Met lichte slag naar de krullenkapper: âIk doe je wat als je je haar ooit nog aanraakt met een steiltangâ

Posted on November 2, 2023 by admin

„Gaat het nog?”, roept kapper Sandy de Boer (27) boven de herrie van de föhn uit naar haar klant, die al een kwartier met haar hoofd naar beneden hangt. De bos met haar knikt. „Op deze manier creëren we meer volume”, legt De Boer uit. Met haar hand schudt ze de krullen van haar klant los.

Dat Simcha & Friends niet een doorsnee kapper is, is in één oogopslag duidelijk. Achter de kappersstoel, in de kappersstoel, in de wachtruimte, achter de balie: overal zie je mensen met krullen. „Het voelt een beetje als mijn eigen schapenfamile”, zegt vaste klant Mara Grimm (44), terwijl ze haar versgeknipte ‘curly bob’ afrekent.

Al bijna veertig jaar komen bij Simcha & Friends in Amsterdam mannen en vrouwen om hun golvende, krullende of kroezende haar te laten knippen. De specialiteit van eigenaar Simcha Roedema (60) en haar werknemers zijn krultypes 2a tot en met 4c: van een licht golvende s-vorm tot kroeshaar. Krultype 1 is steil haar. „Mensen met golvend haar weten vaak niet dat ze krullend haar kunnen hebben”, zegt de blonde Roedema (krultype 3c). „Maar pluishaar met een beetje slag kan met de juiste kniptechniek en verzorging een weelderige krullenbos worden.” Voor de grijsharige Jeroen Zomer (53, 3a) uit Haarlem is de knip- en föhnbeurt net voorbij. „Vroeger droeg ik mijn haar altijd in stekeltjes met gel erin. Nu ik mijn krullen laat zien voel ik me veel meer mezelf, meer man.”

Hoewel volgens onderzoek meer dan de helft van de mensen van Europese afkomst een vorm van slag of krullen heeft, was Roedema lange tijd een van de weinige kappers voor Europees krullend haar in Nederland. „Pas de laatste tien jaar zijn meer kappers zich gaan specialiseren”, zegt ze. Zo heeft Rotterdam inmiddels negen, Breda acht en Almere vijf krullenkappers. Ook de populariteit van haarverzorgingsproducten voor krullen neemt wereldwijd toe: de markt voor krullenproducten zal tot 2031 jaarlijks groeien met zo’n 5 procent, volgens het marktonderzoeksbureau Allied Market Research.

In 2022 opende het Nederlandse haarverzorgingsmerk Curlygirlmovement in Amsterdam de naar eigen zeggen eerste ‘curly’ merkwinkel in Europa met uitsluitend eigen krullenproducten, zoals Curl styling milk en Curl defining gel. Die productlijn, gelanceerd in 2018, komt voort uit het persoonlijke krullenblog van oprichter Shamilla Dewi (34, 3b) uit Amsterdam. In Middelburg verkoopt krullenverzorgingswinkel Bahaar Cosmetics sinds drie jaar producten voor krullend haar, waaronder van het Nederlands krullenmerk Pretty Curly Girl, opgericht in 2019. „Onze omzet is sinds 2020 verviervoudigd”, zegt Pretty Curly Girl-oprichter Hanan el Fizazi (42, 3b/3c) uit Rotterdam. Het populairste product? „Ons Bye Bye Frizz serum, gemaakt van dezelfde ingrediënten als glijmiddel. Werkt perfect.”

Online is krullenverzorging eveneens een trend. In 2020 werd the ‘the curly girl method’ – een natuurlijke haarverzorgingsmethode voor krullend haar – populair. Op TikTok heeft #curlygirlmethod inmiddels 1,3 miljard views.

Natural hair movement

„De krullentrend past in het veranderende schoonheidsideaal”, zegt cultureel antropoloog Marije Peute (30, 2b), die aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek doet naar sociale media en welzijn. Waar vroeger alleen de toonaangevende tijdschriften en topmodellen het schoonheidsideaal bepaalden, kan iedereen nu op sociale media representaties van schoonheid delen. Na bodypositivity, het accepteren en vieren van alle lichamen, is er nu dus ook hairpositivity, aldus Peute.

