Het is niet eerder voorgekomen. Maar het wordt steeds duidelijker wat het betekent, als de eigenaar van een invloedrijk sociaal medium zélf uitgesproken politieke standpunten inneemt, openlijk partij kiest in de Amerikaanse verkiezingsstrijd, en de regeringsleider van een ander land op hoge toon de les leest. Terwijl hij op zijn eigen platform, waar hij meer dan 190 miljoen volgers heeft, geregeld misinformatie verspreidt.
Want dat is wat tech-ondernemer Elon Musk doet, de man die in 2022 Twitter overnam en het omdoopte tot X. Sinds de moordaanslag op Donald Trump, vorige maand, zet hij zich voluit in voor diens verkiezingscampagne. Maandagavond bijvoorbeeld door op Spaces, het audiokanaal van X, een welwillend gesprek met de voormalige president te voeren.
Voor Trump was het een kans om voor een groot publiek een impuls te geven aan zijn campagne, die vaart verloren heeft sinds Kamala Harris de kandidaat van de Democraten is. Voor Musk was het een kans om X in het zonnetje te zetten.
Geen interview, een conversatie
Dat laatste bleek meteen al lastig: door technische problemen kon de uitzending pas na een vertraging van 40 minuten beginnen. Volgens Musk was er een „massale DDoS-aanval” aan de gang, een cyberaanval die websites kan platleggen – maar de rest van X leek nog goed te functioneren.
Het was geen interview, zei Musk toen het gesprek dan toch begon, want uit confronterende interviews leer je niet hoe iemand écht spreekt. Het werd dus een conversatie tussen twee mannen die het elkaar niet moeilijk maakten, elkaar complimenten gaven en politieke onderwerpen bespraken waarover ze het in grote lijnen eens zijn. Van immigratie (gevaarlijk uit de hand gelopen) en kernenergie (ondergewaardeerd) tot de toestand van het land (bedroevend) en natuurlijk de Democraten (slecht voor Amerika). Onweersproken kon Trump zijn leugen herhalen dat de verkiezingsuitslag van 2020 het gevolg was van fraude.
Musk nam af en toe heel voorzichtig enige afstand van Trump, bijvoorbeeld door het belang van duurzaam energiebeleid aan te kaarten. Hij benadrukte dat hij eigenlijk gematigd is en raadde andere gematigde kiezers aan om ook op Trump te gaan te stemmen. Nieuwe feiten of inzichten kwamen er verder niet uit het gesprek.
Dat Musk gematigd zou zijn was de afgelopen maanden, zacht gezegd, niet altijd duidelijk. Op X noemde hij Kamala Harris „letterlijk een communist”. Tijdens de rellen die begin deze maand in het Verenigd Koninkrijk woedden mengde Musk zich in de gespannen situatie door op X te verkondigen: „Burgeroorlog is onvermijdelijk”. Ook verspreidde hij de ongefundeerde, maar in radicaal-rechtse kringen populaire samenzweringstheorie dat de Britse politie witte demonstranten harder aanpakt dan mensen met een migratie-achtergrond: ‘two-tier policing’.
Premier Keith Starmer noemde de uitlatingen van Musk „gevaarlijk”. En toen de politicus na agressie van relschoppers tegen moslims verzekerde dat hij aanvallen op moskeeën en moslims niet zou tolereren, kaatste Musk terug: „Zou u zich geen zorgen moeten maken over álle gemeenschappen?”
Ook met de Europese Unie kwam Musk afgelopen dagen – niet voor het eerst – in conflict. Vooruitlopend op het gesprek tussen Musk en Trump maakte Europees Commissaris voor de Interne Markt, Thierry Breton, op X een waarschuwing openbaar die hij per brief aan Musk had gestuurd. Daarin herinnerde hij de tech-ondernemer eraan dat hij onder de nieuwe Europese Digitale Dienstenwet (DSA) verplichtingen heeft om zijn platform te vrijwaren van „uitingen die haat en chaos bevorderen, oproepen tot geweld, en bepaalde vormen van desinformatie verspreiden”.
Musk antwoordde grof en op zijn karakteristieke manier: met een beeld uit een film (Tropic Thunder) van een man die in een telefoon brult met daarover heen de tekst: Doe een stap terug en, letterlijk, fuck you own face!” Het campagneteam van Trump verweet de Europese Unie en Breton (die verwikkeld is in zijn eigen campagne – voor een mooie post in de nieuwe Europese Commissie) „vijand van de vrije meningsuiting” te zijn.
De bewondering en steun van Musk voor Trump, die hij op X veelvuldig uit, stralen onvermijdelijk af op het platform. X is daardoor, schreef tech-columnist Casey Newton deze dinsdag in zijn nieuwsbrief Platformer, vrijwel helemaal „een politiek project” geworden. Newton merkt op dat de Republikeinen toen Trump aan de macht was steen en been klaagden dat de sociale media niet objectief waren, en de Democraten steunden. „Als Mark Zuckerberg (topman van Meta, red.) destijds een welwillend interview met Joe Biden had gehouden, dan had het Congres er een hoorzitting over belegd.”
Grote adverteerders
Met hoeveel overtuiging Musk zijn geloof in Trump en allerlei rechtse ideeën ook mag uitdragen, soms zitten de activist Musk en de ondernemer Musk elkaar lelijk in de weg. In het eerste jaar na zijn overname van het platform, nam het aantal regelmatige twitteraars af met dertig procent. Maar zeker zo problematisch voor het bedrijf, dat voor zijn inkomsten vooral afhankelijk is van advertenties, is de moeizame verhouding van Musk met grote adverteerders.
Lees ook
Meelopen met de rijkste man op aarde: Elon Musk is altijd op zoek naar drama
Hij ontmantelde de afdeling die erop moest toezien dat uitingen van haat en misinformatie werden verwijderd. Twitter, later X, moest immers een baken van vrije meningsuiting zijn, waar alles gezegd kon worden. Maar adverteerders zien hun producten nu eenmaal niet graag naast duistere complottheorieën, antisemitisme, racisme en andere haatzaaierij – en velen van hen besloten hun waar voortaan elders aan te prijzen. In de eerste zes maanden van 2023– het eerste jaar waarin Musk volledig eigenaar was van het sociale netwerk – daalde de omzet van X met bijna veertig procent ten opzichte van dezelfde periode in het jaar ervoor.
Musk blijkt keer op keer de diplomatieke gave te missen om die belangrijke partners weer voor zich te winnen. Op een conferentie waar de banden weer aangehaald moesten worden, kon hij het niet laten om voor een zaal vol vertegenwoordigers van grote bedrijven te zeggen: „Als ze niet willen adverteren, adverteer dan maar niet. Als iemand probeert me te chanteren met advertenties, go fuck yourself! Is dat duidelijk?”
Voor belangrijke adverteerders was vooral duidelijk dat ze bij X niets meer te zoeken hadden. Een woedende Musk klaagde eerder deze maand zelfs een internationaal samenwerkingsverband van adverteerders aan (waar onder meer Unilever en de drogisterijketen CVS deel van uitmaken), omdat ze zouden hebben samengezworen om X, in strijd met de mededingingswet, te boycotten. „Twee jaar hebben we geprobeerd aardig te zijn, en we kregen alleen maar lege worden. Nu is het oorlog”, schreef Musk op X.