Met het vertrek van Kees van der Staaij verliest het parlement een schat aan ervaring en gezag

Het was dinsdagochtend, en er klonken nog mild optimistische geluiden uit de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB. De coalitiepartijen waren nog aan het bijkomen van de crisis van de week ervoor, de Tweede Kamerfracties namen in hun wekelijkse vergadering de tijd om even na te praten.

Het kabinet, zo was de sfeer, had de moeilijke Algemene Politieke Beschouwingen (APB) toch maar mooi overleefd. Premier Dick Schoof had zich moedig door de APB heengeslagen. En dat het moeilijk zou worden op asiel, dat wist iedereen vooraf ook wel. PVV en NSC, die hierin recht tegenover elkaar staan, moeten hier gewoon nog uitkomen. Het asieldossier werd in de top van de coalitie uitgelegd als een taai, maar geïsoleerd dossier, een onafgehecht draadje uit de kabinetsformatie.

Die dinsdag was het laatste moment dat je nog sussende woorden hoorde over het voortbestaan van het kabinet-Schoof. De dagen erop voltrok zich een nieuwe crisisweek, die aantoonde dat de problemen van de coalitie helemaal niet ophouden bij het asieldossier. De rot zit veel dieper.

Speculeren op een kabinetsval

Het begon meteen al die dinsdagmiddag, toen PVV-leider Geert Wilders impliciet dreigde met een kabinetsval als hij zijn zin niet krijgt. PVV-minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie) wil een asielcrisis uitroepen via een noodwet die het parlement buitenspel zet. Coalitiepartner NSC verzet zich daartegen. Als Faber haar noodwet niet krijgt, „dan hebben we een probleem”, zei Wilders.

Een dag later, op woensdag, ontvouwde zich een vergelijkbare sfeer van ruzie en chaos in een landbouwdebat over een verbod op elektrische veeprikkers, stroomstootwapens om varkens en koeien mee op te drijven. De Kamer wil dat verbod graag, met uitzondering van coalitiepartij BBB. De verantwoordelijke minister Femke Wiersma, ook van BBB, probeerde in het debat het verbod tegen te houden. Zij gebruikte daarvoor een slimmigheidje: de vaagheid van de coalitieafspraken. De partijen hadden in algemene termen afgesproken dat Nederland niet langer eigen regels boven Europese wetgeving zal plaatsen.

Na een nieuwe crisisweek, die aantoonde dat de problemen van de coalitie niet stoppen bij het asieldossier, blijkt de rot veel dieper te zitten

Wat volgde, was een venijnige exegese door coalitiepartijen van die afspraken. Het liep zo hoog op, dat NSC-Kamerlid Harm Holman uit woede de zaal verliet en zijn collega Thom van Campen (VVD) verzuchtte: „Ik voel me niet serieus genomen.”

Uiteindelijk, na een korte adempauze, kreeg de Kamer haar zin. Maar de verhoudingen hebben er ernstig onder geleden, en Wiersma’s gezag in de Kamer is nu al aangetast. En dan moeten de écht ingewikkelde dossiers (mest, stikstof) nog komen. Een prominente bron in de coalitie vroeg zich hardop af hoe de partijen elkaar nog kunnen vertrouwen als ze elkaar dit soort streken leveren.

Rellen sussen vanuit New York

Premier Dick Schoof moest zich de hele week vanuit New York bemoeien met een totaal andere rel, die de structurele kwetsbaarheid van de PVV als coalitiepartner aantoont. Op dinsdagochtend had staatssecretaris Chris Jansen (Infrastructuur en Waterstaat, PVV) in het tv-programma Goedemorgen Nederland gezegd dat hij nog steeds achter de ‘minder Marokkanen’-uitspraak van Geert Wilders staat. „Ik mag als persoon denken wat ik wil, ik heb er nooit afstand van genomen, tien jaar geleden niet en nu niet.”

Na twee telefoontjes met Schoof krabbelde Jansen in drie Kamerbrieven langzaam terug. Uiteindelijk schreef hij: „Deze persoonlijke opvattingen reflecteren niet het kabinetsbeleid.” Volgens Schoof is het „vrij evident” dat uitspraken als die van Jansen nooit meer herhaald worden, zei hij vrijdag.

Maar de rel kan zomaar weer oplaaien: Wilders is weliswaar veroordeeld voor de uitspraak, maar heeft er nooit afstand van genomen. Bovendien: de kans dat een bewindspersoon met een PVV-achtergrond deze, of een andere uitspraak van Wilders opnieuw in herinnering roept, is levensgroot. Schoof kan weinig doen om dat te voorkomen, en veel PVV’ers in het kabinet komen nu eenmaal uit de entourage van Wilders.

‘Regel het!’

Dat de verhoudingen intern slecht zijn, was ook vóór deze week bekend. Maar de bewijzen bleven zich deze week opstapelen. Vicepremier en minister van Volksgezondheid Fleur Agema (PVV) kwam op donderdag in de problemen tijdens een debat over het afschalen van het Zuyderland Medisch Centrum in Heerlen. Den Haag gaat daar niet over, zei Agema, maar in het hoofdlijnenakkoord hadden de partijen afgesproken, op aandringen van de PVV: „De insteek wordt dat streekziekenhuizen behouden blijven.” Wilders had in juli nog gezegd: „Regel het!” Drie coalitiepartijen (VVD, NSC en haar eigen PVV) hielden Agema aan de daadkracht die ze als Kamerlid ook had gehad, maar als minister niet kon geven.