Foto’s: Foto’s Getty Images

Maar het omarmen van natuurlijk haar is verre van nieuw. Veel zwarte mannen en vrouwen hebben een lange „natural hair journey” afgelegd, zegt de Rotterdamse Sharon Lang (40, 4a), oprichter van The Natural Hair Club, een online community voor mensen met krullen, kroeshaar en locks.

The Natural Hair Club is vernoemd naar de natural hair movement, een beweging die in de jaren zestig opkwam in Verenigde Staten en zwarte meisjes en vrouwen aanspoorde om van hun natuurlijke haar te houden. In de jaren 2000 werd de beweging nieuw leven ingeblazen door sociale media, waarop influencers lieten zien hoe ze hun ‘natural hair’ omarmden en verzorgden. Ook Langs doel is om mensen met krullen en kroeshaar te inspireren, „zodat de natuurlijke textuur meer geaccepteerd en omarmd wordt”.

‘Nu ik mijn krullen laat zien, voel ik me veel meer mezelf, meer man’

Lang had vroeger geen goede relatie met haar eigen haar, vertelt ze. „Mijn haar werd altijd uitgekamd. Dat deed gigantisch veel pijn.” Daarom liet ze op haar negende haar natuurlijke haar chemisch steilen. „Ik kreeg er brandwonden van op mijn hoofd. Nu denk ik: waarom moest ik als klein meisje die ellende doorstaan om per se steil haar te hebben?”

Het steilen van krullend en kroeshaar van zwarte vrouwen is van generatie op generatie doorgegeven en is een gevolg van de Afrikaanse diaspora, zegt Lang. „Als je als enige zwarte persoon met kroeshaar in een wit dorp woont, doe je er alles aan om je aan te passen en geaccepteerd te worden.” Het is aan haar generatie om dat eindelijk te doorbreken, vindt ze. Maar ook nu nog wordt zij soms op haar haar aangesproken. „Hoe vaak ik wel niet heb gehoord dat mijn natuurlijke haar niet professioneel staat.”

Lang vindt het mooi dat er nu dankzij de (online) krullentrend meer mensen van hun natuurlijke krullen gaan houden. Toch is deze curly girl movement echt wat anders dan de natural hair movement, zegt ze. „We hebben zo lang zoveel van onszelf weg moeten stoppen om geaccepteerd te worden, dat gaat verder dan krullen en uiterlijk alleen.”

Siliconen en sulfaten

De curly girl-beweging begon met het boek Curly Girl: The Handbook (2010), geschreven door de (witte) Britse kapper Lorraine Massey. De kern van Massey’s methode is het vermijden van ingrediënten die schadelijk zouden zijn, zoals siliconen, sulfaten, minerale oliën, wax en alcohol – vóór haar boek deden veel mensen vette of agressieve producten in hun haar om kroes en pluis te elimineren. Ook beschrijft ze hoe je je haar, per krultype, kunt drogen en steilen voor gedefinieerde krullen zonder pluis.

Foto’s: Foto’s Getty Images

Bovenal draait de curly girl-methode om het leren kennen en verzorgen van je gekrulde haar, én het met liefde te dragen. Zelf werd Massey als jong meisje gepest met haar krullen. Pas toen ze naar New York verhuisde, leerde ze van haar krullen te houden. „Joden, Italianen, Latino’s, Afro-Amerikanen: iedereen had krullend haar! Ik voelde me niet langer een buitenbeetje”, schrijft ze in haar boek.

Steil haar is lang het westerse schoonheidsideaal geweest, zegt Floor Kleyne (39, 2a), haarstylist en trendwatcher. „Vooral in de jaren negentig zag je overal steil haar. Denk aan het gladde haar van topmodellen als Gisele Bündchen, Heidi Klum en Naomi Campbell. Er kwamen steeds meer producten op de markt om je haar thuis gladder en steiler te maken, zoals serums en steiltangen.”

‘Hoe vaak ik niet heb gehoord dat mijn natuurlijke haar niet professioneel staat’

De populariteit van steil haar in de jaren negentig was een tegenreactie op de jaren tachtig, aldus Mark Melief (58, 2c), mede-eigenaar van de kappersketen Kinki Kappers. Toen was groot, krullend haar populair. Maar dan wel „neppe krullen”, zoals hij zegt, gecreëerd door chemicaliën (het permanentje) of aangezet door bussen vol haarlak. „Steil haar glanst, en geeft daarom al snel een verzorgd gevoel.”

