Na aangekondigde klimaatactie van Extinction Rebellion blijft Rijksmuseum dicht tijdens de Museumnacht

1Waarom richt klimaatactiegroep Extinction Rebellion haar pijlen op het Rijksmuseum?

Woensdag kondigde de klimaatactiegroep Extinction Rebellion (XR) aan een actie tegen het Rijksmuseum te ondernemen tijdens de Amsterdamse Museumnacht, die plaatsvindt op 2 november. Ongeveer 45 activisten zouden er een „disruptieve actie” uitvoeren. De klimaatactiegroep wil dat er een einde komt aan de financiële steun van sponsor ING aan het Rijksmuseum.

Daarop liet het Rijksmuseum donderdag weten de deuren gesloten te houden op Museumnacht: „Gezien deze bedreiging is het Rijksmuseum genoodzaakt, voor de veiligheid van publiek, medewerkers en kunst, de deuren gesloten te houden tijdens Museumnacht.” Van verder commentaar op de actie, maatregelen of de financiële steun van ING onthoudt het museum zich vrijdag.

Het probleem, volgens XR, is dat de bank in fossiele brandstoffen investeert en daarmee de klimaatcrisis verergert. „Dat het Rijksmuseum geld aanneemt van ING staat haaks op hun missie, namelijk het conserveren van kunst voor toekomstige generaties”, aldus de organisatie in een statement vrijdagmiddag.

Om die missie uit te dragen heeft XR al verschillende acties uitgevoerd. In september blokkeerden activisten de ingang van het Rijksmuseum, 33 mensen werden bij de actie gearresteerd. De groep heeft het ook met ludiekere acties geprobeerd: in maart, bijvoorbeeld, opende XR een tentoonstelling op het museumplein, waarbij Rijksmuseumdirecteur Taco Dibbits werd uitgenodigd om symbolisch de banden met ING „door te knippen”. Hij kwam niet.

2Waarom richten klimaatactivisten zich op kunst?

De afgelopen jaren zijn meesterwerken in musea relatief veel met soep en lijm in aanraking gekomen. Klimaatactivisten gebruiken de culturele status van schilderijen als podium voor hun boodschap. De Belgische klimaatactivist Wouter Mouton, die zich in 2022 vastlijmde aan Vermeers Meisje met de parel in het Mauritshuis, zei daarover eerder tegen NRC: „Kijk naar de schilderijen die doelwit zijn geweest: De Schreeuw van Munch, de Primavera van Botticelli, Van Goghs, Monets. Dat garandeert aandacht die je op een andere manier minder snel krijgt.”

Soms wordt de financiële waarde van een schilderij gebruikt om het publiek een spiegel voor te houden. Twee activisten van de Duitse actiegroep Letzte Generation plakten zich vast aan een Monet met de tekst: „Dit schilderij zal niets waard zijn als we met elkaar moeten vechten voor ons eten.”

De aangekondigde actie van Extinction Rebellion op Museumnacht valt in een andere categorie: kritiek op hoe musea al dan niet een voorbeeldrol vervullen in het tegengaan van klimaatverandering. De activisten van Extinction Rebellion zijn niet tégen kunst, ook niet tégen het Rijksmuseum, laten ze vrijdag weten. De activisten vinden dat het museum door het aanvaarden van het sponsorgeld „ING de gelegenheid geeft zijn fossiele financieringsbeleid te artwashen”.

3Hoe bereiden musea zich voor op acties bij Museumnacht?

Onverwachts zal het niet zijn, evenmin de eerste keer. Vorige Amsterdamse Museumnacht nog gooide de actiegroep Workers for Palestine rode verf op musea aan het Amsterdamse Museumplein. Die actie was gericht „tegen het gebrek aan erkenning van de genocide in Gaza”.

Musea hebben altijd, ook voor reguliere openingsdagen, plannen klaarliggen voor calamiteiten. Zoiets volledig voorkomen is moeilijk, maar wat musea wel doen om dergelijke incidenten te voorkomen: ze geven liever niet teveel prijs. Het Stedelijk Museum Amsterdam laat weten de „ontwikkelingen nauwlettend in de gaten te houden”, maar kan verder geen uitspraken doen over de veiligheidsprotocollen.

De organisatie van de Amsterdamse Museumnacht laat weten dat de ruim zeventig deelnemende locaties een gedeeld draaiboek hebben liggen, een plan voor „onvoorziene gebeurtenissen (calamiteiten)”. Op elke locatie zijn de omstandigheden weer anders, en dus heeft elke organisatie ook individuele draaiboeken.

Mocht zich een incident voordoen, dan staan de locaties via de koepelorganisatie van de feestnacht met elkaar in contact.

4Hebben de protesten tegen ‘vervuilende sponsoren’ weleens succes?

Het Rijksmuseum is lang niet de enige culturele instelling die ter verantwoording wordt geroepen door klimaatactivisten. Onlangs werd, bijvoorbeeld, in het Groninger Museum nog een geluidsactie gevoerd door Fossil Free Culture tegen de financiële ondersteuning van GasTerra en de Gasunie. „Wij houden veel van het Groninger Museum, maar het doet pijn om daar het logo te zien van een bedrijf dat alles kapotmaakt”, lieten de activisten Trouw weten. Extinction Rebellion Drenthe voerde in 2022 actie tegen de NAM als sponsor van het Drents Museum.

Het Eye Filmmuseum in Amsterdam maakte in februari bekend afscheid te nemen van KLM als sponsor. Klimaatactivisten van Fossielvrij NL, Extinction Rebellion en Reclame Fossielvrij waren blij met het besluit en hadden daar in demonstraties toe aangezet. Volgens directeur Bregtje van der Haak was de sponsoring al voor die protesten onderwerp van gesprek binnen Eye: „Mijn overtuiging is dat wij een krachtiger museum zijn als we leven naar onze eigen waarden”, zei ze tegen NRC.

XR laat vrijdag weten met acties tegen het Rijksmuseum door te gaan tot het museum de band met sponsor ING opzegt.