Misschien toch: Charles Dickens brengt ons nog altijd hoop in een lelijke wereld

Posted on by admin

In de herfst van 1843 zat Charles Dickens in de penarie. Hij had grote schulden, de verkoop van zijn nieuwste feuilleton, Martin Chuzzlewit, viel tegen, zijn vrouw verwachtte baby nummer vijf en zijn spilzieke vader zeurde voortdurend om geld (‘blood petitioners’ noemde hij zijn bedelende familieleden). Maar Dickens was niet voor niets de beroemdste schrijver van Engeland – van de wereld misschien wel. Hij nam de pen op en verzon een plan: een klein, feestelijk boekje zou hij schrijven, in een mooie uitgave – goud op snee, kleurrijke illustraties – perfect voor de kerstdagen. „Ik hoop er een heleboel geld mee te verdienen”, schreef hij aan een vriend en je ziet hem bijna – Scrooge-achtig – in de handen wrijven.

Het lijkt ironisch dat het verhaal over de krenterige zakenman Ebenezer Scrooge die op kerstavond tot inkeer komt en voortaan ruimhartig en goedgeefs zijn dagen slijt, werd geschreven met de bedoeling zoveel mogelijk op te brengen. Maar de wens om geld te verdienen, of beter: de vrees om geen geld te verdienen, om berooid achter te blijven, zat diep in Dickens verankerd. Aan een idyllische plattelandsjeugd kwam abrupt een einde toen zijn familie, door geldzorgen gedwongen, naar een armoedig huisje in Londen verhuisde. Als zijn vader vanwege onbetaalde schulden naar de gevangenis moet, wordt Dickens van school gehaald en tewerkgesteld in een schoensmeerfabriek. Hij is elf, werkt zes dagen per week, tien uur per dag en heeft geen idee hoe lang hij moet blijven.

Dit plotselinge afglijden in armoede en, met name, de tijd die hij als fabrieksarbeider doorbracht, was de meest vormende ervaring van Dickens’ leven. Hij liet een goedgevulde bankrekening na – omgerekend ruim een miljoen euro – maar bleef zichzelf zien als armlastig. „Ik ben nooit rijk,” schreef hij eens, „was dat nooit, en zal het nooit zijn.” Dickens’ gevoelde armoede had niks met de werkelijkheid te maken; het was een geestesgesteldheid, een ingebakken, bijna hysterische vrees die hij niet kon afschudden – misschien zelfs nodig had. Peter Ackroyd, Dickens’ biograaf, stelt dat zijn angst voor de financiële afgrond een onontbeerlijk onderdeel van zijn schrijfproces was.

Levenslange solidariteit

Het jaar dat Dickens in de fabriek werkte bracht hem ook een levenslange solidariteit met misdeelden, paupers, daklozen en bedelaars en vooral met kinderen die in armoede opgroeiden, van jongs af aan moesten werken in vaak afschuwelijke omstandigheden en niet naar school gingen. Naast zijn wens om met zijn kerstverhaal geld te verdienen was dit een belangrijke drijfveer voor A Christmas Carol: hij wilde een ‘hamerslag’ uitdelen ten behoeve van ‘de armen en onfortuinlijken’.

Het resultaat is waarschijnlijk het bekendste en meest invloedrijke kerstverhaal ooit verteld – op dat van de Kerstman en het kindeke Jezus na misschien. Ook als u het nog nooit gelezen heeft bent u er, bewust of onbewust, mee in aanraking gekomen. Waarschijnlijk gaat het te ver om te zeggen dat Dickens het moderne kerstfeest heeft uitgevonden (zoals onder andere in de film The Man Who Invented Christmas wordt gesuggereerd) maar hij heeft zeker iets te maken gehad met het feit dat het van een stichtelijke, saaie, brave rustdag veranderde in wat Dickens-liefhebber Godfried Bomans beschreef als „een orgie van genoeglijkheid, een bacchanaal van gezelligheid, een wellust van kleine tevredenheid.” Niet bidden maar eten.

