Mexico een gewelddadig land? ‘We worden overspoeld met wapens uit de VS’

Jazmín was een meisje van 15 jaar, afkomstig uit een dorpje vlak bij de Pacifische kust in de Mexicaanse staat Sinaloa. Ze was dol op dansen, en zette filmpjes van zichzelf op TikTok, zoals veel van haar vrienden op school. Op een ochtend in januari 2022 filmde ze zichzelf terwijl ze het wapen – een mini-uzi machinepistool – van haar vader vasthield. Haar broertje zat naast haar toen het wapen per ongeluk afging. Hij zag hoe Jazmín dodelijk werd geraakt.

Het verhaal van Jazmín emotioneert Ricardo Jenny del Rincón, veiligheidssecretaris in de staat Sinaloa. Hij wrijft achter zijn brillenglazen en vertelt hoe haar dood hem en zijn collega’s ertoe zette een enorme ‘ontwapeningscampagne’ te lanceren, waarbij burgers hun wapens kunnen inleveren bij mobiele gemeentecontainers.

„Voor de dood van Jazmín bestond de campagne al, maar toen kregen mensen er niets voor terug. Na haar dood vonden we dat we meer moesten doen. Om te voorkomen dat mensen hun wapens zouden verkopen op de zwarte markt, besloten wij hoge geldbedragen te bieden. Voor kogels, voor pistolen, voor geweren. Hoe zwaarder het kaliber, hoe meer we betalen”, zegt Del Rincón. Hij laat een lijst zien waarop, als een menukaart in een restaurant, verschillende soorten wapens staan aangeduid, met daarnaast de prijzen die de Mexicaanse staat ervoor betaalt.

Rechercheurs en forensisch experts onderzoeken eem locatie in Culiacán waar meerdere mensen vermoord zijn tijdens de jongste geweldsgolf in de regio.

Foto Teun Voeten/Sipa USA

Een normaal pistool levert omgerekend circa 250 euro op, het type uzi waarmee Jazmín zichzelf dodelijk verwondde 500, een raketwerper 600. En 15 cent per kogel. „Wij vragen niet waar de wapens vandaan komen. We onderzoeken de mensen niet. Ze krijgen hun geld en dan vernietigen we de wapens ter plekke, waar de mensen bij zijn”, zegt de gemeente-ambtenaar. Dit jaar hebben ze de inlevercampagne voortijdig moeten afbreken, omdat het jaarlijkse budget voor de campagne overschreden werd. „Er werden heel veel, en met name zware wapens ingeleverd. Bijna allemaal komen ze uit de Verenigde Staten.”

Amerikaanse wapens

Sinaloa, waar sinds het begin van de campagne in 2023 ruim 26.000 wapens zijn ingeleverd, is een gewelddadigste deelstaten van Mexico. De afgelopen maanden is een groot deel van de staat lamgelegd door geweld: binnen het machtige Sinaloakartel, dat ontstaan is in de stad Culiacán, is een machtsstrijd losgebarsten tussen twee groeperingen. In drie maanden tijd zijn meer dan zeshonderd mensen vermoord. Hele dorpen zijn onbereikbaar, zelfs voor het Mexicaanse leger. Dat lijkt niet altijd de strijd te willen aangaan met de kartels, die qua wapens soms beter zijn uitgerust dan de militairen.

Hoewel cijfers over de gebruikte wapens bij de jongste gewelduitbarsting in Sinaloa ontbreken, schat Ieva Jusionyte, onderzoeker en antropoloog aan de Brown University en auteur van het dit jaar verschenen boek Exit Wounds: How America’s Guns Fuel Violence Across the Border dat het vooral om Amerikaanse wapens gaat. „De meeste Mexicanen die omkomen door geweld, sterven door AR-15’s en AK-47’s. Ze worden in de VS gemaakt, of door wapenhandelaren in de VS geïmporteerd en daarna naar Mexico gesmokkeld”, zegt Jusionyte.

In Mexico komen deze wapens veelal in handen van drugshandelaren. Deze kartels zullen, als het aan de aanstaande president Donald Trump ligt, keihard aangepakt worden. Eind december beloofde Trump om direct na zijn aantreden kartels „als buitenlandse terroristische organisaties” aan te merken. In het verkiezingsprogramma van de Republikein staat dat hij „speciale strijdkrachten” wil inzetten tegen onder meer het Sinaloakartel, dat verantwoordelijk wordt gehouden voor de enorme fentanylcrisis in de VS. Deze synthetische pijnstiller speelt jaarlijks een rol bij 100.000 dodelijke Amerikaanse overdoses.

