Appen, mailen, online meetings. Allemaal pseudo-productiviteit, zegt wetenschapper en auteur Cal Newport. Je bent druk, maar produceert niets waardevols.
Diep werk
Newport is al jarenlang een pleitbezorger van ‘digitaal minimalisme’. Volgens hem ondermijnen sociale media, e-mail en andere vormen van digitale afleiding ons werk en ons leven. Wat volgens hem helpt, zijn vaste, dagelijkse blokken in je agenda voor ‘diep werk’. Uren waarin je je afsluit voor digitale en andere onderbrekingen en werkt aan wat echt belangrijk is.
Als je samenwerkt met andere mensen, zegt Newport, betekent dit – heel praktisch – dat je vaste tijden afspreekt waarop je elkaar niet stoort en vaste momenten waarop er wel gelegenheid is voor het stellen van vragen en het oplossen van kleine problemen.
Trage productiviteit
Dit voorjaar verscheen een nieuw boek van Newport: Slow Productivity. De kern ervan bestaat uit drie adviezen.
– Doe minder dingen. Bepaal – zelf of samen met collega’s – wat de komende drie of vier maanden echt belangrijk is om aan te werken, wat een aanvaardbare werklast is en zeg nee tegen de rest. Als je niet vooraf bepaalt waar de grens ligt, en jezelf daar ook niet regelmatig aan herinnert, blijf je werkzaamheden toevoegen aan je takenlijst.
– Werk in een natuurlijk tempo. Je brein functioneert beter wanneer je niet hoeft te haasten. Zonder druk en stress bedenk je betere oplossingen en lever je beter werk. Hoe regel je dat? Newport pleit ervoor om minstens één dag in de week geen afspraken in te plannen. Ook belangrijk: zoek ontspanning tussen je werkzaamheden door: een wandeling, een half uurtje lezen in een roman. Ontwikkel eigen routines die je rust en je werkplezier beschermen.
– Focus op kwaliteit. Investeer de ruimte in je hoofd en de tijd in je agenda, die je creëert met de eerste twee adviezen, in het leveren van mooier, beter, relevanter werk. Dat is niet alleen nuttig voor andere mensen, de waarde van ons eigen werkleven neemt op deze manier ook toe.
Newport zegt: werk aan één project per dag – naast de gebruikelijke communicatie en administratie – en maak daar iets moois, iets goeds van.
Prediking en praktijk
Het ongemakkelijke van boeken die pleiten voor minder stress en langzamer leven, is dat de schrijvers ervan vaak heel hard werken. Dat geldt ook voor Newport. Hij is universitair hoofddocent computerwetenschappen aan Georgetown University, maakt podcasts, schrijft voor The New Yorker en publiceerde daarnaast negen boeken over werk. De prediking en de praktijk lopen volgens critici nogal uit elkaar.
Aan de andere kant: Newport pleit niet voor rondhangen en nietsdoen. Hij roept ons juist op om onze tijd goed te besteden. Niet aan „looking busy”, maar aan dingen die werkelijk waardevol zijn. Persoonlijk kan ik zo’n reminder (af en toe, soms dagelijks) wel gebruiken.
Ook zonder inmenging van Trump wordt de Navo ondergraven. Het bedreigde gebouw ligt op de Waalsdorpervlakte net buiten Den Haag en vormt het communicatietechnologisch hart van het bondgenootschap. De hoge zwarte hekken zijn getooid met prikkeldraad, bij de ingang staan camera’s en bewakers. Desondanks wordt het gebouw aan drie kanten omsingeld door soldaten.
De naam van de vijand? Lasius neglectus. Alias: de plaagmier. Afgelopen najaar kwam de soort in het nieuws toen bleek dat die in het Haagse duingebied een superkolonie heeft gevormd: een samenklontering van nesten die uit miljoenen werksters kan bestaan. Het epicentrum bevindt zich nét buiten het Navo-grondgebied. Daar hebben ze vooralsnog geluk. Het nieuwe gebouw is recent opgeleverd en de roodbruine mieren zijn er nog niet binnengedrongen – „nooit gezien”, zegt een beveiliger. Maar net buiten het hek verraden zandhoopjes tussen de stoeptegels de aanwezigheid van een ondergrondse supermacht.
