Moeder, we zullen op je graf een vrolijk dansje doen

Posted on December 20, 2023 by admin

Deze zomer overleed mijn vader, in de koelte van de nacht, zou ik willen zeggen, maar het gebeurde in de warmste junimaand sinds eeuwen. Hij werd op enkele dagen na 81 en ik mis hem. Mijn moeder mist hem nog meer; zij bleef als verweesd achter — mijn vader had zich sinds haar Parkinson-diagnose als mantelzorger over haar ontfermd. Hoezeer dat nodig was, merkte ik pas na zijn dood. Ze was niet in staat voor zichzelf te zorgen.

Begin september leek het erop of mijn moeder haar grote liefde achterna zou gaan. De huisarts dacht aan een zware longontsteking en verklaarde haar terminaal. Nog geen drie maanden na de uitvaart van mijn vader lag mijn ooit zo sportieve en fitte moeder, verschrompeld tot een oud mensje, op het logeerbed in de woonkamer. Elke ademstoot leek haar laatste te kunnen zijn.

’s Nachts trachtte ik me uit te strekken op een leren bank die net te krap voor me was. Slapen durfde ik nauwelijks, maar soms doezelde ik ondanks mijn waakzaamheid in. Steeds schrok ik wakker en bekeek ik in het schemerdonker de muren vol kopieën van Egyptische reliëfs die mijn vader had verzameld: een indrukwekkende levensboom hing recht boven de bank. Aan het hoofdeind van het logeerbed stond de kast met muziek die mijn vader zelf had getimmerd — in dienst van Philips was hij betrokken geweest bij de totstandkoming van de cd.

In de jaren zeventig en tachtig luisterden we altijd naar de platen die mijn vader meenam van zijn werk: klassiek, jazz, folk, rock, van alles. Daardoor was het niet lastig geweest om stukken uit te kiezen die mijn vaders afscheid moest begeleiden: een cantate van Bach, nummers van Genesis en Stephen Stills en de Passacaglia della vita, een barokke dodendans uit Italië waarvan het onverbiddelijke refrein luidt: bisogna morire (‘we moeten sterven’).

Overdag kwam de familie afscheid nemen en tijdens de doorwaakte nachten op de bank, begeleid door de onrustige ademhaling van mijn moeder, dacht ik — ook al wilde ik het niet — aan haar uitvaart: stel zij haalt de ochtend niet, waar luisteren we dan naar bij haar afscheid?

De voorkeuren van mijn vader kende ik; ik was groot geworden met zijn smaak. Maar waar hield mijn moeder van? Mijn vader was dominant, misschien had mijn moeder het al decennia geleden opgegeven wat zij mooi vond onder de aandacht te brengen.

Vivaldi’s lente

In mijn halfslaap op de krakende bank herinnerde ik mij de bezoekjes die ik aan dit huis bracht, nadat ik begin jaren negentig naar Utrecht was verhuisd. Bij mooi weer fietste ik door de bossen naar Baarn. ’s Winters nam ik de trein en liep ik in een klein halfuur naar mijn ouderlijk huis. Regelmatig vergezelde mijn moeder me ’s avonds terug. Zo konden we rustig praten, want thuis was mijn vader eigenlijk altijd aan het woord. Als het station in zicht kwam, namen we afscheid. Ze liep nooit mee tot op het perron.

Op een avond begon het onderweg te sneeuwen. Het was al laat en vanonder haar wollen muts vertelde mijn moeder over de begrafenis die ze had bijgewoond van een tante die nog in het oosten van het land woonde. Zwaar en somber, vond ze. „Dat wil ik niet, hoor”, zei ze. „Als ik doodga moeten ze maar De lente van Vivaldi spelen.”

„Ik zal er aan denken, ma”, zei ik. „We zullen op je graf een vrolijk dansje doen.”

We lachten. Ik was begin twintig, mijn ouders waren nog geen vijftig. Wisten wij veel dat tien jaar later mijn enige broer Wouter zou overlijden?

We vervolgden onze weg door de februarisneeuw.

„Als de trein niet rijdt, kom je gewoon weer naar huis, hè?” vroeg ze.

„Loop even mee, dan kun je het zelf zien”, zei ik, maar dat weigerde ze.