In films zijn krullen vaak als minder verzorgd of zelfs onaantrekkelijk neergezet, zoals in The Princess Diaries (2001). Voor de rol van de nerdy Mia is actrice Anne Hathaway ‘lelijk’ gemaakt met bril en weerbarstige krullenbos. Mia wordt gepest op school en (bijna) geen enkele jongen ziet haar staan, totdat ze een metamorfose krijgt: haar bril gaat af en haar kapsel gaat van vol en pluizend naar glad en steil. Hermelien (Emma Watson) steilt in de film Harry Potter en de Vuurbeker (2005) haar lokken voor het grote bal op Zweinstein, waarna vrienden Harry en Ron steil achterover slaan. Ook de wilde krullen van sekswerker Vivian, gespeeld door Julia Roberts in Pretty Woman (1990), verdwijnen als ze zich in mantelpakjes steekt naar de smaak van rijke zakenman Edward (Richard Gere).

Kleyne: „Nog maar een paar jaar geleden moest ik op de Fashion Week in Parijs alle modellen met krul- of kroeshaar glad steilen voordat ik überhaupt aan hun kapsel mocht beginnen.”

Gel van lijnzaad

Lala Nur Fitriani (25, 2c) uit Rotterdam groeide in haar geboorteland Indonesië op met het idee dat steil haar „mooier, verzorgder en schoner” was. Ze liet daarom elke twee maanden haar golvende haar steilen met chemicaliën. „Het was peperduur en beschadigde mijn haar.” Toen de kapperszaken dicht moesten vanwege corona ging ze op zoek naar manieren om zelf haar haar steil te maken, maar stuitte ze online op de curly girl-methode. Ze maakte haar eigen krullengel van lijnzaad, en was verkocht.

Anders dan de naam doet vermoeden is er niet één curly girl-methode. Op sociale media geeft bijna elke ‘curlie’ er een eigen draai aan. Een voorbeeld van een curly girl-haarroutine, volgens webshop CurlyTools (sinds 2019) van de Groningse Eline Kroezen: masseer je hoofdhuid in met shampoo, breng een masker aan en laat dit tien tot dertig minuten intrekken, spoel uit (liefst met met lauw tot koud water), breng een klein beetje leave-in conditioner aan (voor soepelheid en tegen pluis), gebruik een speciale anti-klitborstel om de leave-in conditioner goed te verdelen, dep het overtollige water uit je haar met een microvezel handdoek (een gewone handdoek creëert pluis), neem een ruime hoeveelheid gel en verdeel dit met je handen over je haar, breng nu weer een beetje water aan op je haar, buig je hoofd voorover en knijp de gel goed in je haar (voor meer definitie), droog je haar met een föhn met diffuser (voor meer krul en minder pluis), knijp tenslotte nog wat olie in je droge haar (voor meer soepelheid).

Al met al ben je al snel een uur bezig. Al kun je ook het föhnen overslaan en je haar aan de lucht laten drogen (blijf het dan wel kneden voor meer krul).

Hoopvolle lichte slag

Nog een tip van Kroezen (27, 2c): slaap op een satijnen kussen of draag een satijnen slaapmutsje om je krullen te beschermen en in model te houden. „Dat werkt écht!”

Het uitzoeken welke routine voor jou werkt, kost nog de meeste tijd. „Het duurde bij mij wel een jaar”, zegt Lala Nur Fitriani, die via Instagram krullenverzorgingstips geeft aan inmiddels 90.000 volgers. „Aziatische meisjes en vrouwen met krullend haar laten me weten dat ze zich eindelijk gerepresenteerd voelen. Maar sommige vrouwen zeggen dat ik helemaal geen ‘echte’ krullen heb, als ik zoveel producten moet gebruiken en niet zonder mijn haarroutine kan.” De ‘krullenpolitie’ worden deze vrouwen wel genoemd, zegt ze.