Dat het ook erger kan, weten ze in het aangrenzende TNO-gebouw. Daar, op de defensieafdeling van het onderzoeksinstituut, voeren ze al jaren een verloren strijd tegen Lasius neglectus. Koffiemachines zijn onbruikbaar geworden, over de bureaus lopen mierenpaadjes, zeker in de zomer. Meerdere malen per jaar komt een plaagdierverdelger langs – dat was al zo vóór de superkolonie werd ontmaskerd. Momenteel wordt het pand verbouwd, maar de overlast blijft. „De keet veranderde direct in een mierennest”, zegt een schaftende bouwvakker.
Ook buiten in de duinen zwaait de plaagmier de scepter. Op het Pieter Kuijtpad – vernoemd naar een Katwijkse helmplanter die in het geheim graven van gefusilleerde verzetslieden markeerde met helmgras – zijn de tegels plaatselijk verzakt. Tijdens de stille tocht op 4 mei zullen duizenden mensen hier wandelen naar de herdenkingsvlakte, waar kort voor 20.00 uur de Bourdonklok zal luiden. Nu is het fietspad vooral in trek bij toeristen. Drie Duitsers op elektrische fietsen roepen dat het gehobbel ‘nicht so angenehm’ is. „Tegen juni is het hier door de mieren één grote zandbak”, zegt bioloog Jinze Noordijk van insectenkenniscentrum EIS-Nederland. „Dan heb je meer aan een mountainbike.”
Vermoedelijk zijn de mieren hier terechtgekomen met illegaal gedumpt tuinafval, vertelt hij. Recent publiceerde hij met collega’s een rapport waarin de gevolgen voor het beschermde natuurgebied worden geschetst. Zowel bladluizen als sluipwespen blijken bijvoorbeeld in aantal toe te nemen: de luizen worden ‘gemolken’ door de mieren voor hun honingdauw en vervolgens van binnenuit leeggegeten door gretige wespenlarven.
Gevreesd werd dat de kolonie problemen zou opleveren voor drinkwaterbedrijf Dunea, omdat de filterende werking van de bodem erdoor zou afnemen. „Van mediterrane draaigatjes, ook een invasieve mierensoort, weten we dat ze tot 1,5 meter diep kunnen komen”, zegt Noordijk. „Maar bij de plaagmier valt het mee.”
Nog een lichtpuntje: de plaagmier heeft geen voorkeur voor elektronica. „Dat is bij andere mieren soms wel zo, omdat ze afkomen op warmte. En dat wil je natuurlijk niet op een plek waar communicatietechnologie zo essentieel is.” Voorlopig lijkt de Navo dus gered. Nu nog wachten op de top eind juni in Den Haag.
Gemma Venhuizen is biologieredacteur en doet elke woensdag ergens vanuit Nederland verslag.
Volgens PVV-leider Geert Wilders is woke „de nieuwe religie”. Maar hoe ziet de geloofsbelijdenis van zijn eigen kerk eruit? Al jaren is er in allerlei toonaarden kritiek op de zogenaamde linkse kerk, met hun ‘woke gedoe, lentekriebels, genderindoctrinatie en gelijkheidsgelul’. Maar wat gebeurt er als we het frame omdraaien? Wat is het verhaal van de rechtse kerk, die wereldwijd aan invloed wint? Wie zijn hun heiligen? Wat zijn hun dogma’s, hun zonden en geboden?
Telkens ben ik en velen met mij, toch weer verrast door wat radicaal-rechts nu weer doet. Het beleid van Faber lijkt onnavolgbaar. Acties van Trump willekeurig. Voor mij persoonlijk was de verboden woordenlijst van de regering Trump het kantelpunt. Als antropoloog weet ik dat gedrag, normen en geboden voortkomen uit het geloof in bepaalde waarden. Dit geheel vormt een cultureel narratief, met een eigen logica. Dus, wat is die interne logica van radicaal-rechts? Wat is het verbindende verhaal achter alle oneliners en provocaties, in Amerika en in onze Nederlandse politiek?