Wel vertelde ze dat er nog een ander muziekstuk was dat ze wilde horen. Ik was bang dat het een nummer van John Denver zou zijn, op wie ze toen een oogje had, maar het bleek om ‘Der Lindenbaum’ van Schubert te gaan. Omdat mijn moeder thuis zelden muziek luisterde en mijn vader nooit liederen opzette, vroeg ik verrast: „Hoe ken jij dat?”

„Van vroeger”, zei ze eenvoudig. Ze zong zelfs het begin voor, dat ik hier uit het Duits vertaal:

Bij de fontein voor de poort,

Daar staat een lindeboom;

Ik droomde in zijn schaduw

Zo menig zoete droom.

„Ik zal het onthouden”, beloofde ik. Dit beroemde lied leek me toepasselijk voor een uitvaart, want het gaat over de verleiding om je niet langer tegen de dood te verzetten.

‘Der Lindenbaum’ komt uit de cyclus Winterreise, een van de laatste meesterwerken van de in 1828 gestorven Franz Schubert, die slechts 32 jaar werd. Aan het eind van zijn leven vertolkte hij de reeks liederen op teksten van de dichter Wilhelm Müller, gezeten aan zijn piano. Zijn gehoor bestond uit kameraden die zich geschokt betoonden door de sombere toon. Het leek of de dood hun vriend op de hielen zat en zo was het ook, want Schubert corrigeerde de drukproeven van de reeks op zijn sterfbed.

In de gedichten van Müller is een ‘Wanderer’ aan het woord, een figuur uit de Duitse Romantiek, een zwerver, laten we hem een wandelaar noemen. Gerard Reve schreef in zijn winterboek De avonden: „Men kan weg moeten, zonder dat men ergens heen moet. Dat zijn de gevallen, dat men ergens vandaan moet.” Zo vergaat het deze wandelaar: hij is onderweg naar nergens.

„Als een vreemde ben ik aangekomen”, begint hij zijn verhaal, „als een vreemde vertrek ik wederom.”

Geplaagd door liefdesverdriet vervolgt de wandelaar zijn barre tocht die hem uiteindelijk zal brengen bij een andere verworpene: een oude man die door zijn medemensen wordt genegeerd en door honden wordt aangegromd. Deze lotgenoot bespeelt de draailier en de wandelaar vraagt zich af of de ‘Leiermann’ hem wellicht zal willen begeleiden als hij zijn droeve liederen vertolkt.

Achtergrondbommen

Terwijl sinds het eind van de 19de eeuw de liederen van Schubert al op de eerste geluidsdragers werden vastgelegd, zou het nog tot 13 maart 1945 duren voor Winterreise in zijn geheel werd opgenomen in de oorspronkelijke setting voor tenor. Peter Anders werd die dinsdag in Berlijn begeleid door pianist Michael Raucheisen, die zich in opdracht van het nazi-regime met een immens project bezighield: Lied der Welt. Gedurende de oorlogsjaren nam hij zo’n tweeduizend liederen op, met de grootste zangers in het Duitse taalgebied, onder wie de nog jonge Elisabeth Schwarzkopf.

Propagandaminister Goebbels was zeer over Raucheisen te spreken. In zijn dagboek schreef hij over de pianoleraar van zijn vrouw Magda: „Ein sehr netter und sympathischer Künstler.”

Deze overigens schitterende Winterreise zou voorlopig Raucheisens laatste opname worden. Wie goed luistert hoort tussen sommige van de liederen een zwaar gedreun, dat zouden ontploffende geallieerde bommen zijn, die op die dag aan de andere kant van de stad het ministerie van Goebbels in de as legden. De slag om Berlijn was aanstaande, het einde van het Derde Rijk nabij.

Ik lag nog altijd op de bank en schrok wakker van het gehoest van mijn moeder. Meteen begreep ik dat het verkeerd was om bij de uitvaart van de liefste vrouw op aarde een nazi-uitvoering van haar favoriete lied te laten horen.

Tegelijkertijd had ik geen idee welke versie zij kende en de vraag was of ik het haar nog kon vragen en of ik antwoord zou krijgen. Als liefhebber van oude opnames dacht ik aan een van de eerste keren dat het lied werd vastgelegd: op donderdag 29 juli 1926, eveneens in Berlijn.