De tweede geest, de Ghost of Christmas Present, toont Scrooge de kinderen Ignorance en Want.
Illustratie door John Leech voor A Christmas Carol door Charles Dickens uit 1843. Foto Ann Ronan Pictures/Getty

A Christmas Carol verscheen een paar dagen voor Kerst en was een onmiddellijk, overdonderend succes. Overal in Engeland lazen mensen Dickens’ kerstsprookje. Zo populair was het dat een recensent het een „nationaal instituut” noemde; zo rond het begin van de twintigste eeuw werd alleen de Bijbel meer gelezen. Blijkbaar was de tijd rijp voor een seculier verhaal waarin de abstracte Heilige Drie-eenheid werd vervangen door drie heel menselijke geesten, baby Christus door de schattige, gehandicapte Tiny Tim met zijn pure zangstem.

Inmiddels is A Christmas Carol 181 jaar oud maar het blijft onverminderd geliefd. Het is dat zeldzame ding: een roman die is doorgedrongen tot de populaire cultuur. Elke paar jaar weer worden er toneelbewerkingen van opgevoerd, zijn er nieuwe verfilmingen, komt er een zoveelste vertaling uit – zoals bijvoorbeeld de hertelling Het kerstavontuur van Ebenezer Scrooge door Diederik van Vleuten, die deze maand is verschenen. Wat maakt dat dit verhaal zo populair blijft?

Baby Christus werd vervangen door de schattige, gehandicapte Tiny Tim met zijn pure zangstem

„Kerstmis stond voor de deur”, schrijft Dickens in The Pickwick Papers, „in al zijn bluf en hartelijke eerlijkheid”, dus laat ik ook eerlijk zijn: eigenlijk houd ik niet van Dickens. Te moraliserend, te onsubtiel, te sentimenteel, te bombastisch (al die bijvoeglijke naamwoorden!). In een Dickens-roman hoef je niet naar diepere lagen te zoeken, de intentie om sociaal onrecht aan te kaarten wordt op elke pagina in je gezicht geschreeuwd.

Tranen

En toch. Nu ik A Christmas Carol herlas voor dit stuk moet ik tot mijn verrassing bekennen dat de tranen mij tot twee keer toe in de ogen sprongen, ik meermaals hardop heb gelachen. Toen ik het uit had voelde ik me euforisch en besloot direct dat ik voortaan iedere dakloze die mijn pad kruiste geld zou geven. (Daarmee was ik niet de enige. Er zijn meerdere anekdotes over fabriekseigenaren die, toen ze A Christmas Carol uit hadden, hun arbeiders extra vrij gaven, of dikke kalkoenen opstuurden.) Dickens is beter dan ik dacht.

De kracht van het verhaal zit in een combinatie van elementen. In de eerste plaats is er de tegenstelling tussen het zware onderwerp – armoede, hebzucht, een samenleving die winstbejag belangrijker vindt dan menselijkheid – en de joviale, kletsgrage, bijna vaderlijke verteller, die grapjes maakt en vrolijk, vol humor, uitwijdt over van alles en nog wat. Scrooge vraagt het eerste spook, de ‘Ghost of Christmas Past’, wat hem beweegt om hem midden in de nacht wakker te maken. „Your welfare!” zegt de geest. „Scrooge expressed himself much obliged, but could not help thinking that a night of unbroken rest would have been more conducive to that end.” Dit is de toon door het verhaal heen: droogkomisch, vlot, zelfverzekerd. Hier is een verteller aan het woord die precies weet wat hij doet. Want de verschijning van de twee kinderen, „abject, frightful, hideous, miserable,” broodmager en smerig, die tegen het eind van het boek onder de mantel van de ‘Ghost of Christmas Present’ tevoorschijn komen, is, juist na al dat gezellige geklets, schokkend. „This boy is Ignorance,” legt de geest uit, „this girl is Want.” „No perversion of humanity,” licht de verteller toe, „has monsters half so horrible and dread.” Dickens wilde het lijden van de aller-kwetsbaarsten zo invoelbaar echt maken dat zijn lezers niet weg konden kijken. Het is misschien niet subtiel maar het werkt.