Niemand die zich afvraagt waarom je in de VS zonder enige controle tien automatische wapens kan kopen

Onderzoeker Jusionyte laat een schamper lachje horen als ze naar de plannen van Trump gevraagd wordt. „De Verenigde Staten maken en verkopen de wapens die het geweld in Mexico veroorzaken. Vervolgens zeggen ze dat Mexico een gewelddadig land is. Maar niemand die zich afvraagt waarom je in de VS zonder enige controle tien automatische wapens kan kopen.”

Ze wijst op de verdere gevolgen van de lakse Amerikaanse wapenwetten in de Latijns-Amerika . „Veel migranten ontvluchten geweld en afpersingen, waarbij veelal Amerikaanse wapens ingezet worden. De vluchtelingencrisis waar de VS zo’n last van zeggen te hebben, wordt door hun eigen wapens gecreëerd.”

De ‘rivier van ijzer’

Hoeveel doden er in Mexico jaarlijks vallen door Amerikaanse wapens, is niet duidelijk. Jusionyte wil zich wel aan een schatting wagen. „Tachtig procent van de wapens die bij geweldsdelicten wordt gevonden, komt uit de VS. Je zou kunnen zeggen dat dus tachtig procent van de Mexicaanse geweldsslachtoffers sterft door Amerikaanse wapens.”

In 2023 werden 42.000 moorden geregistreerd in Mexico. Volgens de schatting van de Amerikaanse onderzoeker zouden ruim 33.000 van hen door wapens uit de VS gedood zijn. Ter vergelijking: in datzelfde jaar kwamen in de Verenigde Staten circa 13.500 mensen om het leven door vuurwapengeweld (zelfmoorden niet meegeteld).

Omdat veel wapens voor het criminele circuit bestemd zijn, ontbreken harde data over hoeveel Amerikaanse wapens er ieder jaar naar Mexico worden gesmokkeld. Volgens een schatting de ngo Stop Arms to Mexico gaat het jaarlijks om circa 250.000 stuks. Een deel daarvan wordt in de VS gefabriceerd, een ander deel wordt geïmporteerd uit Europa, Israël of het Midden-Oosten. De organisatie noemt het een „rivier van ijzer” die onafgebroken richting Mexico stroomt en bendes voorziet van de instrumenten die zij nodig hebben om hele steden te terroriseren.

De situatie in Mexico staat niet op zichzelf. Eerder dit jaar bleek uit een VN-rapport dat bendes in Haïti, waar havens zijn geblokkeerd en hulporganisaties zich vanwege het geweld hebben teruggetrokken, ieder jaar wapens en munitie uit de VS blijven ontvangen. En ook in Midden-Amerikaanse landen als Honduras, Guatemala en El Salvador komt de meerderheid van de door criminelen gebruikte wapens uit de VS. De meeste migranten die bij de Amerikaanse grens worden opgepakt, komen uit diezelfde landen.

‘Brandstof van geweld’

Volgens de Mexicaanse regering moeten zowel wapenhandelaren als wapenfabrikanten in de VS opdraaien voor de schade die ze Mexico hebben toegebracht. Er lopen twee rechtszaken, aangespannen door de Mexicaanse staat. Een is gericht op de Amerikaanse wapenfabrikanten Smith & Wesson, Barrett Firearms, Beretta, Colt en Glock en een van hun groothandelaren. De ander is ingediend tegen vijf Amerikaanse wapenhandelaren uit de staat Arizona, vlak bij de Mexicaanse grens. Een groot deel van de wapens in Mexico zou bij die vijf handelaren vandaan komen. Het Amerikaanse federale Hooggerechtshof beslist naar verwachting begin volgend jaar of Mexico deze fabrikanten en handelaren mag aanklagen.

In Mexico hebben we strenge wapenwetten.. En toch worden de straten hier overspoeld met wapens

Het is een lange juridische strijd tegen een industrie die in de VS zeer sterke lobbymacht heeft. Maar jurist Alejandro Celorio wil die strijd graag aangaan. „In eerste instantie wilde de regering alleen Amerikaanse wapenhandelaren bij de Mexicaanse grens vervolgen voor nalatigheid. Ik heb de toenmalige minister van Justitie overtuigd ook te proberen wapenfabrikanten te vervolgen.” Volgens de jurist hebben meerdere landen in Latijns-Amerika en de Cariben gezegd zich te willen aansluiten bij de zaak.