Op deze opname horen we de stem van een van de grootste diva’s die ons land ooit heeft gekend: de in Groningen geboren Joodse Julia Culp. Aan het begin van de twintigste eeuw trad ze op met grootheden als Ferruccio Busoni, Richard Strauss en Pablo Casals en toerde ze als ‘The Dutch Nightingale’ door Amerika, waar ze onder meer het podium deelde met Caruso.

Haar ‘Lindenbaum’ is prachtig. Je hoort haar door de sneeuwnacht dolen, terwijl de takken van de lindeboom ritselen. De boom wil dat de wandelaar zijn tocht beëindigt en zich neerlegt aan zijn stam, vermoedelijk om te sterven.

En zijn takken ritselden,

Als riepen zij mij toe:

Kom dichterbij, mijn vriend,

Hier vind je eindelijk rust!

Toen Culp het lied van Schubert opnam, had ze zich acht jaar eerder al teruggetrokken uit de concerthal, want ze had vreselijke podiumvrees. Ze gaf meer dan honderd concerten per jaar, maar ze hoopte elke avond dat de zaal zou afbranden, zodat ze niet hoefde te zingen.

Pianist Gerald Moore, met Raucheisen de bekendste begeleider van liedzangers, beschreef in zijn heerlijke autobiografie Am I Too Loud? hoe zo’n opname in de jaren twintig tot stand kwam. Platen werden afgespeeld op grammofoons met een grote hoorn en precies in zo’n hoorn, die uit de wand van de studio stak, werden de opnames gemaakt.

„De hoorn was het onbeweeglijke middelpunt van onze wereld”, vertelt Moore. De solist moest er uiteraard zo dicht mogelijk bij in de buurt gaan staan. Beter gezegd: het hoofd van de zanger bevond zich meestal halverwege de hoorn. De piano kon worden verplaatst om de juiste balans tussen stem en begeleiding te krijgen en het kwam er dientengevolge meestal op neer dat Moore aan de andere kant van de studio op het klavier moest hameren, terwijl de zanger voorovergebogen in de hoorn stond te toeteren: „Alles wat ik zag was het achterwerk der vocalisten.”

Dat is gelukkig niet het beeld dat oprijst als je naar die antieke opname van Julia Culp luistert: ze hoeft niet het Concertgebouw te vullen met haar stem, ze zingt in de hoorn en doet het zo zacht als ze kan. Nog altijd fluistert ze honderd jaar later de woorden in je oor.

Nu ben ik vele uren

Voorbij die ene plek

En nog altijd klinkt geritsel:

Daar zou je rust vinden!

Af en toe sloop ik naar het bed van mijn moeder, dat maar enkele passen bij me vandaan stond. Daar knielde ik neer en luisterde ik naar haar zware, zwoegende ademhaling. Bij het onbarmhartige licht van de dementieklok in de boekenkast keek ik naar haar gezicht, waarop zich plotseling de jaren aftekenden en dacht ik aan mijn moeder zoals ze was voor ze ziek werd: zorgzaam, grappig, tevreden met klein geluk. Dat leek nu bijna voorbij en ik dacht: luister maar naar het geritsel van de lindetwijgen, moedertje.

Zo gingen de nachten voorbij en op de derde ochtend hielp ik mijn moeder stapje voor stapje naar de wc. Ze liep iets beter en af en toe zei ze zelfs iets. In afwachting van mijn tantes, die me zouden aflossen, ging ik boven mijn tanden poetsen. Toen ik terugkwam in de woonkamer, was mijn moeder uit haar bed verdwenen. Ik schrok, maar ik vond haar gelukkig terug in de keuken, waar ze in haar nachthemd naartoe was geschuifeld om een stuk kaas uit de koelkast te pakken.

Mijn moeder overleefde de herfst, nu is het winter en misschien krijgen we sneeuw. Hopelijk zullen de lokkende takken van de lindeboom zwijgen.