 Ebenezer Scrooge ontmoet de Ghost of Christmas Present, de derde van vier verschijningen op kerstavond.
Illustratie door John Leech voor A Christmas Carol door Charles Dickens uit 1843. Foto Ann Ronan Pictures/Getty

Daarnaast is er de energie, de levendigheid van de taal. De paragrafen zijn perfect samengesteld, vloeien opvallend soepel voort. Elke zin is uitgebalanceerd, heeft precies het goede ritme, de tekst smeekt er om hardop gelezen te worden. De personages hebben ieder hun eigen, unieke stem waardoor je meteen weet wie er aan het woord is. „Bah! Humbug!” is Scrooge, „Oh, my dears” is zijn klerk Bob Cratchit, „Oh, come now, uncle” is neef Fred. Het zorgt voor onweerstaanbaar proza, je wordt als lezer het verhaal ingetrokken puur door de verleidelijkheid van de woorden. Ackroyd beschrijft dat Dickens zijn verhaal in zes weken schreef, als een bezetene, haast in trance: „he wept over it, laughed, and then wept again”. Die enorme kracht voel je als lezer.

En dan is het ook gewoon een hoopvol verhaal. Het beschrijft een lelijke wereld maar ook een wereld waarin goedaardigheid nog steeds bestaat, waar hoop en grootmoedigheid mogelijk zijn. De vrekkige Scrooge wordt bekeerd en in tegenstelling tot Jezus Christus gaat Tiny Tim niet dood aan het eind. Zo’n opluchting!

Maar goed, laten we niet uit het oog verliezen waar het uiteindelijk echt om draait: heeft A Christmas Carol de bakken met geld binnen gebracht die Dickens voor ogen had? Nee, is het antwoord op die vraag. De productiekosten van de chique, feestelijke uitgave waren zo hoog dat er bijna niks over bleef voor de schrijver. Toen Dickens dit hoorde kreeg hij een haast hysterische paniekaanval. „Such a night as I have passed!” schreef hij aan een vriend. „I shall be ruined past all mortal hope of redemption.” Achter het masker van de beroemde schrijver, de ‘Eminent Victorian’, bleef het jongetje uit de schoensmeer fabriek altijd bang voor de armoede.


Lees ook

deze recensie van een andere roman van Charles Dickens.

De laatste Dickens is de ideale roman voor winteravonden

Related Posts

Wat vindt NRC | Hoe chaotisch de wereld ook is, het internationale recht moet de norm blijven

Ruim negenduizend keer hebben Russische troepen de afgelopen jaren in Oekraïne verboden chemische strijdmiddelen ingezet, zo blijkt uit onderzoek van onder meer de Nederlandse inlichtingendiensten MIVD en AIVD. Demissionair minister Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) en vice-admiraal Peter Reesink, hoofd van de MIVD, stelden vorige week in NRC dat de inzet van chloorpicrine aan de orde van de dag is op het slagveld in Oekraïne, op instructie van de legertop in Moskou.

De inzet van chloorpicrine, een giftige stof die kan leiden tot ernstige verwondingen en ademhalingsproblemen, is verboden volgens het internationale Verdrag Chemische Wapens (CWC), een conventie uit 1993 die mede is ondertekend door Rusland. De Russen zetten het chemische strijdmiddel in om Oekraïense soldaten uit hun loopgraven en andere beschermende ruimtes te drijven, zodat ze gemakkelijker kunnen worden aangevallen.

Het is pijnlijk te constateren dat weinigen nog verrast zijn door de onthulling dat Rusland ook hier de internationale wetten aan zijn laars lapt. Wie de Russische oorlog tegen Oekraïne volgt, ziet in het hart van Europa een eindeloze stroom aan getuigenissen over aanvallen met drones en raketten met clustermunitie op appartementsgebouwen, scholen en ziekenhuizen, executies van krijgsgevangenen of de ontvoering van kinderen. De openbare aanklager in Kyiv documenteert ze: inmiddels zijn meer dan 150.000 vermoedelijke oorlogsmisdaden beschreven sinds de Russische invasie van de Krim in 2014.

