Anniek Sienot komt op een blauwe deelfiets de campus van Peking University oprijden. Bij de ingang steekt ze haar nek uit richting de camera met gezichtsherkenning. Het poortje opent en ze fietst naar binnen, de uitgestrekte campus op van één van China’s oudste en meest prestigieuze universiteiten.
„Dit vond ik misschien wel de grootste cultuurshock,” vertelt ze later. In eerste instantie had ze geen toestemming gegeven om haar gegevens te gebruiken voor de gezichtsherkenningssoftware. Maar nadat ze een week handmatig haar paspoort had laten checken elke keer dat ze de campus bezocht, ging ze toch om. „Het was een soort symbolische actie van mij, want er hangen hier ook overal camera’s. Ik heb er wel veel gesprekken over met medestudenten en Chinese vrienden. Want waarom vinden zij dit nou gewoon oké?”
Sienot (22) is dit jaar in Beijing voor haar master in internationale betrekkingen, een opleiding die ze deels in Frankrijk en deels in China doet. Ze is deel van een kleine groep Nederlandse studenten die momenteel in China studeren, nadat het land drie jaar vrijwel geen buitenlandse studenten binnenliet als onderdeel van het strenge coronabeleid. Ze raakte geïnteresseerd in China tijdens haar bachelor, en hoorde van docenten dat ze er heen moest om het land beter te begrijpen. „Maar ik wist heel lang niet zeker of ik ook echt naar China zou kunnen.”
Sinds 2023 zijn de Chinese grenzen weer open, maar het land trekt veel minder buitenlandse studenten dan voor de pandemie. Hoeveel minder is lastig te zeggen, omdat het Chinese ministerie van Onderwijs daar sinds 2020 geen statistieken meer over publiceert. Maar duidelijk is dat het gaat om een fractie van het half miljoen buitenlandse studenten dat in 2018 naar China ging, onder wie 73.618 studenten uit Europa.
De afname past in een bredere daling in buitenlandse bezoeken aan China: in 2024 lag het aantal buitenlanders dat China bezocht op tweederde van het niveau in 2019. Naast de impact van het coronabeleid, spelen ook economische en vooral ook geopolitieke factoren mee bij de afname.
Minder interesse
Zo merkt Ed Sander, die tours door China organiseert voor ondernemers in de retailsector, de impact van de negatievere publieke opinie over China. Volgens het Asia Society Policy Institute, dat data van opiniepeilingen over China verzamelt, werd de wereldwijde publieke opinie over China negatiever in 2020, aan het begin van de pandemie. Sindsdien is dat zo gebleven, vooral in hoge-inkomenslanden waar China steeds meer wordt gezien als geopolitieke rivaal of bedreiging. „In 2023 waren mensen nog bezorgd om in China een ziekte op te lopen of in een lockdown terecht te komen, terwijl dat toen niet relevant was.” Maar ook vorig jaar had Sander moeite om Nederlandse deelnemers te werven. „Het sentiment is heel erg veranderd, en er is minder interesse.”
Degenen die wel naar China afreizen hebben vaak een persoonlijke motivatie. Castor van Dillen (29) nam recent twee maanden vrij van zijn baan bij regionaal dagblad De Stentor om Chinees te leren in Shanghai. Hij had eerder al een taalcursus gedaan en wilde graag zijn eigen indrukken vormen van een land waarvan hij zag dat het ook mondiaal steeds actiever werd. „Voordat je een oordeel kunt vormen, moet je ook de cultuur een beetje snappen.”
Het riep vraagtekens op in zijn omgeving, waarin mensen China vooral als ‘gesloten’ zagen. Van Dillen: „Maar je kunt ook denken: om een goede concurrent van China te zijn, stuur je juist veel mensen hiernaar toe en laat je ze zich de taal en cultuur eigen maken. In China gebeurt dat bijvoorbeeld met de studenten. Ik voetbal hier op zondag en een heel aantal van de spelers heeft in Europa gestudeerd.”
Sienot merkte dat het kritische mediadebat over China haar nieuwsgierigheid naar het land juist aanwakkerde. „Hoe is China nou? Hoe ervaren Chinezen het zelf?” In de collegezaal blijkt ruimte voor debat te zijn. „Over hoe Mao vandaag de dag wordt gezien, of over China’s strategie om heel erg op te trekken met het mondiale Zuiden. Je hebt hier een ander gesprek. Is China nu een ontwikkelingsland of een wereldleider?”
