Na de annexatie maakten de Russen van de Krim één grote militaire basis

Elk schip op de Zwarte Zee dat afkoerst op een Oekraïense haven wordt sinds donderdag door Moskou beschouwd als een potentiële vervoerder van militair materieel. Dat is Kremlintaal voor: een militair doelwit. Niets illustreert het strategische belang van de Krim beter dan de openlijke Russische bedreiging van schepen voor graan en andere landbouwproducten die miljoenen monden moeten voeden in de omliggende continenten.

Zonder de Krim, geannexeerd in 2014, zou een Russische blokkade op zee onmogelijk zijn. Sinds de Russische inname van het Oekraïense schiereiland heeft Moskou de Krim, in oppervlakte een fractie kleiner dan België, omgetoverd tot één grote militaire zone. Een recent gepubliceerde interactieve kaart, samengesteld op basis van satellietonderzoek, toont een kluwen van bijna 250 militaire installaties verspreid over de hele Krim: luchtmachtbases, marinehavens, brandstofopslagplaatsen, depots voor militair materieel en munitie, kazernes, militaire trainingscentra, radar- en luchtafweerinstallaties, bunkers, commando- en communicatiecentra; dit alles in het noorden afgegrendeld met verschillende lagen zwaar opgetuigde stellingen tegen potentiële indringers vanaf het Oekraïense vasteland.

Wie de kaart bestudeert ziet in één oogopslag waarom Rusland zo veel belang hecht aan het schiereiland in het hart van de Zwarte Zee. Niet voor niets ging de Krim in de loop der eeuwen talloze keren over in nieuwe handen: Grieken, Perzen, Romeinen, Turken, en veel meer. De laatste eeuwen zijn het voornamelijk de Russen die vanaf het schiereiland de lakens uitdelen in dit gebied, met Sevastopol, thuishaven van de Zwarte Zeevloot sinds 1783, als belangrijkste basis.

Lees ook: Na de levering van ATACMS kan Oekraïne ook de Russische Zwarte Zeevloot op de Krim aanvallen

Marinehaven Sevastopol

De bijzondere positie van Sevastopol maakte de Russische ‘overname’ van het hele schiereiland in 2014, achteraf gezien, een stuk makkelijker voor Moskou. Toen de Krim na de ontmanteling van de Sovjet-Unie Oekraïens grondgebied werd, duurde het nog jaren voordat Kyiv en Moskou het eens werden over de opdeling van de Zwarte Zeevloot. In 1997 werd de marinehaven van Sevastopol toebedeeld aan Moskou, in de vorm van een langjarige lease-overeenkomst. Zo’n 15.000 Russische militairen bleven er gestationeerd. Hiervandaan werden in 2014, direct na de Olympische Spelen van Sotsji, overheidsgebouwen en cruciale infrastructuur op het schiereiland ingenomen door militairen en speciale eenheden van de militaire inlichtingendienst GROe in ongemarkeerde uniformen, aangevuld met civiele milities.

„Na de annexatie werd de Krim in hoog tempo gemilitariseerd door de Russen”, zegt brigadegeneraal Han Bouwmeester, hoogleraar militair-operationele wetenschappen aan de Nederlandse Defensie Academie. Wie de ontwikkeling van de Russische militaire aanwezigheid op het schiereiland nu bestudeert zal zich – achteraf – nauwelijks verbazen over de wending die de geschiedenis in februari vorig jaar nam.

Toeristen en bewoners van de heuvelachtige zuidkust van de Krim konden jarenlang de oude, verlaten Sovjet-bunkers uit de Koude Oorlog bezoeken. Maar na 2014 verschenen ineens bordjes in de kuststreek die bezoekers waarschuwden dat ze een ‘verboden zone van het Russische ministerie van Defensie’ betraden, noteerde een verslaggever van Reuters.

Het stelsel van verdedigingswerken werd nieuw leven ingeblazen, langs de kust verschenen luchtafweer- en raketinstallaties, civiele vliegvelden veranderden in luchtmachtbases. Vanaf de Krim werd het lucht- en scheepsverkeer in de Zwarte Zee nauwlettend gevolgd, van Roemenië en Bulgarije in het westen tot Turkije en Georgië in het zuiden. Rusland leek niet van plan het schiereiland nog op te geven.