Celorio gaf tot eind vorig jaar leiding aan het team van advocaten dat namens Mexico de Amerikaanse wapenindustrie probeert te vervolgen. „Het gemak waarmee de wapens gekocht kunnen worden door de georganiseerde misdaad, toont de nalatigheid en de onverantwoordelijkheid in de VS”, zegt Celorio. „In Mexico hebben we strenge wapenwetten. Er is maar één wapenwinkel. En toch worden de straten hier overspoeld met wapens.”

In de rechtszaak tegen de wapenfabrikanten eist de Mexicaanse regering een schadevergoeding van bijna 18 miljard dollar, ongeveer 1 procent van het bbp van Mexico. Volgens de advocaten komt de economische impact van Amerikaanse wapens in Mexico op dat bedrag neer. „Hoe bereken je het leven van een doodgeschoten persoon? Dat is niet te doen”, zegt Celorio. „Daarom hebben we in deze civiele zaak gekozen ons te richten op de economische impact.”

Mexicaanse douaniers, politieagenten en zelfs militairen zijn de afgelopen jaren verdacht van het doorverkopen van wapens aan de georganiseerde misdaad in het land. Dat ook de Mexicaanse autoriteiten een grote rol spelen in de circulatie van Amerikaanse wapens in hun land, staat volgens Celorio los van de zaak tegen de wapenindustrie in de VS. „Deze rechtszaak is specifiek gericht op de Amerikaanse verantwoordelijkheid. In de VS wordt over Mexico gesproken als een schurkenstaat, terwijl de Amerikaanse wapens de brandstof van het geweld hier zijn. Met alle gevolgen van dien.”

Delen

Mail de redactie

De afgelopen weken is het pijnlijk grote verschil tussen de Verenigde Staten en Europa weer in volle glorie zichtbaar. Dat is het verschil in ondernemingscultuur. Denk aan risico’s nemen, grenzen negeren en geld laten spreken.

Europeanen reageren verbijsterd op de dadendrang van Elon Musk, eigenaar van X, oprichter van Tesla en first buddy van Donald Trump, en op de ‘bekering’ van Meta-directievoorzitter en -grootaandeelhouder Mark Zuckerberg tot vrijheid van meningsuiting.

Eerst Musk. NRC bestempelde hem als een roofridder à la Rockefeller en Vanderbilt eind negentiende eeuw (11/1). Dat is niet de meest treffende analogie. Wat Musk van hen onderscheidt, is zijn macht over zijn eigen zender X. Een zender die de hele wereld bereikt.

Musk is de overtreffende trap van William Randolph Hearst die in het begin van de twintigste eeuw als eerste een Amerikaanse landelijke keten van kranten en persbureaus bij elkaar kocht. Hij gebruikte de macht van zijn kranten voor zijn politieke ambities. America First, het credo van Trump, stond in 1940 als motto al op de voorpagina van een van zijn kranten.

Wat Hearst toen nationaal deed, doet Musk nu op mondiale schaal. Op het mondiale marktplein van nieuws en opinies verkondigt hij met zijn megafoon zijn intense politieke opinies. De welingelichte kringen die dachten dat de mondiale uitwisseling van informatie de wereld rijp zou maken voor de liberale en democratische orde, kijken beteuterd om zich heen. Kennelijk is radicaliteit à la Musk niet ieders idee van vrijheid van meningsuiting, zeker niet in Europa.

Amerikanen hebben de algoritmes

Natuurlijk is het schrikken als twee kenmerken van Amerikaanse verkiezingscampagnes, namelijk de macht van het grote geld én negatief getoonzette informatie, op je afkomen, zoals in Engeland en Duitsland. Welkom in de nieuwe wereld. De wereld één markt is nu ook: de wereld één politieke arena. De onrust in Duitsland over Musks stemadviezen laat precies zien waar het in Europa aan schort: trage reactie, geen weerwoord, geen eigen zender, maar vooral: weinig eigen boodschap.