Het blijkt geen warboel van boze witte mannen, maar een ideologisch ecosysteem met een hechte logica. Een systeem dat fungeert als onderlegger voor serieuze beleidskeuzes. Ik betrapte mezelf erop dat ik aanvankelijk bijna lachend the rabbit hole indook. Zo bizar waren de uitspraken van de denkers die ik tegenkwam. „Dit kun je toch moeilijk serieus nemen,” riep ik hardop. Maar met die vorm van lachen – en schreeuwen – ben ik gestopt. Dit is een serieus geloofssysteem met steeds meer volgers, ook bij politieke leiders.
Intellectuele onderstroom
Het is een overtuiging waarin empathie als zwakte wordt gezien, democratie als decadent, en vooruitgang draait om technologische versnelling — zonder rem of moreel kompas. De figuren die dit gedachtegoed uitdragen (Trump, Wilders, Le Pen, Poetin, Musk) zijn slechts de zichtbare gezichten van een bredere beweging die wereldwijd aan invloed wint.
Achter hen schuilt een intellectuele onderstroom van denkers en influencers die op het eerste gezicht obscuur lijken, maar wier ideeën doorsijpelen in politieke speeches en beleidsnotities. Curtis Yarvin bijvoorbeeld, een Amerikaanse softwareontwikkelaar en blogger die ook bekend is onder de naam Mencius Moldbug, pleit voor een technocratische monarchie, geleid door een CEO-achtige dictator die zonder inmenging van het volk regeert. Nick Land, een filosofisch cultfiguur, introduceerde het begrip Dark Enlightenment, waarin democratie en gelijkheid als obstakels voor vooruitgang worden gezien. Deze ideeën, ooit marginaal, zijn inmiddels invloedrijk onder Silicon Valley-miljardairs en de nieuwe generatie politici, zoals J.D. Vance.
De Franse schrijver Renaud Camus is de geestelijk vader van de ‘grote vervanging’, met een boek waarin hij stelt dat witte Europeanen systematisch worden vervangen door niet-westerse immigranten. Zijn retoriek wordt inmiddels wereldwijd verspreid, van Europese nationalisten tot Amerikaanse mediafiguren als Tucker Carlson. En dan is er Andrew Tate, de influencer die miljoenen jongeren bereikt met zijn boodschap dat vrouwen inferieur zijn, empathie een valkuil is, en echte mannelijkheid draait om agressie, dominantie en controle. Tate is een bewonderaar van Trump en die affectie is duidelijk wederzijds.
De elf geboden
Het gedachtegoed wijst in één richting: het liberale, egalitaire en pluralistische systeem moet kapot. Het is decadent, traag, verwijfd en zwak. Het nieuwe moet sterk zijn, mannelijk, hiërarchisch, technologisch. Geen samenleving die bestuurd wordt, maar geleid. Niet door compromissen, maar door kracht. Dit gedachtengoed heeft inmiddels de structuur van een religie, wellicht zelfs van een cultus. En dus stelde ik mezelf de vraag: wat zijn de elf geboden van de rechtse kerk?
Ik noem het: een catechismus van macht, angst en verlangen.
1. Empathie is een zonde
Meeleven maakt week. Kwetsbaarheid is vrouwelijke zwakte.
Vrouwen hebben te veel macht en brengen verwarring.
2. Mannelijke dominantie is orde
Kracht en daadkracht zijn deugden. De rest is ruis. Kwetsbaarheid is vrouwelijke zwakte en brengt verwarring.
3. Democratie is zwak en decadent
De massa moet geleid worden, niet gehoord. Geef mensen geen keuze, maar een richting. Besluitvaardigheid boven inspraak. Gehoorzaamheid boven overleg.
4. Niet-productieve mensen zijn ballast.
Wie niets bijdraagt, mag verdwijnen. Zonder economische waarde, geen bestaansrecht. Vluchtelingen, kunstenaars, zieken — overbodig.
5. Woke is de vijand.
Diversiteit zaait verdeeldheid. Gelijkheid is een leugen. Inclusie is indoctrinatie.
6. De elite liegt.
Media, wetenschap en instituties manipuleren de waarheid. Ze zijn omgekocht. Ze moeten kapot. Denk voor jezelf. Onderdruk de elite, want zij onderdrukte u eerst.