Lees ook
Interview met antropoloog Biao Xiang
Ook Sander is van mening dat zijn tours relevant blijven voor Nederlandse ondernemers, ook in een veranderd geopolitiek klimaat. „Naar mijn mening is naar China gaan nu juist belangrijker dan voor Covid, omdat Chinese e-commerce-retailers ook steeds meer naar Europa komen. Je moet weten wat de concurrentie in zijn mars heeft.” Ook merkt hij dat het beeld van bezoekers vaak verandert tijdens hun reis. „Dan willen ze nog een keer terugkomen, maar dan privé.”
Visumvrij reizen
Op dit moment lijkt de interesse in het leren over China op een laag punt te blijven steken. Aan de opleiding Chinastudies van de Universiteit Leiden, de enige plek in Nederland waar je een volledige studie in Chinese taal en cultuur kunt doen, daalde het aantal eerstejaarsstudenten tijdens de pandemie met meer dan 40 procent, zonder duidelijk herstel in de jaren daarna. Ook in Duitsland, Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten lopen de aantallen studenten die Chinees studeren flink terug, een trend die op sommige plekken al voor de pandemie begon.
In de Verenigde Staten, waar de relaties met China verslechterden sinds de handelsoorlog die president Trump in 2017 begon, is de afname in studentenuitwisselingen het scherpst. Terwijl het aantal Chinese studenten in de Verenigde Staten met zo’n 20 procent afnam tot ongeveer 280.000 studenten, daalde het aantal Amerikaanse studenten in China van bijna 21.000 in 2018 tot ongeveer 1.100 vorig jaar. Complete cijfers over het aantal Nederlandse studenten in China ontbreken.
De Chinese regering probeert het tij te keren. President Xi Jinping zei eind 2023 dat hij graag vijftigduizend Amerikaanse jongeren wilde verwelkomen in China en het land werft weer actief buitenlandse studenten voor overheidsbeurzen. Vorig jaar werd het makkelijker voor buitenlanders in China om op Chinese apps met buitenlandse creditcards te betalen. China’s digitale ecosysteem, met veel eigen apps die vaak alleen werken met ID-check (real-name registration), vormt een barrière voor bezoekers.
Ook zette China recent stappen op het gebied van visumvrij reizen. Voor de pandemie konden alleen reizigers uit Singapore, Japan en Brunei zonder visum naar China – inmiddels heeft China unilateraal visumvrij reizen geïntroduceerd voor reizigers uit 38 landen, waaronder Nederland. „Spontaan een reisje naar China is nu mogelijk,” verklaarde een woordvoerder van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken.
Het versoepelde visumbeleid, dat in China veel aandacht krijgt, lijkt effect te hebben. In 2024 steeg het aantal buitenlandse bezoeken aan China met 83 procent in vergelijking met het jaar ervoor, naar 64,9 miljoen. Het aantal van die bezoeken waarvoor gebruik werd gemaakt van de visumvrije regelingen verdubbelde tot 20,1 miljoen, aldus het Chinese immigratiebureau. Hoewel nog altijd fors lager dan de 97 miljoen bezoeken in 2019, is er dus sprake van herstel.
Wel laten de cijfers een duidelijke verschuiving zien in de herkomst van bezoekers. Volgens een analyse van Bloomberg op basis van verkochte vliegtuigtickets groeide het aantal bezoekers uit Zuidoost-Azië, terwijl bezoeken uit Europa en Noord-Amerika juist met een derde afnamen. De hoofdstad Beijing, dat meer gedetailleerde cijfers publiceert, zag een vergelijkbare trend. Het aantal Vietnamezen, Russen en Maleisiërs dat Beijing bezocht groeide het afgelopen jaar het hardst, terwijl het aantal bezoekers uit de Verenigde Staten, Australië en Japan sterk daalde.
Reisadviezen positiever
De Verenigde Staten paste recent het reisadvies voor China aan. Reizen naar China wordt niet langer afgeraden, een stap die het organiseren van studie-uitwisselingen vereenvoudigt. Tegelijk blijven sommige overheden waarschuwen voor veiligheidsrisico’s van bezoek aan China. Volgens het reisadvies van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse zaken kun je naar China reizen, maar geldt er een waarschuwing voor onder andere China’s strenge drugsbeleid en een risico op willekeurige arrestaties „om onduidelijke of politieke redenen”.
Anniek Sienot is het nooit eens geworden met haar vrienden over de Chinese surveillancecultuur. „Zij vinden het fijn dat het superveilig is, en dat de politie via de camera’s je gestolen tas snel kan traceren. Maar ik zou dit in Nederland echt niet willen.”