Helaas staan de dagelijkse Russische wandaden niet op zichzelf. De oorlog van het nietsontziende bewind van Vladimir Poetin is mede de aanjager van een nieuwe wereldorde waarin internationale wetten en verdragen in schrikbarend tempo terzijde worden geschoven of opgezegd. De genocidale Israëlische oorlog tegen Gaza en de ‘preventieve bombardementen’ tegen Iran getuigen van een vergelijkbare mentaliteit van internationale wetteloosheid.

Tekenend is ook dat de secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte, zich twee weken geleden verguld toonde met de Amerikaanse bombardementen op Iraanse doelen met de zwaarste conventionele wapens die de wereld ooit heeft gezien. Die bunker busters waren afkomstig van hetzelfde land dat weigert de Russische invasie in Oekraïne te veroordelen. De Verenigde Naties worden daarbij volkomen genegeerd.

Dergelijk haviksgedrag staat haaks op wat de slinkende groep democratieën in de wereld tot de laatste snik zouden moeten verdedigen: de internationale rechtsorde, of wat daar nog van over is. Want veel meer internationale afspraken staan onder druk, en het is nog maar de vraag of de geopolitieke glijdende schaal ooit nog waterpas kan worden getrokken.

Bijna geruisloos stappen de Baltische staten, Polen, Finland en Oekraïne binnenkort uit het Verdrag van Ottawa van 1997, dat het gebruik van antipersoonsmijnen verbiedt. Het belangrijkste argument is dat deze buren van Rusland hun territoriale integriteit niet langer kunnen garanderen zonder dit soort paardenmiddelen. ‘Oekraïne’ toont immers aan dat Moskou er niet voor terugdeinst veroverde gebieden direct te annexeren onder dreiging van de inzet van kernwapens.

Wie bedreigd wordt door Rusland kan moeilijk worden verweten naar middelen te grijpen die in vreedzamer tijden onwenselijk zijn. Maar ook hier loopt de bescherming van burgers klappen op, en dat is betreurenswaardig. Hoe moeilijk dat in het huidige tijdsgewricht ook is, uiteindelijk moet respect voor mensenrechten en internationale afspraken de wereld uit deze periode van chaos en wetteloosheid leiden.


Protestants Nederland uit zich met zang en gebed voor én tegen Israël. ‘Het is tijd om je uit te spreken voor de onderdrukten, de Palestijnen’

Een beetje onwennig is het wel voor Fred Omvlee, moet hij bekennen. „Ik demonstreer nooit als dominee. Maar als kerk wil je hier ook wat mee.” Hij heeft zijn witte toga en rode stola aan. „De kleur van Pinksteren, van de Heilige Geest. Maar nu ook van de rode lijn die we willen trekken als dominees en als kerkleden.”

Het is een bijzonder protest, dinsdag voor het hoofdkantoor van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) in Utrecht. Ongeveer driehonderd dominees, predikanten en kerkleden vragen hier om meer aandacht binnen de PKN voor het Palestijnse leed en het onrecht in Gaza. Ze willen onder meer dat de kerk erkent dat het niet om een conflict tussen Joden en Palestijnen gaat, maar om het onrecht van bezetting en etnische zuivering door de staat Israël. In lijn met de Rode Lijndemonstraties die eerder in Den Haag plaatsvonden, zijn de meeste mensen in het rood gekleed. Enkele dominees en voorgangers hebben daarnaast hun toga aan.

Deelnemers willen meer aandacht binnen de PKN voor het Palestijnse leed en het onrecht in Gaza. Foto Merlin Daleman

„De PKN zegt wel bezorgd te zijn”, zegt Omvlee. „Maar het durft zich niet uit te spreken voor het leed van de Palestijnen. Ik ben begaan met de bevolking van Gaza die letterlijk uitgemoord wordt.” Dat de PKN voorzichtig is, verbaast de dominee niet. „Er zijn altijd twee bewegingen binnen de kerk geweest. Ik heb ook een grote verbondenheid met het volk Israël, maar niet met de staat. Daar maak ik een groot onderscheid in. De staat Israël is een natie zoals alle andere en kan met politiek beleid de fout ingaan.”