7. Eigen volk eerst.
Grenzen zijn heilig. Cultuurrelativisme is ketterij. Cultureel behoud vereist uitsluiting. Uniformiteit is stabiliteit.
8. Eer de leider – hij weet de weg.
Hij kent jouw woede, jouw angst, jouw verlangen naar orde en eenvoud. Hij spreekt namens het ware volk. Jij hoeft slechts te geloven en te volgen.
9. Versnelling is verlossing.
Disruptie en chaos zijn het pad naar vernieuwing.
Jaag technologie op. Laat het systeem crashen. Wat zwak is, moet sterven. Iets sterkers zal herrijzen. Move fast and break things.
10. Boosheid is een deugd.
Woede is zuiver. Gij zult boos zijn, altijd. Redelijkheid is capitulatie. Verontwaardiging is het bewijs van jouw gelijk.
11. Ontken alles.
Zeg: “Wij zijn gewoon bezorgd.” En: “We stellen slechts vragen.” Glimlach. En zaai ondertussen twijfel.
De rechtse kerk is geen randverschijnsel meer. Ze is naar het centrum van de macht verhuisd. Ze speelt in op onrust en verlangen naar eenvoud. Belooft waarheden, maar zaait leugens. En ze komt ermee weg. Sterker nog: dit geloof dreigt de nieuwe norm te worden. Middenpartijen schuiven naar rechts. De elf geboden sijpelen ongemerkt door, worden langzaam gemeengoed.
Het grootste gevaar
Maar het grootste gevaar zijn niet de leiders van deze kerk. Het gevaar zit in óns. In onze bereidheid hen te geloven. In onze goedgelovigheid. In onze morele luiheid – het verlangen naar een simpele oplossing met een leider die een verhaal voorspiegelt waarin jij niets hoeft te veranderen en de ander tot schuldige maakt. In dat opzicht is empathie inderdaad een zwakte, tenzij we haar koppelen aan morele moed en deugden als matigheid, verstandigheid, rechtvaardigheid, geloof, hoop en liefde.
De rechtse kerk schreeuwt moord en brand dat de linkse kerk bestaat uit deugkneuzen. Maar er is niks mis met deugdelijkheid. In tegendeel: een krachtig moreel en menselijk kompas is precies wat deze tijd nodig heeft. Het is tijd dat we hun geloofssysteem serieus nemen. Om het te begrijpen, te herkennen en te doorbreken.
Dus stel jezelf de vraag: geloof jij in de elf geboden van de rechtse kerk? En als het antwoord nee is — dan is het tijd voor actie. Niet door de rechtse kerk te bestrijden, maar door te geloven in onszelf. In de kracht van menselijkheid. En dat mag je een links evangelie noemen. Of gewoon menselijk. Ikzelf pleit voor dat laatste.
Lees ook
Begrip tonen? We moeten radicaal-rechts juist aanspreken op opzettelijke domheid
Een zus beschuldigde haar broer ervan dat hij haar en haar iets oudere zus in hun jeugd had misbruikt. Ze meldde het misbruik bij de ouderlingen van een kerkelijke gemeente van Jehovah’s Getuigen in de Gelderse bijbelgordel. Haar broer was daar intussen zelf ook ouderling geworden. Door de melding gingen de ouderlingen van die kerkelijke gemeente praten met de zussen, de broer en hun ouders, na advies van het landelijk kantoor van Jehovah’s Getuigen. Dit kerkgenootschap heeft namelijk een uitgebreid protocol voor het onderzoek naar „ernstig kwaaddoen”. Daarin wordt onder andere precies omschreven wat seksueel misbruik is en wat de eisen zijn aan het bewijs ervan.
In de gesprekken met de ouderlingen bleek dat de man één of beide zusjes „ongeoorloofd heeft aangeraakt”, maar het werd almaar niet duidelijk of de broer toen 18 of 19, dan wel ongeveer 14 jaar was. Niettemin legde het kerkgenootschap sancties op: de man mocht in de kerk geen functie meer vervullen en hij mocht niet met een kind alleen zijn. Daarnaast vertelden de ouderlingen alle ouders van minderjarigen in de kerkelijke gemeente dat zij alert moesten zijn op contacten van hun kinderen met hem.