Stralende krullen wil Edden Shachar (20) uit Amsterdam ook wel. Haar sluike donkerbruine haar lijkt overwegend steil, maar ze zit bij krullenkapper Simcha & Friends klaar om te ontdekken of ze krulpotentie heeft – in de punten zit een hoopvolle lichte slag. Simcha Roedema laat met een kritische blik de droge lokken één voor één door haar handen gaan. 2b, analyseert ze. Dan kijkt ze haar klant in de spiegel aan. „Ik ga je krullen tevoorschijn toveren, maar ik doe je wat als je je haar ooit nog aanraakt met een steiltang.”

Wat vindt NRC | Slachtoffers van verkrachting hoeven zich niet te schamen

admin
November 27, 2024
0

Het slachtoffer van verkrachting kreeg de afgelopen maanden niet alleen een gezicht, maar zei ook luid en duidelijk dat ze wilde dat „de schaamte van kamp wisselt”. Niet zij, Gisèle Pelicot, hoeft zich immers te verbergen. Degenen die zich moeten schamen, zijn volgens haar degenen die ervan worden verdacht dat ze haar, terwijl ze gedrogeerd en dus buiten bewustzijn was, verkrachtten. Onder wie haar ex-man Dominique, die schuld bekent en tegen wie eerder deze week twintig jaar celstraf is geëist.

Met haar optreden, in de volle openbaarheid, en vooral haar weigering het slachtofferschap op zich te nemen, heeft Pelicot het denken over seksueel geweld, over verkrachting binnen een relatie, en over consent – wederzijdse instemming bij seks – een enorme dienst bewezen. Ongeacht wat de Franse rechter zal oordelen, en niet alleen in Frankrijk, waar duizenden vrouwen de afgelopen maanden de straat op gingen om Pelicot te steunen.

Het zou daarom jammer zijn als na deze geruchtmakende rechtszaak alleen overblijft dat deze zo geruchtmakend is vanwege het grote aantal verdachten, het door Pelicots ex-man gefilmde bewijs van de vijftig mannen die op zijn uitnodiging zijn vrouw verkrachtten, en de wereldwijde aandacht.

Column | De vloek van nootmuskaat

admin
November 27, 2024
0

‘Wist je”, vroeg mijn vriend in de Londense metro, „dat je maar door één neusgat tegelijk ademt?” Ik was net begonnen in The nutmeg’s curse van Amitav Ghosh, plaats van handeling was een dorp op de Indonesische Banda-eilanden op een zoele avond in 1621, en verstoord keek ik op. „Eh?”

Hij vatte mijn verwarring op als aanmoediging en begon over de neuscyclus, die inhoudt dat er altijd meer lucht door het ene neusgat stroomt dan het andere. „Dat komt doordat de zwellichamen in het neusslijmvlies niet tegelijk evenveel bloed krijgen. Afwisselend verstoppen ze de linker- en de rechterkant.” Ik bracht twee vingers vlak onder mijn neus. Even leek uit beide neusgaten evenveel lucht te stromen – direct een triomfgevoel: zie mij, de uitzondering! – maar al snel bleek mijn rechterneusgat duidelijk dominant. 39 jaar lang was ik me niet bewust geweest van wat zich in mijn eigen neus afspeelde.

„Wist je”, vroeg ik mijn vriend later boven een Indiase curry in Brick Lane, „dat nootmuskaat in de zeventiende eeuw leidde tot genocide?” Ik was inmiddels op de helft in het boek van Ghosh. Jarenlang had ik bij het eten van nootmuskaat hetzelfde feitje opgelepeld: dat je er, als je er te veel van eet, agressief van wordt. Ik wist dat de VOC ooit gruweldaden pleegde in de zucht naar een monopolie, dat Jan Pieterszoon Coen zich als een klootzak had gedragen. Maar pas door The nutmeg’s curse viel het kwartje: om zoiets onschuldigs als nootmuskaat hadden Nederlanders de gehele bevolking van een eilandengroep uitgeroeid. Niet alleen de consumptie ervan maakte agressief.