Leeslijst

De teksten van pianist-zanger Samora Pinderhughes reiken ‘gut-level’-diep. „Ik wil dat mensen zich begrepen voelen.”

admin
November 8, 2024
0

Eenzaamheid, zelfvergeving, traumaverwerking. Het donkere wolkendek in een hersenpan. De teksten van pianist en zanger Samora Pinderhughes (33) uit New York reiken ‘gut-level’ diep. In de muziek van Pinderhughes werd kwetsbaarheid zijn kracht. Gemotiveerd door het voornemen altijd ‘oprecht’ te willen zijn keert hij zich binnenstebuiten, in al zijn lamlendigheid die voortkomt uit het doorbreken van de cyclische patronen van mentale gezondheidsproblemen.

Komende week speelt Samora Pinderhughes hier met zijn zeskoppige band op drie festivals (Rockit in Groningen, Super Sonic Jazz in Amsterdam en November Music) plus een losse show in LantarenVenster in Rotterdam. De jetlag speelt hem nu parten, grinnikt de muzikant met de prettige, zachtmoedige uitstraling. Maar hij ziet er zeer naar uit zijn nieuwe muziek live te brengen. Hij is net gearriveerd in Berlijn voor zijn Europese tournee.

Onlangs verscheen Venus Smiles Not in The House of Tears, een super gedetailleerd en gelaagd, open modern jazzalbum dat zich per luisterbeurt beetje bij beetje openbaart. Tussen contemplatieve jazzpiano, neo-soul, artpop, hiphop, koorzang en elektronische soundscapes laveert Pinderhughes zeer openhartig langs thema’s als depressie, angst, sociale druk, vergeving en genezing. Hij kijkt naar zijn identiteit en ervaringen als ‘biraciale’ man en benoemt zijn onzekerheden.

Het meest opvallend: zijn zang. Het is een bedwelmend fluisterzingen met soms kronkelige, gritty stembuigingen – alsof iemand de vocalen met een draaipitch aanstuurt. Zijn uitzonderlijke, haast Nina Simone-achtige ongrijpbare geluid doet zowel smelten als rillen.

The Healing Project

Omdat het een erg kwetsbaar album is, krijgt hij veel reacties, vertelt de muzikant. „Mensen willen praten over hun eigen mentaal lijden. Heel mooi, want dat is voor mij precies waar het om gaat. Ik wil en hoop dat mensen zich begrepen voelen door mijn muziek over… tja, noem het de kunst van leven. En ik kan ze vertellen wat voor mij goed werkt als ik weer eens een knoop voel in mijn maag.”

Wat dan? „Erover praten en beslist naar buiten. Lopen!”

Vraag hem naar de rol van muziek in zijn bestaan en je krijgt meteen een diepzinnig antwoord. „In muziek vind ik mijn taal. Muziek resoneert diep in mij, het is elementair. Spiritueel gezegd komt de muziek tot mij, als gift, waarna ik die als een soort kanaal zo ijverig en zo gedetailleerd mogelijk naar buiten doorgeef. Zelfs met mijn meest persoonlijke muziek kan ik niet zeggen dat ik daar de enige architect van ben.”

Pinderhughes is veelzijdig. Naast zanger, pianist, componist en filmmaker is hij ook een zachte activist. De in de Californische Bay Area opgegroeide Samora Pinderhughes ontving in 2023 van de Mellon Foundation een subsidie van een miljoen dollar. Het ongekend hoge bedrag was voor zijn multidisciplinaire Healing Project, een community die draait om ‘helen’, in zowel artistiek opzicht (muziek en beeldende kunst) als in sociaal-maatschappelijke projecten.

Het eerste album dat bij dit project hoort, was zijn album Grief. Hij werkte eraan met producer Jack DeBoe, zijn vaste muziekmaatje (die ook muziek maakte voor de Late Show with Stephen Colbert). Grief was een van de opvallendste jazzalbums van 2022: mild en introspectief bezong Pinderhughes menselijk lijden en veerkracht. Zijn nummers in een toverbal aan muziekgenres waren gebaseerd op ongeveer honderd interviews die hij had gehouden met mensen van kleur die in de gevangenis zaten of een vorm van ‘structureel geweld’ hadden meegemaakt. Daarnaast was er een tentoonstelling en een online archief.

The Healing Project, Pinderhughes werkt er al aan sinds 2014, gaat „om genezing en jezelf emotioneel openstellen – voor je eigen gevoelens, voor de ervaringen van anderen, voor vrijgevigheid”. Zijn sociaal-politieke betrokkenheid heeft hij niet van een vreemde. „Die vonk sprong al vroeg over.” In hun gemengde gezin hebben zijn ouders beiden een academische graad. Activistisch als ze zijn, springen ze graag in de bres voor maatschappelijke kwesties.