Een klein jaar later trok de oudere zus schriftelijk haar verklaring in, en na brieven van zijn ouders en van de advocaat van de broer hieven de ouderlingen de sancties op. Maar ze kwamen niet terug op wat ze aan de gezinnen hadden verteld.
De man stapte naar de rechtbank, want hij wilde rehabilitatie en schadevergoeding, maar die achtte zich niet bevoegd om daarover te oordelen. Want in de wet staat dat kerkgenootschappen „worden geregeerd door hun eigen statuut, voor zover dit niet in strijd is met de wet”.
De uitspraak: Toegewezen
In hoger beroep beslist het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden heel anders. Doordat het onderzoek en de sancties in strijd waren met de eigen kerkelijke regels – onvoldoende bewijs, geen schriftelijke vastlegging, verwarring over de leeftijd – heeft de kerk onzorgvuldig gehandeld. De man krijgt 25.000 euro aan smartegeld, ruim 400 euro voor de antidepressiva die hij had moeten gebruiken en bijna 7.000 euro voor zijn advocaat- en andere juridische kosten. Het hof verplicht het landelijk kantoor van Jehovah’s Getuigen de Gelderse ouderlingen toestemming te geven alle gezinnen te vertellen „dat eiser geen kindermisbruiker is” en dat de ouders ten onrechte waren gewaarschuwd.
Er is de scheiding tussen kerk en staat, maar die gaat volgens het hof niet zo ver dat iemand in een kerkelijk geschil bij een inbreuk op zijn eer en goede naam geen rechter zou kunnen bereiken. En deze kerk heeft geen goede interne procedure waarin de eisen van de man zouden kunnen worden behandeld.
Het Commentaar
Advocaat Hans Bügel (Helmantel & Bügel) bepleitte de zaak voor de broer bij de rechtbank en het hof. Zijn cliënt is nog altijd actief lid van Jehovah’s Getuigen. „De uitspraak van de rechtbank vonden we niet rechtvaardig. Dan zou je zowat alles binnen een kerk aan de civiele rechter kunnen onttrekken.”
Voor een onrechtmatige daad moet je altijd naar de context kijken, „dus waren de geldende kerkelijke regels over hoe de beschuldiging onderzocht moet worden hier terecht doorslaggevend”.
Volgens Bügel is 25.000 euro smartegeld „voor Nederlandse begrippen best hoog”. Ook advocaat Pieter Pel (Pel advocaten), die optrad voor het kerkgenootschap, vindt dat bedrag „wel opmerkelijk, al gaan de smartegeldbedragen in het algemeen omhoog”.
Zijn wederpartij „koos de civielrechtelijke insteek van inbreuk op eer en goede naam”. Daartegenover deed hij een beroep op een uitspraak van hetzelfde hof uit 2021, over een baptistengemeente die enkele kerkleden royeerde. „Het hof is wisselvallig, want toen had het de stringente lijn dat de gewone rechter niet kan toetsen hoe een kerkgenootschap de interne ordening toepast. En in de huidige zaak zijn ook alleen binnen de kerk ouders gewaarschuwd.”
Jehovah’s Getuigen gaat in cassatie. Dan zal de Hoge Raad beoordelen of de rechter deze zaak gezien de scheiding van kerk en staat mág behandelen en of de rechter de behandeling goed heeft gedaan.
Pel: „Het hof heeft het onderzoek door de kerk alleen beoordeeld op basis van stukken. Het heeft niets nagevraagd, er zijn geen getuigen opgeroepen en op de zitting is het onderzoek niet of nauwelijks besproken.”
Leon van den Broeke, hoogleraar rechtstheologie en kerkrecht aan de Theologische universiteit Utrecht, kan de redenering van het hof wel volgen. „Het kerkgenootschap kwam dan wel snel in actie, maar misschien handelde het niet even adequaat volgens de eigen regels.”
Net als andere kerkgenootschappen is ook Jehovah’s Getuigen zich „wel steeds meer bewust van mogelijke situaties van seksueel en ander misbruik. Ze hebben goed nagedacht over procedures daartegen. Ook orthodoxe kerken weten dat ze de boel niet meer kunnen dichthouden. Je wilt niet terechtkomen op de voorpagina van de krant.”