Dat ik over nootmuskaat las was vooral te danken aan de Britse nutmeg craze – in aanloop naar Kerstmis hingen overal advertenties voor nutmeg roasted turkey en nutmeg & orange coffee, dus niet toevallig had de Londense Waterstones het boek prominent in de etalage staan. Mooi toeval was dat Ghosh enkele dagen later de prestigieuze Erasmusprijs uitgereikt zou krijgen in Amsterdam – uitgerekend in het met VOC-geld gebouwde Koninklijk Paleis. In zijn werk trekt Ghosh ijzersterke parallellen tussen heden en verleden, tussen economie en ecologie. Want de vloek van nootmuskaat werkt nog altijd door. Meer dan ooit zijn we afhankelijk van botanische exportproducten. Niet in de vorm van specerijen maar van versteende plantenresten: steenkool.

Choke points, noemt Ghosh de zee-engtes in de wereldwijde transportroutes van fossiele brandstoffen. Strategisch belangrijke knelpunten: verstikkingspunten. Beheers de choke points en heers. Het klimaattopfiasco in Azerbeidzjan onderstreept dat de term ook breder toepasbaar is. Klimaatbeleid is in zichzelf een choke point. Door de hand op de knip te houden oefenen rijke landen buitensporig veel invloed uit op de wereldwijde opwarming, ten nadele van de ontwikkelingslanden – en uiteindelijk ook van zichzelf. Hoe langer we de klimaatcrisis recht onder onze neus negeren, des te onleefbaarder de planeet wordt. Door één neusgat ademen gaat nog wel, maar twee verstopte neusgaten zorgen onherroepelijk voor ademnood.

Gemma Venhuizen is biologieredacteur bij NRC en schrijft elke woensdag een column op deze plek.

Hoe in 1896 zes studenten met succes het werk van Van Gogh voor zes dagen naar Groningen haalden

admin
November 26, 2024
0

Van 21 tot en met 26 februari 1896, zes dagen lang, hield het Groninger Museum van Oudheden één van de grootste Van Gogh-tentoonstellingen ooit. In een bovenzaal van het toen net geopende museum kon je 102 schilderijen, één lithografie en 25 tekeningen zien van de in die tijd nog vrij onbekende Van Gogh. Ze hingen kris kras boven, onder en naast elkaar, de meeste waren niet ingelijst, titels zoals wij die kennen hadden ze nog niet. Voor een portret dat Henri de Toulouse-Lautrec in 1887 van Van Gogh had gemaakt, lag een krans: Vincent van Gogh (1853-1890) was nog maar zes jaar eerder overleden.

Hoe Van Gogh naar Groningen kwam heet de tentoonstelling die dit weekend opent in het Groninger Museum (een ander museum in een ander gebouw). Het antwoord op die vraag kostte zeven jaar onderzoek in diverse archieven, briefwisselingen en fotocollecties, maar luidt uiteindelijk simpelweg: zes studenten vonden dat hun stad niet alleen met oudheden, maar ook met hedendaagse kunst kennis moest maken. Zij zorgden dat Van Gogh ‘naar Groningen kwam’.

„Kennis van beeldende kunst was destijds in Groningen nog maar schraal te verkrijgen”, constateerde één van hen, de later beroemde historicus Johan Huizinga. Willem Leuring, indertijd student geneeskunde, verstuurde de brief met het verzoek om schilderijen te mogen tentoonstellen. „Alles wat Vincent maakte [is] prachtig, prachtig”, schreef hij aan Johanna van Gogh-Bonger in Bussum. Als weduwe van Vincents broer Theo beheerde zij Van Goghs nalatenschap, honderden schilderijen lagen opgeslagen in haar huis.

Al met al kwamen er dankzij de zes studenten in twee jaar tijd acht tentoonstellingen, waaronder nóg een Van Gogh-tentoonstelling, nu met tekeningen en aquarellen. Daarna viel het vriendengroepje uit elkaar, de meesten waren tegen die tijd afgestudeerd. Dankzij hen was er tussen 1895 en 1897 in het Groninger Museum van Oudheden behalve voor Van Gogh, ook aandacht voor de modern-zwierige dierenprenten van lithograaf Theo van Hoytema, voor ‘hedendaagsche Fransche prentkunst’, voor de art-nouveaukunst van Johan Thorn Prikker en voor het symbolisme van Jan Toorop.