Omvlee heeft een bescheiden bordje gemaakt, laat hij zien. ‘Protestantse kerk: sta op, doe recht! #Gaza’. „We zijn geen politieke beweging en dat moeten we ook niet worden. Maar we moeten oog hebben voor de dramatische menselijke kant, voor het lot van de Palestijnen.”

Lees ook

Aantallen, daar draait het om op de tweede Rode Lijn-demonstratie. ‘Dan kan de regering niet denken: dat zijn allemaal verwarde lui’

Tienduizenden demonstranten namen deel aan een mars in Den Haag om een ‘rode lijn’ te trekken tegen het uitblijven van overheidsmaatregelen met betrekking tot Gaza.Foto Hedayatullah Amid / NRC

Brood en wijn

Het protest bij de PKN is georganiseerd door een groep theologen en predikanten, onder wie theoloog en voorganger Janneke Stegeman. „De PKN spreekt zich niet helder uit over de genocide door Israël die al maanden gaande is in Gaza”, zegt zij.

Vorige maand publiceerde de PKN op de eigen website een verklaring. Daarin stond: ‘We weigeren om een eenzijdige kant te kiezen en maken een krachtige keuze vóór Joden en vóór Palestijnen.’

Stegeman: „Ze zeggen wel: we staan voor gerechtigheid, maar geven dat geen handen en voeten. Sterker nog: ze willen niet eenzijdig partij kiezen en blijven praten over Joden en Palestijnen, terwijl het gaat over de Israëlische staat versus de Palestijnen. Dus we zijn echt heel bezorgd en boos over deze manier van spreken.”

De demonstratie is kerkelijk ingericht. Er is een protestliturgie voorbereid, vertelt Stegeman. „Liturgie gaat over vieren, maar het gaat ook altijd over hoe je de wereld zou willen zien. Dus we gaan bidden en zingen, we delen brood en wijn. En daarin zit de boodschap: we willen onderdeel zijn van een kerk die recht doet en die opstaat tegen onrecht.”

Terwijl ze dat vertelt, komt predikant Alfons van Vliet haar de hand schudden. „Gods zegen”, zegt hij.

Als tegengeluid is een bijeenkomst georganiseerd waarin wordt opgeroepen voor meer steun voor Israël. Foto Merlin Daleman

Van Vliet is de organisator van een ‘gebedsbijeenkomst’, die vlak voor het rodelijnprotest heeft plaatsgevonden voor het gebouw van de PKN. Hij vindt juist dat de kerk Israël en het Joodse volk te weinig steunt. Op die bijeenkomst zijn ongeveer dertig mensen afgekomen. Zij zingen en bidden met elkaar. Een paar van hen heeft een Israëlische vlag omgehangen. De predikant heeft de bijeenkomst georganiseerd als tegengeluid, zegt hij. „We willen de hoop uitspreken dat de grootste protestantse kerk van Nederland zich gaat baseren op de Bijbel. En dat doet de PKN helaas niet, die baseert zich op het internationale recht.” Volgens Van Vliet staat het internationale recht haaks op wat er in de Bijbel staat. „God zegt: ik heb Jeruzalem aan het Joodse volk beloofd, dat is geen tijdelijke maar eeuwige belofte.”

Foto Merlin Daleman

Gerechtigheid

Stegeman zegt over het tegenprotest: „Het laat iets zien over de verdeeldheid in de kerk. Er zijn protestanten die zeggen dat de Bijbel voor hen boven het internationaal recht staat. Dus wij zeggen tegen de leiding van de kerk: jullie moeten echt een keuze maken. Geef inhoud aan het begrip gerechtigheid en wees duidelijk over wat je theologie is. Want wij kunnen geen theologie steunen die leidt tot onrecht en zelfs genocide steunt.”

Een van de deelnemers aan het protest is Thirza Snoek. Ze is al sinds haar geboorte lid van de PKN. „Ik vind het heel verdrietig om te zien hoe stil de PKN is over het geweld dat nu gebeurt. En hoe ze niet aan de kant van de onderdrukten staan.” Ze staat op het veldje naast voorganger Hannah Westerink. Zij sluit zich bij Snoek aan. „Het is al lang tijd om je uit te spreken voor degenen die onderdrukt worden, de Palestijnen.”

