landen Somalië, Ethiopië en Kenia hebben 21 miljoen mensen niet voldoende te eten en verkeren er drie miljoen in een acute noodsituatie. In Somalië vallen er slachtoffers. De hulpgroep de Norwegian Refugee Council berichtte onlangs: „Laat het absoluut duidelijk zijn: hongersnood doodt in stilte tienduizenden in Somalië”. Volgens de Verenigde Naties lopen in dat land een half miljoen kinderlevens gevaar door de hongersnood – dat zijn er meer dan in enig ander land ter wereld in deze eeuw.

Door de overbevolking van mens en vee en onderontwikkeling van de hete en zanderige nomadische gebieden worden de effecten van droogte steeds ernstiger. Trotse nomaden veranderen in paupers: zonder vee is er geen leven. Het opdrogende, schrale landschap met zijn karige hulpbronnen kan de bevolkingsdruk niet meer aan, wat soms leidt tot gewapende competitie tussen de veehouders. Afrika is demografisch het jongste continent ter wereld en dat legt een zware druk op de natuur. Veertig jaar geleden woonden er 12 miljoen mensen in Kenia, nu meer dan 55 miljoen.

In het Keniaanse district Samburu, in een kraal waar vroeger de zoete geur van koeienstront hing, zitten vermagerde oude mannen lethargisch in de schaduw. Zelfs de nostalgie naar het groene verleden houdt hen niet meer staande. „Na vier jaar heb ik vrijwel al mijn vee verloren, mijn einde komt in zicht”, zegt een oude man. Hij wrijft over zijn kalende hoofd, zoekend naar antwoorden. „Ik weet niet meer hoe het verder moet, alleen als de ene helft van ons mensen sterft, kan de andere helft overleven.”

Zover is het in Kenia niet gekomen; er sterven geen, of nauwelijks mensen door honger. In tegenstelling tot Somalië bestaat slechts de helft van het land uit droge gebieden, in de heuvels en bergen van de andere helft groeien groentes en stromen er rivieren. Ook kent Kenia een effectief distributiesysteem, gevoed door overheid en hulporganisaties. Er wordt tot in verafgelegen gebieden voedsel verspreid, of per mobiel geld overgemaakt.

De hoop is nu gevestigd op het volgende regenseizoen in april. Maar opnieuw zijn de weersverwachtingen niet gunstig. „Het doet me pijn om de brenger te zijn van slecht nieuws, terwijl miljoenen mensen in de regio al te maken hebben gehad met de langste droogte in veertig jaar”, zei Guleid Artan, de directeur van de Intergouvernementele Instelling voor Ontwikkeling en Klimaatvoorspelling (ICPAC), nog in december. „Helaas laten onze modellen met een hoge mate van betrouwbaarheid zien dat we het vijfde achtereenvolgende mislukte regenseizoen in de Hoorn van Afrika zijn ingegaan.”