Entrée f 0,25

En alles deden de zes studenten zelf. Christiaan van Valkenburg, hij studeerde voor psychiater, noteerde dat ze de muren bespanden „met een gepast lijkend kleedsel, [we] hingen de schilderijen op en maakten de omgeving zoals [wij] vonden dat het hoorde”. Ze adverteerden in de Nieuwe Groninger Courant: ‘duur der expositie 6 dagen, entrée f 0,25’. En ze hadden succes. „Er komen sedert Zondag meer dan drie honderd menschen daags”, schreef Willem Leuring op 25 februari enthousiast aan Johanna Van Gogh-Bonger.

Maar zo eenvoudig als het klinkt – zes studenten organiseren acht tentoonstellingen – is het antwoord op de vraag ‘hoe Van Gogh naar Groningen kwam’ nou ook weer niet. Dat maak je op uit de gelijknamige catalogus, eigenlijk meer een spannend boek: het leest als een ontdekkingsreis. Conservator Mariëtta Jansen is de belangrijkste auteur van Hoe Van Gogh naar Groningen kwam, in 2017 kreeg ze voor haar onderzoek een Conservatoren Stipendium van het Cultuurfonds.

Aan het einde van de 19de eeuw, kom je te weten, kwam ‘de moderne tijd’ naar Groningen. Letterlijk, met een stadspark (Noorderplantsoen), villabuurten (Ubbo Emmiussingel), een nieuw treinstation (1896), een modern ziekenhuis (1903) en nieuwbouw voor het museum. In 1894 opende het Groninger Museum van Oudheden aan de Praediniussingel, met grote ramen in het dak zodat er veel licht zou vallen in de zalen op de eerste verdieping.

Ook kwam er in 1876, met mogelijk nog grotere gevolgen voor de stad, een ‘Wet op het Hoger Onderwijs’. Dankzij die wet was de universiteit niet meer gebonden aan een vastgesteld aantal hoogleraren – en groeide ze uitbundig. Waren er in 1870 nog 146 studenten ingeschreven in Groningen, in 1890 waren het er al 465.

Johan Huizinga in zijn studeerkamer in Groningen, ca. 1895-1897

Met een foto van zo’n student – als blow up te zien op de tentoonstelling – begint het boek. Het is Johan Huizinga, hij zit in zijn studentenkamer. Op het behang boven zijn bureau heeft hij een litho geplakt van Theo van Hoytema, Pauw. De kleurige Pauw (1895) maakt nu deel uit van de collectie van het Amsterdamse Rijksmuseum, op de tentoonstelling hangt het origineel naast de foto.

Op een andere uitvergrote foto, afkomstig uit het archief van studentenvereniging Vindicat atque Polit, zie je een dinerend gezelschap hoogleraren met in hun midden Jan Toorop. De in die tijd al gevierde kunstenaar logeerde ter gelegenheid van de aan hem gewijde tentoonstelling „een week of langer” (Huizinga) bij geneeskundestudent Willem Leuring aan de Herestraat. In een hoek van de foto staan een paar studenten, misschien zijn ze van het vriendengroepje. De foto is in 1896 gemaakt ‘door een onbekende fotograaf’, waarschijnlijk Leuring.

**Jan Toorop**, rechts aan tafel zittend, en de hoogleraren Pet, Land en Reiger in 1896

‘Doodelijk blauw’

Er was kortom in de stad een atmosfeer ontstaan waarin wetenschap en kunst floreerden – en elkaar wederzijds beïnvloedden. Johan Huizinga bijvoorbeeld, volgde op zaterdagmiddag tekenlessen bij Academie Minerva. En hij niet alleen: veel notabelen betaalden contributie om de kunstopleiding te ondersteunen, in ruil daarvoor kregen hun kinderen teken- en schilderlessen.

En dan waren er nog de lessen ‘practische aesthetica’ van H.P. Bremmer, later een belangrijk adviseur van Hélène Kröller-Müller bij het samenstellen van haar collectie. Zijn lessen werden gevolgd door hoogleraren en hun vrouwen – vaak werden ze gehouden bij één van hen thuis – van wie er veel vervolgens ook kunstwerken aanschaften. Hoogleraar plantkunde Moll kocht een aantal Van Goghs, waaronder voor duizend gulden Tuin te Arles uit 1888 (tegenwoordig in bezit van het Haagse Kunstmuseum). Je ziet een stukje van het schilderij op een foto van de woonkamer van de familie, Jan Willem Moll en zijn gezin woonden aan de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat.

