Migratie, klimaat, boeren? In Letland draaien de verkiezingen om de Russische dreiging

Tatjana Zdanoka (74) is een van de acht Europarlementariërs uit Letland. Eind januari onthulde het onafhankelijke Russische onderzoeksplatform The Insider dat Zdanoka jarenlang als agent voor de Russische veiligheidsdienst FSB heeft gewerkt, met e-mails als bewijs. Zdanoka, actief voor een pro-Russische partij in Letland, was in april 2022 al uit de politieke groep van de Groenen/Vrije Europese Alliantie gezet, omdat ze weigerde de Russische inval in Oekraïne te veroordelen. Zowel het Europees Parlement als de Letse veiligheidsdienst doen nu onderzoek naar de banden tussen Zdanoka en de FSB.

Russische beïnvloeding is een groot en gevoelig thema voor het Europees Parlement – zie ook de omkoping van politici rond de website Voice of Europe die in april via de Tsjechische regering naar buiten kwam.

Wat in Brussel speelt, speelt in Letland in het kwadraat. De nabijheid van Rusland, de bezetter in het eerste jaar van de Tweede Wereldoorlog en van 1944 tot de onafhankelijkheid in 1991, kleurt de Europese verkiezingen. Het kleine Letland, ingeklemd tussen Estland en Litouwen, werkt net als de beide buurlanden aan het versterken van de grens met Rusland. Een kwart van de 1,8 miljoen inwoners is Russisch, wat voor permanent smeulende spanningen zorgt die elk moment kunnen oplaaien. Als er een monument voor het Rode Leger wordt gesloopt bijvoorbeeld, of als het Russisch weer iets meer uit het publieke domein verdwijnt.

Voor Letland draaien de verkiezingen van zaterdag volledig om geopolitieke veiligheid, schrijft Filips Lastovskis, hoofdredacteur van de Baltische nieuwssite Delfi, deze week in een opiniestuk. „Deze verkiezingen zijn anders. Op het spel staat niet langer alleen het EU budget, de problemen van boeren, de groene transitie of de digitale economie. Wat nu op het spel staat is de oorlog op het Europese continent.” Lastovskis roept de Letten op hun apathie te overwinnen, de Russische desinformatie te negeren en op een partij te stemmen die Oekraïne wil steunen.

Anti-Russisch sentiment

Vanzelfsprekend is die keuze niet. Het opkomstpercentage voor de Europese verkiezingen in 2019 was laag, 33,5 procent (in Nederland 42 procent). Van de zestien Letse partijen die deelnemen aan de verkiezingen is een handvol uitgesproken pro-Russisch: geen steun aan Oekraïne, tegen elke maatregel die het Russisch inperkt. Letland krijgt er bij deze verkiezingen een zetel bij, van acht naar negen.

Net als in de andere Baltische staten is het anti-Russische sentiment sinds de Russische inval in Oekraïne van februari 2022 sterk toegenomen in Letland. Dat uit zich bijvoorbeeld in het weren van Russische toeristen en het blokkeren van Russische tv-zenders, maar vooral in het verplicht Lets leren voor Russen. Russen tussen de 14 en 75 jaar zonder Lets paspoort moeten sinds de herfst van 2022 een Letse taaltest doen. Wie meerdere keren zakt, wordt het land uitgezet. De taalstrijd raakt ook het onderwijs: basisscholen moeten vanaf september 2026 Russisch als tweede vreemde taal vervangen voor een EU-taal.

Het geijkte Kremlin-argument voor een inval over de grens is bescherming van de rechten van Russische burgers in het betreffende land. Als Poetin over Letland spreekt, gaat het over vermeende discriminatie van Russen, en over hoe Rusland hun rechten zal beschermen.

Drie jonge Letten over Rusland en de verkiezingen.

Janis Vecvanags (36), fietsenmaker

„Ik hou van mijn land. Die liefde komt direct voort uit mijn familiegeschiedenis. Zowel mijn grootvader als mijn overgrootvader werden tijdens en na de Tweede Wereldoorlog naar Siberië afgevoerd. Beiden hebben het strafkamp overleefd, mijn overgrootvader sprak er nooit over, maar hij zei wel: vrijheid heeft een prijs. Mocht er in de toekomst hier een oorlog uitbreken, dan zal ik zeker vechten voor mijn land.

„In Riga wonen veel Russen, toen de oorlog in Oekraïne uitbrak, dacht ik dat dit tot onderlinge spanningen zou leiden, maar tot nu toe valt dat erg mee. Het contact met mijn Russische vrienden is in ieder geval nog onveranderd. Op Facebook heb ik zo’n vijftien Russische vrienden en niemand uit daar zijn openlijke steun voor Rusland. Zij weten dat ik Oekraïne actief steun en dat ik, samen met een groep vrijwilligers geregeld met hulpgoederen naar Kyiv, Charkiv en Lviv en Kramatorsk afreis. Ik voel me verbonden met Oekraïners vanwege onze gedeelde geschiedenis.