Snoek: „Ik hoop gewoon heel erg dat de PKN zich duidelijker uit gaat spreken. En niet een ‘ene kant, andere kant’-verhaal ophangt. Maar naast de Palestijnse broeders en zusters gaat staan.”

Foto Merlin Daleman

Stelling nemen lijkt niet wat de PKN van plan is. Namens het moderamen, het dagelijks bestuur, luistert voorzitter Trijnie Bouw naar de demonstranten. Ze is onder de indruk van de passie, maar ook van de zorg die wordt uitgesproken. Volgens haar heeft de PKN gekozen voor het ‘radicale midden’. „Dat betekent dat we heel goed willen blijven luisteren naar al onze partners. Dat we ons verbonden weten met zowel de Joodse gemeenschap als met Palestijnse mensen en christenen.”

Het signaal dat uitgaat van de demonstraties is wat Bouw betreft een voortdurend proces dat al langer gaande is. „Wie zijn wij om hier een eindstandpunt te kunnen bepalen?” De PKN wil wel graag in gesprek blijven. Daarom is de nieuwe algemeen secretaris, Kees van Ekris, van plan om vanaf september verschillende tafels te organiseren.

Lees ook

Dag en nacht lezen deze vrijwilligers de namen van gedode Palestijnen voor: ‘Bij elke naam voel ik dat een leven is afgebroken’

Op vier plekken in Nijmegen worden de namen voorgelezen van alle 64.000 slachtoffers die zijn omgekomen in Palestina. Foto Eric Brinkhorst


‘Ex on the Beach’: aangetrokken door het grensoverschrijdende

Een orgie in een jacuzzi, een „pijpkoningin” en „iedereen is van iedereen”. Het elfde seizoen van Ex on the Beach: Double Dutch , dat deze week zijn finale beleeft, wordt door het publiek bestempeld als een van de heftigste ooit. Dankzij het sensationele haalt dit soort „lovereality”, zoals RTL het noemt, steeds weer hoge kijkcijfers. Ex on the Beach staat het hele seizoen al in de top-10 best bekeken series op streamingdienst Videoland. Waarom blijven zo veel mensen kijken, ondanks de kritiek?

In het datingprogramma op een tropische locatie („de hel van liefde lust en drama”) worden de deelnemers geconfronteerd met hun „pittige” ex’en. Dat staat garant voor seks, roes en ruzie. „Dit seizoen is heel heftig, maar daardoor vind ik het wel super leuk”, zegt Ayleen Bella, oud-deelneemster van het programma. „Dit is Ex on the Beach zoals we het kennen van vroeger, zoals het hoort te zijn”. Bella smult net als een groot deel van Nederland van de lovereality. „In de afgelopen seizoenen gebeurde niet echt iets. Seizoen vier en vijf waren ook heftig, al is dit seizoen nog wat heftiger op seksgebied. Maar ja, seks doen we allemaal, toch?”

Lovereality ligt al langer onder vuur. In 2023 meldden dertien oud-deelnemers van het vergelijkbare programma Temptation Island zich met klachten: de opnames hadden hen psychische klachten bezorgd. Temptation Island werd door RTL opgeschort. Het programma was „niet meer van deze tijd”, zei RTL-programmadirecteur Peter van der Vorst toen. Overigens werd in april bekend dat het programma misschien toch doorgaat, met een andere producent.

Dit seizoen is heel heftig, maar daardoor vind ik het wel super leuk

Oud-deelnemer Ayleen Bella

Efrain Balochie was één van de deelnemers die zich toen uitsprak over zijn heftige ervaring in het programma: „Temptation Island is gebaseerd op psychische manipulatie die moet zorgen voor sensatie. Ik heb tijdens de opnames verschillende situaties meegemaakt waarin mijn grenzen zijn overschreden. De productie doet er alles aan om de uitspraken en beelden te krijgen die ze willen hebben voor de uitzending.”