De soft power waar Europa altijd zo trots op is, schiet vooralsnog tekort. Musk gebruikt X als mondiale zender. Waar Europa zichzelf graag feliciteert met het feit dat de Unie zulke prachtige regels heeft die ze presenteert als standaard voor de rest van de wereld, bezitten Amerikaanse bedrijven de kennis. De netwerken. De algoritmes. De spullen. De échte soft power. Zij zíjn de sociale media.

En wat doen deze sociale media? Ze laten hun oren hangen naar Trump. De anonieme auteur van The Economist (Zuckerbergs ommezwaai is laf maar terecht, 14/1) noemt dat dubieus. Mij lijkt het daarentegen begrijpelijk én verstandig. Zuckerberg mag als topman een beleggersmandaat hebben, Trump heeft een kiezersmandaat.

Miljardenwinsten veiligstellen

Topmanagers van multinationals zoals Zuckerberg nemen met hun investeringen voortdurend risico’s in hun kernbedrijf. Maar daarbuiten proberen zij onzekerheden zoveel mogelijk te neutraliseren. Vandaar dat fusies en overnames populair zijn: je elimineert een concurrent. Hoe groter je bent, des te meer marktmacht, zoals de mogelijkheid om je prijzen te verhogen. Klinkt masculien? Dat klopt.

Wat Zuckerberg heeft gedaan door de factcheckers te ontslaan en een Trump-vertrouweling, Dana White, als commissaris te benoemen is puur en simpel: politieke onzekerheid neutraliseren. Elk ander bedrijfsbeleid zou dom zijn. Zuckerberg leidt een van de grootste bedrijven ter wereld, een bedrijf met miljarden klanten waar honderden miljoenen wereldburgers hun pensioengeld in hebben belegd. Hij heeft maar één prioriteit: zijn miljardenwinsten continueren.

Zuckerbergs zenders, zoals Facebook, kunnen politici maken en misschien ook wel breken. Maar politici zoals Trump kunnen hem óók breken. Tech en politiek zijn met elkaar verweven. Zij vormen het technologie-politieke complex, een machtiger variant van het militair-industriële complex van defensiebedrijven en Koude Oorlogspolitici waar de Amerikaanse president Dwight Eisenhower in 1961 tegen waarschuwde.

Roekeloos ondernemerschap

Wat kan Europa daartegenover stellen? Weinig. Europa mist de ondernemende cultuur, het roekeloze ondernemerschap van mannen als Musk en de uniforme consumentenmarkt waar je als ondernemer razendsnel schaalomvang én dus schaalvoordelen kunt bereiken die Europa niet kent. Zie het Europese miljardendebacle met batterijenproducent Northvolt voor hoe het niet moet.

Zolang Europa volhardt in belangwekkende rapporten (Draghi) zonder uitwerking, dicteren Amerikaanse techbedrijven de toekomst. Zolang Europa geen heer en meester is over zijn eigen defensie, dicteert Trump ook daar de voorwaarden. En de voorwaarden strekken zich uit tot het technologie-politieke complex. Als Europa Musk dwarszit, zit Trump Europa dwars door twijfel te zaaien over zijn steun bij Russische agressie.

Dat is de nieuwe werkelijkheid. De werkelijkheid waar Zuckerberg en de Amerikaanse techwereld deel van willen uitmaken. Zuckerberg nam ook maar meteen afscheid van het mantra van diversiteit. Ook dat is niet verrassend. In de Amerikaanse cultuur was eerst het Wilde Westen de laatste grens (‘frontier’) die overwonnen moest worden. Later werd dat de ruimte. Rocketman Musk personifieert deze cultuur. Masculiniteit is niet slecht, zei Zuckerberg deze week, de wereld kan juist „meer mannelijke energie” gebruiken. Meer ‘ballen’, zeg maar.

De verdeelde Europeanen moeten als de wiedeweerga onder ogen zien dat zij moeten ondernemen

Het deed me denken aan de tegeltjeswijsheid in het kantoor van een medewerker van president Nixon, ruim 50 jaar geleden. „When you’ve got them by the balls, their hearts and minds will follow.” Niet subtiel, wel duidelijk. De verdeelde Europeanen moeten als de wiedeweerga onder ogen zien dat zij moeten ondernemen, weerwerk moeten bieden en prioriteit moeten geven aan eigen defensie en eigen technologie. Anders wordt Europa het verlengstuk van de opvattingen van het Amerikaanse techno-politieke complex.

Delen

Mail de redactie