„Ik ga zeker stemmen voor het Europees Parlement, ik voel me als burger verplicht om iets te doen. Voel ik me veilig nu we lid zijn van de Europese Unie? Ik denk opnieuw aan wat mijn overgrootvader mij vertelde: als je vrede wil, bereid je dan voor op oorlog. Wie naar veiligheid streeft, moet goed voorbereid zijn. Je moet er nooit vanuit gaan dat iemand anders je komt redden, uiteindelijk is er maar één iemand op wie je kunt vertrouwen en dat ben je zelf.”

Sanita Pruse (41), werkzaam in Russisch restaurant Tevocis Vana (Oom Wanja)

„Ik ben opgegroeid in Kuldiga, een klein stadje ten westen van de hoofdstad. Daar wonen voornamelijk Letten, slechts tien procent van de mensen heeft een andere achtergrond. Zelf woon ik al twintig jaar in Riga waar de helft van de inwoners Russisch is of spreekt. Als je hier in een horeca wilt werken moet je wel Russisch spreken, zelf heb ik het op school geleerd, maar ik vind het makkelijker om Engels te spreken.

„Sinds de oorlog in Oekraïne is er in Riga nog niet veel veranderd. Althans, in het restaurant hier merk je er weinig van. Iedereen zit nog steeds met elkaar aan tafel: Oekraïners met Letten en Russen. In de keuken is de sfeer ook gemoedelijk, daar werken twee Oekraïners samen met het Russisch personeel. Zelf heb ik, buiten mijn werk, ook Russische vrienden.

„Ga ik stemmen bij de Europese verkiezingen? Nee, ik heb er eigenlijk niet over nagedacht. Aan de politici in dit land heb je in ieder geval weinig, ze zijn corrupt en slechts uit op eigen gewin, ze houden zich niet bezig met anderen. Het leven is duur, ik moet hard werken om geld te verdienen voor mijzelf en mijn dochter. Ik werk nu al twintig jaar in de horeca maar ik heb geen idee of ik ooit mijn pensioen zal krijgen. Heb ik er vertrouwen in dat de NAVO en de EU ons in de toekomst zullen beschermen? Ik heb meer vertrouwen in God. Hij bepaalt hoe mijn leven zal verlopen. Niet dat ik naar de kerk ga, mijn geloof schuilt in mijn hart en ik ben een overtuigd patriot. Ik zal hier nooit weggaan. Dit is mijn land en hier wil ik sterven.”

Emils Vucens (25), medewerker in het Museum van de Bezetting van Letland

„Ik kom uit Livani en heb in Riga geschiedenis gestudeerd. Sinds kort werk ik als gids in het museum. Aangezien de Letten zelf ingelijfd waren bij de Sovjet-Unie, weten wij als geen ander wat de bezetting met een mens kan doen. Veel mensen hier bieden dan ook actief hulp aan Oekraïners, ze moeten zich toch op zijn minst kunnen verdedigen. In Riga hangt uit solidariteit overal de Oekraïense vlag. Sommige toeristen verbazen zich daarover, maar wij beschouwen dat als iets vanzelfsprekend.

„De oudere generatie Russen in Riga leeft nog altijd in een bubbel; ze spreken alleen Russisch en kijken naar de Russische staatstelevisie. Sommigen vertonen nog altijd imperialistisch gedrag: ze verdragen het niet dat de jeugd hier alleen Lets spreekt. En dat terwijl we hier in Letland één officiële taal hebben en Russisch niet meer een verplicht vak is op school.

„Toch heeft de oorlog in Oekraïne de mensen tot op zekere hoogte ook samenbracht. Veel Russen hier steunen de oorlog niet, vooral onder jongeren is er een dialoog gaande. Maak ik me zorgen over de toekomst? Een paar jaar geleden nog wel. Maar sinds de invasie van Oekraïne merk ik dat de meesten mensen zo klaar zijn met die constante dreiging vanuit Rusland dat we denken: kom maar op! Wij zijn er klaar voor, voor wat dan ook.

„Bij de verkiezingen voor het Europees Parlement zal ik stemmen op een van de progressieve partijen. Nu we lid zijn van de EU en de NAVO vertrouw ik ook op die steun. Maar je moet er ook weer niet al te afhankelijk van zijn. Want wie anders gaat er voor jouw land vechten als jij het niet zelf niet doet?”

Delen





Mail de redactie