Kunnen dit soort programma’s dan nog wel? Tv-netwerk MTV en producent No Pictures Please willen niet reageren op vragen over Ex on the Beach. RTL zei vorige maand wel tegen het AD dat er een groot verschil is tussen Temptation Island en Ex on the Beach: „Temptation vinden we niet meer van deze tijd omdat mensen hun relatie in de weegschaal stellen. Dat is een wezenlijk ander uitgangspunt dan andere lovereality-titels.”

Wat is de behoefte van kijkers om seks drama en liefde op tv te zien? Bjarne Timonen, die als mediapsycholoog bij diverse tv programma’s voor en achter de camera werkte, zegt dat kijkers nou eenmaal houden van sensatie: „Dat is altijd wel zo geweest en dat zal ook wel zo blijven.” Volgens hem is kijken naar sensatieprogramma’s een manier om even je eigen zorgen te vergeten. Het is leedvermaak: „Genieten van het lijden van een ander zodat we ons beter voelen over onszelf. Als je zit te kijken naar zo’n programma als Ex on the Beach, dan hoop je niet dat het goed gaat met die mensen. En daar worden die programma’s ook op toegespitst.”

Snijvlak van ethiek

Maar de vraag of het ethisch blijft, moet volgens Timonen wel centraal blijven staan. „Dit soort programma’s bevinden zich op het snijvlak van ethiek. Ze moeten zeker wel gemaakt kunnen worden, maar er moet goed worden gecontroleerd of de deelnemers wel geschikt zijn om mee te doen. Ze moeten zich bewust zijn van de gevolgen van hun deelname. Je wordt in deze programma’s genadeloos aangepakt en afgestraft, en vervolgens krijg je de reacties op sociale media ook nog over je heen.”

Bij die weerbaarheidscontrole gaat het vaak mis, ziet Timonen. „Om een kwetsbare deelnemer eruit te kunnen pikken moet je niet alleen klinische ervaring hebben, maar ook kennis van de media. Dat zou alleen gedaan moeten worden door BIG-geregistreerde psychologen.” Ook tijdens het programma is betrokkenheid van een psycholoog belangrijk. „Iemand moet de programmamakers op hun vingers kunnen tikken wanneer ze te ver gaan. Deelnemers kunnen niet altijd zelf zien wanneer hun grens wordt overschreden.”

OnlyFans

Die grenzen worden steeds verder opgerekt, mede doordat programmamakers steeds meer uit de kast moeten trekken om de aandacht van het publiek te behouden. „Het publiek is door sociale media steeds meer gewend aan snelle content. Je moet de kijkers dan wel blijven boeien in een aflevering van een uur. Maar het hoeft niet per se steeds heftiger, daar moeten de programmamakers wel een grens aan stellen.”

Dat de deelnemers aan loverealityprogramma’s zoals Ex on the Beach zich steeds heftiger gaan gedragen is logisch, zegt oud-deelneemster Bella. „Als er niks gebeurt, is het seizoen gewoon saai’. Ze verwijst naar Love or Leave – de ‘onschuldigere’ spin-off van Temptation Island. Volgens haar was dat „één grote flop”.

Lees ook

De tv-recensie over Ex on The Beach

Taier in ‘MTV’s Ex on the Beach’. Beeld Videoland

Daarnaast weet je als deelnemer van Ex on the Beach waar je aan meedoet, vindt Bella. „De deelnemers kiezen er zelf voor om zichzelf zo neer te zetten. Het is voor veel mensen een manier om bekend te worden, maar daarvoor moet je wel opvallen.” Diverse deelnemers konden dankzij hun tv-bekendheid influencer worden, in clubs optreden, of bijvoorbeeld hun geld verdienen op OnlyFans, een platform voor betaalseks. Zelf heeft Bella geen negatieve ervaringen gehad met de productie van Ex on the Beach. „De productie was er altijd voor mij. Ze hebben me nergens toe gedwongen.”

Temptation-deelnemer Efrain Balochie betreurt dat lovereality zo populair blijft: „Drank, vreemdgaan, seks, dat is wat mensen willen zien. Het boeit de kijkers niet of het te ver gaat, ze willen gewoon smullen”. Daarom verwacht hij ook geen verbetering in de toekomst. „De enige grens die er getrokken kan worden, is dat er geen programma meer is.”