Al vanaf de kleuterschool maakt hij muziek. „Een van de juffen daar ontdekte mijn liefde voor muziek. Ze was een Venezolaanse percussioniste met een geweldig ritmegevoel. Dus ik begon met percussie, en op mijn zevende stapte ik over op piano.” Dat hij muziek speelde, voelde vanzelfsprekend. Net als voor zijn jongere zus, Elena Pinderhughes, zangeres en fluitist (bij onder meer Chief Adjuah-trompettist Christian Scott), die ook al vroeg in bands speelde.

Zorgen voor zijn broze opa

Samora Pinderhughes studeerde, overigens net als Nina Simone in 1950, piano op de befaamde Juilliard School of music in New York. Jazz. „Pianisten als Kenny Barron en Frank Kimbrough leerden me diepgaande beginselen van de piano, van solopiano, ritme, tijd en begeleiding, wat voor mij belangrijk is als zanger die zichzelf begeleidt. Je moet ruimte zien te vinden tussen de noten en de melodie en wat op de voorgrond gebeurt niet in de weg zitten.”

Zijn studietijd in New York, vertelt hij, was „verre van wild”. Hij woonde in bij zijn broze grootvader, een psycholoog op hoge leeftijd. „Ik heb hem tot zijn overlijden verzorgd. We hadden een erg goede band en via hem leerde ik veel over beeldende kunst. Ja, als jonge jazzstudent had ik misschien op wat meer sociale ervaringen gehoopt, maar ik ging niet uit, ik zorgde voor hem. Heel dierbaar.”

Zijn overlijden was Pinderhughes eerste ervaring met persoonlijk verlies en omgang met rouw. Hij besefte toen hoe weinig we als mens leren om te gaan met de dood. „In ons moderne leven is rouw is geïndividualiseerd. Mensen weten niet hoe ze met rouw moeten omgaan.” Het was het begin van zijn album Grief.

Zijn invloeden komen van overal, zegt hij. Hij verdiepte zich in Cubaanse en West-Afrikaanse muziek. Als tekstschrijver bestudeert hij naast literatuur en non-fictie, academische en filosofische artikelen. Maar zijn songwriting wordt minstens zo veel beïnvloed door rapmuziek. Wat hem betreft „van het hoogste schrijfniveau”. Als kunstenaar ziet hij zich voortkomen uit een lijn die hij de „zwarte radicale traditie” noemt – uitgesproken Afro-Amerikaanse kunstenaars afstammend uit de Afrikaanse diaspora.

De liedjes op Venus stammen uit verschillende perioden van zijn leven, vertelt hij. Sommigen al van een jaar of acht terug. Wat is de reden dat hij ze niet eerder uitbracht? „Nou ja, ik denk dat het gewoon allemaal wat te persoonlijk aanvoelde. En ik wilde dat ze echt goed zouden worden.” Hij vertelt hoe hij in die jaren zijn ‘stem’ moest vinden als songschrijver. En dit persoonlijke project liep parallel met zijn andere muziekprojecten. „Beetje bij beetje leerde ik hoe ik mezelf kon uiten in liedjes en hoe dat verfijning vereist. Ik denk dat er van sommige liedjes waarschijnlijk vijftig versies bestaan.”

Al langer is ‘Forgive Yourself’, het slotnummer van zijn shows. Met meerstemmige zang sluit hij er ook zijn album mee af. Het is als een mantra: „Forgive yourself, learn to live with yourself.” Even teer als bedwelmend geeft Pinderhughes een aai over bezorgde wangen.

Dat hij vorig jaar besloot door te zetten met de release van Venus kwam door de warme ontvangst van zijn album Grief. „Dat heeft me vertrouwen gegeven. Ik genoot ervan hoe mensen een relatie opbouwden met mijn liedjes, hoe ze er steeds weer naar terugkeren. Het voelt zo steeds veiliger voor me.”