Steeds meer materieel

„Het aantal Russische militairen op de Krim werd in de loop van de tijd verdubbeld naar ruim 31.000”, zegt Bouwmeester, die de militaire ontwikkelingen in de Zwarte Zee bestudeerde. „De Zwarte Zeevloot werd uitgebreid van 26 fregatten naar 34, het aantal onderzeeërs ging van twee naar zeven. De luchtmacht had ineens 122 gevechtsvliegtuigen op de Krim, een verzesvoudiging.”

Eind 2021, enkele maanden voor de grootscheepse Russische invasie in Oekraïne, schreef de Europese Raad voor Buitenlandse Betrekkingen (ECFR) bezorgd over de „excessieve omvang van de militaire infrastructuur” op de Krim. In de publicatie stelde de Raad al dat de toegang tot de Krim vanaf het Oekraïense vasteland „door een kleine macht kan worden verdedigd”. En dus, concluderen de onderzoekers, is er „vanuit defensief oogpunt niet of nauwelijks noodzaak voor een grote militaire aanwezigheid op de Krim”.

Lees ook: Oud-generaal Ben Hodges: ‘We laten het Kremlin het NAVO-beleid dicteren’

Op dat moment is de militaire opbouw, na een relatief stille periode tijdens coronacrisis, opnieuw versneld, zegt Bouwmeester. Het aantal Russische militairen werd uitgebouwd naar ruim 70.000, er werd een luchtlandingsbrigade gestationeerd in Feodosia, in het oosten van de Krim. Het schiereiland, met de zee er aan alle kanten omheen, geldt als ideale springplank voor de Russische overval op het vasteland van Oekraïne.

Sinds de invasie blijkt dagelijks hoe belangrijk de Krim voor de Russen is. Hiervandaan worden de troepen aan het front bevoorraad. Mede vanuit de Krim worden de Oekraïense steden dagelijks bestookt met drones en raketten.

Aanval op de Zwarte Zeevloot

Kyiv kon, zeker in het eerste jaar van de oorlog, er weinig tegenover stellen, vooral omdat de raketten die de bondgenoten leveren onvoldoende ver reiken. Na de komst van de Britse Storm Shadow-kruisraketten is het noorden van de Krim binnen bereik gekomen, maar voor aanvallen op de Zwarte Zeevloot of andere doelen op grote afstand is Oekraïne voorlopig aangewezen op drones, zeedrones en speciale operaties op de Krim zelf. Recente aanvallen op de Krimbrug en op tal van brandstof- en munitiedepots op het schiereiland tonen aan dat Kyiv steeds meer mogelijkheden heeft, maar om de Russen werkelijk pijn te doen op de Krim heeft Oekraïne dringend behoefte aan langeafstandsraketten als de ATACMS, zoals de Amerikaanse generaal Ben Hodges al maanden bepleit.

Die wapens zal Oekraïne nodig hebben wil Kyiv het schiereiland kunnen heroveren, denkt ook brigadegeneraal Bouwmeester. Door de wirwar aan waterwegen, lagunes en moerassen tussen de noordelijke Krim en het Oekraïense vasteland is een grondaanval op het schiereiland nauwelijks uitvoerbaar. „Als Oekraïne de Russische gevechtskracht flink kan bestoken, zal Rusland niet meer in staat zijn zich vanuit de Krim fatsoenlijk te verdedigen”, denkt hij.

Herovering van de Krim is in elk geval wel het doel van generaal Valeri Zaloezjny, commandant van de Oekraïense strijdkrachten. Hoe er in het Westen ook wordt gedacht over de toekomst van Oekraïne, Kyiv wil de Krim terug hebben. „Zodra ik de middelen heb, ga ik iets doen”, zei hij vorige week in een interview met The Washington Post. „Het interesseert me geen moer. Niemand houdt me tegen.”

Lees ook: Russische toeristen laten zich niet afschrikken van een bezoek aan de Krim. ‘In het stadscentrum van Melitopol kunt u smakelijk lunchen’