Maar met foto’s alléén maak je geen tentoonstelling over schilderkunst. Waar nog bij komt dat er in de archieven weliswaar veel materiaal is opgedoken, maar geen foto’s van de acht tentoonstellingen. Dus hoe doe je het dan wel?

Dat is gebeurd met bruiklenen uit dertig musea en een stuk of tien particuliere collecties. Werken van Toorop, Thorn Prikker, Van Hoytema (en vele anderen) hangen in verschillende, aan hun stijl gewijde zalen: symbolisme, decoratieve kunst, art nouveau. In vitrines zie je tegelijk waar de wetenschap mee bezig was, krullerige, bijna kunstige boomstronken uit de colleges plantkunde, een projector toont glasdia’s van de colleges esthetica. Je kijkt je ogen uit, de kunstwerken zijn prachtig en het mooie van deze opzet is: de context dringt zich niet op, maar spreekt door de extra lagen van foto’s en voorwerpen bijna vanzelf.

Vincent van Gogh, **Zelfportret** (1887)

En Van Gogh?

Indertijd waren schilderijen te zien die later beroemd zouden worden: zonnebloemen, sterrennachten, de bekende slaapkamer. Omdat ze geen titels hadden, werden ze in de catalogus aangeduid als ‘tuin’, ‘landschap’, ‘wanhoop’ of ‘arbeider’. Van de 102 werken uit 1896 zijn zo’n 60 geïdentificeerd, soms ook doordat kranten erover berichtten. Zo werd een schilderij op de tentoonstelling omschreven als „zeer hard geel, bijna schreeuwend geel; daarboven een hemel van een pijnlijk doodelijk blauw, en uit den storm van het koren vliegen eenige zwarte raven omhoog”. Dat was ongetwijfeld Korenveld met kraaien (1890).

Kunstkring De Ploeg

Want dat is het laatste verhaal van deze ontdekkingstocht: de Groninger kunstkring De Ploeg, bekend van expressionistische, contrastrijke schilderijen, heeft in de eerste paar jaar van zijn bestaan de invloed ondergaan van de Van Gogh-tentoonstelling uit 1896. Of preciezer, want de schilders van de in 1918 opgerichte De Ploeg waren te jong om er zelf geweest te zijn: waarschijnlijk werden ze meegesleept door het enthousiasme van hun leraar aan de Academie Minerva, F.H. Bach. „Dit werk is bij goede bestudeering, een tegengif voor zooveel smaakbedervende, zwakke kleurprentjes, welke vaak als schilderijen te slikken worden gegeven”, schreef Bach in 1896 in een ingezonden brief in de Nieuwe Groninger Courant nog voor de tentoonstelling was afgelopen.

Jan Wiegers, Jan Altink, Johan Dijkstra en George Martens van De Ploeg: ook zij schilderden zonnebloemen in een vaas, er hangen een stuk of zeven bij elkaar. „Van Goghs Veertien zonnebloemen, een schilderij dat in 1896 nog in Groningen had gehangen, kwam in 1924 in de National Gallery in Londen terecht. In Johanna Bongers’ ogen was dit een offer dat ze had moeten brengen, ‘a sacrifice for the sake of Vincent’s glory’. Het is verleidelijk om deze verkoop in verband te brengen met de vele schilderijen van zonnebloemen die de leden van De Ploeg rond deze tijd schilderden”, valt te lezen in de catalogus.

F.H. Bach brak als kunstenaar niet door, zijn naam is onbekend gebleven. Wel ontwierp hij de vijf tegeltableaus in de centrale hal van het nieuwe station, je ziet ze als je aankomt met de trein. En Van Gogh? Die kwam niet verder dan het treinstation van Hoogeveen, voor een verblijf van drie maanden in Drenthe. Groningen heeft hij nooit bezocht.

Jan Altink, Zonnebloemen (1925)

Jan Altink, Zonnebloemen (1927)

Foto’s: Particuliere collectie