Surfrock: muziek als het woeste geluid van de oceaan (en de binnenkant van een wasmachine)

admin
November 8, 2024
0

Tientallen versterkers blies hij op, maar toch lukte het Dick Dale (1937-2019) maar niet om te vinden wat hij zocht. Net als zijn leeftijdsgenoten in Zuid-California was hij in de ban van de perfecte golf: niet alleen om die met een surfplank te berijden, maar vooral om het geluid ervan te vangen met zijn gitaar.

Het gepingel van de instrumentale bandjes uit die tijd – rond 1960 – was hem te braaf, net als de glijdende en traag voortkabbelende Hawaï-klanken waar de meeste surfers naar luisterden. Het moest natter, zouter, scheller, feller en agressiever. Net als tijdens een heftige surfsessie moest de adrenaline uit je oren spuiten. Het kostte weliswaar de nodige opgeblazen apparatuur, maar Dale (echte naam: Richard Anthony Monsour) zou uiteindelijk zijn druipende ‘wet sound’ vinden, met dank aan de legendarische gitaarbouwer Leo Fender. Die maakte voor hem de eerste versterker met een vermogen van honderd watt, die behalve een gigantisch volume nóg een essentiële knop had: reverb, oftewel echo-oo-oo-oo. Het was de oerknal van de surfrock, waarvan Dale, ook wel ‘The King of the Surf Guitar’, de ultieme pionier zou worden.

Hoe klinkt het?

Surfrock is de muzikale onomatopee van de zee. Het is een oervorm van instrumentale rock-’n-roll waarbij de gitaar de rol van de heupwiegende vetkuif heeft opgeëist. Een van galm doorweekt spervuur aan vingervlugge, vaak oosterse loopjes en staccato gespeelde riedels geeft je de illusie te worden omringd door neerkletterend water. De echo zit ook in de drums doordat in de gejaagde vierkwartsmaat de eerste klap op de snare telkens dubbelt: taktak-tak. Dat golvende geluid wordt nog verder versterkt door de tremolo, een verplicht onderdeel aan iedere surfgitaar – bij voorkeur van het merk Danelectro, Mosrite of Fender (en dan weer alleen de Stratocaster, Jazzmaster of Jaguar). Door aan die hendel te hangen haal je de spanning van de snaren, waardoor een akkoord klinkt alsof je met je vinger even een langspeelplaat tegenhoudt. Surfers snappen die sensatie, want iedereen die zich in het binnenste van een golf – de tunnel – waagt, weet dat daar de tijd vertraagt.

Naar wie moet ik luisteren?

Tot de verplichte canon horen, behalve Dick Dale & his Del-Tones, ook The Chantays(die hun grootste hit ‘Pipeline’ vernoemden naar de beste surfspot van Hawaii en wellicht ook ter wereld), The Ventures, The Surfaris (bekend van de klassieker ‘Wipe Out’, de term voor een afstraffing door woeste golven waardoor het lijkt én voelt alsof je in een wasmachine zit).

De bekendste surfgitaren komen uit de bioscoop: aan het begin van iedere film over 007 klinkt het iconische ‘James Bond Theme’, al vanaf Dr. No (1962). Toentertijd beleefde het genre zijn hoogtijdagen, totdat het door The Beatles werd weggevaagd, ondergronds ging en voornamelijk nog door garagebandjes werd gespeeld. Die kwamen in de jaren negentig opnieuw bovendrijven in de mainstream, wederom geholpen door Hollywood. Dit keer was het regisseur Quentin Tarantino die voor het openingsnummer van zijn film Pulp Fiction (1994) Dick Dale’s versie van de Arabische traditional ‘Misirlou’ koos. In 2006 verwerkte het hiphoptrio Black Eyed Peas ‘Misirlou’ in het nummer ‘Pump It’.

Hoogtepunt van de golf nieuwe surfrockers waren bands als Los Straitjackets en Man or Astro-man? die in plaats van de oceaan liever de ruimte verkenden, en hun rauwe echoënde gitaargeweld verrijkten met hilarische samples uit B- en C-films over doorgedraaide wetenschappers en buitenaardse menseneters. Overigens beweerden de bandleden wel degelijk te zingen, alleen op een frequentie die voor ‘you earthlings’ niet hoorbaar zou zijn.

Dat er ook bij de huidige generatie nog genoeg te lachen valt, bewijzen bandnamen als The Coffin Daggers, Satan’s Pilgrims, Guantanamo Baywatch en niet te vergeten onze eigen swingende surfveteranen, all the way from Groningen and still going strong: The Krontjong Devils.

In ‘Ouderpardon’ worden ouders aangeklaagd voor het verzaken van hun zorgplicht

admin
November 8, 2024
0

Hoe kun je een juridische abstractie als het Verdrag inzake de Rechten van het Kind tot leven wekken? Door het door jonge kinderen te laten voorlezen, zo blijkt bij de voorstelling Ouderpardon van theatergezelschap Minoux. Plots klinken die dorre voorschriften als oprechte en kwetsbare kreten die jonge levens kunnen en moeten beschermen. Zoals recht op zorg, recht op vrijheid, recht op een eigen mening, recht op onderwijs. Het zijn er 54, en dat internationale verdrag kwam er (pas) in 1989.

Ouderpardon is een mengeling van documentair theater, documentaire filmbeelden, operazang, publieksinteractie en kinderspel, onder leiding van cabaretier en theatermaker Minou Bosua. Centraal staat de vraag of mensen wel voorbereid zijn op hun taak als ouders. Voor die kwestie tuigt Bosua een rechtbank op en klaagt ze haar ouders aan. Want haar moeder riep al bij haar geboorte: „Dit kind gaat mij gelukkig maken.” Die verwachting werd een last waar Bosua haar leven lang onder gebukt ging. „Bij mij is geschonden: het recht op privé, het recht op een eigen mening en het recht op ontwikkeling.”

Mezzosopraan Merlijn Runia en bariton Dominic Kraemer spelen haar ouders, die onder meer in aria’s reageren op wat Bosua hen voor de voeten werpt. Die stukjes opera werken vervreemdend, in wat toch al een bonte, chaotische avond is. Want naar eigen zeggen is Bosua door haar opvoeding uitgegroeid tot een „neurotisch personage”. En dat blijkt. Haar gedrevenheid is innemend, maar ze springt van de hak op de tak, terwijl de voorstelling toch al lukraak wisselt tussen korte scènes, gedoe met de grote groep kinderen op de vloer, vragen aan het publiek en filmbeelden.

Die documentaire filmbeelden zijn de grote attractie van de voorstelling. Te zien zijn zowel een handvol jongvolwassenen als een handvol ouders op leeftijd, van wie steeds alleen hun pratende hoofd in beeld komt.

Scène uit de voorstelling **Ouderpardon**.

Hartbrekend

Met „er zijn nog meer aanklagers” introduceert Bosua de jongvolwassenen. Die vertellen hoe hun rechten zijn geschonden: hun ouders gaven hun kinderen de schuld van hun ruzies of ongelukkige leven, pleegden fysiek geweld of vertoonden een gebrek aan zorg en aandacht. „Ik heb vaak het gevoel gehad dat ik geen mens meer was”, zegt een van hen. Hartbrekend is dat deze kinderen inmiddels in staat zijn terug te blikken en te vertellen hoeveel schade hun ouders hen hebben berokkend. Ze lijden aan allerlei angsten, pijn en twijfels en meerdere van hen hebben niet meer willen leven.

Tussendoor zijn er ook beelden van een groepje ouders, die schoorvoetend toegeven dat ze maar wat deden als ouder, niet wisten waar ze aan begonnen en/of weinig interesse in hun kinderen hadden. Dat staaft het idee van Bosua dat ouders beter voorbereid en begeleid dienen te worden.

Om dat te bekrachtigen haalt ze een oud-kinderrechter het toneel op, die haar suggestie steunt om aanstaande ouders een contract te laten tekenen waarin ze beloven de rechten van het kind te eerbiedigen. „Ouders zijn welwillende amateurs”, verklaart de rechter.

Met Ouderpardon behandelt Bosua een groot en onverminderd prangend probleem. Want als er ergens een crisis is, dan toch in de jeugdzorg. Deze week nog schreef NRC dat „kwetsbare kinderen in Nederland onvoldoende worden beschermd”. En zelfs dat „het systeem van kinder- en jeugdbescherming failliet is”. Voor wie dat abstract aandoet: Ouderpardon maakt die schrijnende werkelijkheid bij vlagen krachtig invoelbaar.