Ander voorbeeld: Agema’s partijgenoot Marjolein Faber zou op vrijdagochtend in gesprek gaan met de vier vicepremiers over de asielcrisis, maar die afspraak werd afgezegd. Volgens bronnen had Faber er geen behoefte aan dat anderen zich met haar portefeuille bemoeien, zolang zij nog geen uitgewerkt plan heeft voor de noodwet die ze wil uitroepen. De coalitie had in het hoofdlijnenakkoord afgesproken dat het opschorten van twee artikelen uit de Vreemdelingenwet alleen mag gebeuren als dat „dragend gemotiveerd” gebeurt. Op zijn vroegst volgende week vrijdag heeft Faber die motivering klaar, waarna de volgende ronde van de krachtmeting met NSC zal beginnen. De PVV zal niet wijken, schreef Wilders vrijdag alvast op X.

De chaos in de coalitie, zo is de les van deze week, heeft niet te maken met één onderwerp. Het ligt aan veel meer factoren. Aan de enorme ideologische verschillen tussen de vier partijen. Aan de vaagheid van de afspraken, die ruzie in de hand werkt. Aan de onwennige nieuwe rol van drie partijen (PVV, NSC en BBB) die nog nooit regeringsverantwoordelijkheid hebben gedragen. Aan de onduidelijke rolverdeling tussen Kamer en kabinet. Aan de macht die de vier partijen zichzelf toe-eigenden op hun belangrijkste thema, waarna ze dachten het alleenrecht op die thema’s te hebben: BBB op landbouw en de PVV op asiel. En aan het diepe gebrek aan vertrouwen en chemie tussen de hoofdrolspelers. Deze problemen zijn structureel, weten de vier partijen, en zullen in deze houtje-touwtje-coalitie steeds weer tot crisis leiden. Tot het moment dat het kabinet op een dag valt.

Delen

Mail de redactie

Plotseling zijn het niet meer zozeer de Gazanen als wel de Libanezen die na vernietigende Israëlische bombardementen onder trieste puinhopen naar overlevenden speuren. Sneller dan de Libanese strijdgroep Hezbollah had verwacht richtte Israël de afgelopen dagen het vizier naar het noorden, met name naar de heuvels in het zuiden van het land waar zich duizenden Hezbollah-strijders met een groot arsenaal aan raketten hebben ingegraven. Maar ook wist Israël met dank aan zijn ogenschijnlijk alwetende inlichtingendiensten de ene prominente Hezbollah-commandant na de andere in Beiroet en elders te vinden en te liquideren.

Vooral afgelopen maandag trok de Israëlische luchtmacht keihard van leer. De intensiteit van de bombardementen, gericht op 1.600 doelen, was die dag volgens militaire deskundigen nog twee keer zo hevig als in de eerste dagen in Gaza vorig najaar, toen Israël zijn strafexpeditie tegen Hamas inzette nadat dit in Zuid-Israël circa 1.200 mensen had gedood. De Israëlische luchtacties van maandag in Libanon resulteerden in circa 500 doden en enige duizenden gewonden. Daarmee was het de bloedigste dag in Libanon sinds de verwoestende burgeroorlog van vier decennia eerder. Sindsdien zijn er nog enige honderden doden en nog veel meer gewonden bijgekomen.

De bombardementen in Libanon gingen gepaard met waarschuwingen aan de burgerbevolking om hun woningen direct te verlaten als die zich in de buurt van Hezbollah-stellingen bevonden. Het leidde – net als in de Gazastrook – tot een exodus van tienduizenden burgers die in paniek naar het noorden vluchtten. Daar voegden ze zich bij de ruim 100.000 Libanezen die al ontheemd waren door eerdere beschietingen tussen Israël en Hezbollah. Zo heeft het kleine Libanon, dat ook nog altijd anderhalf miljoen Syriërs herbergt en economisch al aan de grond zat, er nog een probleem bij.

Hezbollah, dat uit solidariteit met Hamas en de Palestijnen sinds oktober vorig jaar raketbeschietingen op het noorden van Israël uitvoerde, had er niet op gerekend dat Israël plotseling zo hard zou terugslaan. Het hoopte juist dat Israël akkoord zou gaan met een bestand met Hamas in ruil voor de vrijlating van zo’n honderd overgebleven gijzelaars. Dit had Hezbollah zelf ook als voorwaarde gesteld voor het staken van de beschietingen op Noord-Israël. Na inwilliging van die eis had het kunnen triomferen.

Israël greep echter het lot van de circa 60.000 inwoners uit Noord-Israël, die al bijna een jaar niet terug naar huis konden, aan voor een massale aanval op de groep. Zo betaalt Hezbollah plotseling een veel hogere prijs voor zijn solidariteit met de Palestijnen dan de bedoeling was, want de groep had al eerder duidelijk gemaakt niet uit te zijn op een groter conflict met Israel.

Risico op breder regionaal conflict

Al is Hezbollah aangeslagen, toch heeft het de raketbeschietingen op Noord-Israël hervat. Ook vuurde de groep donderdag voor het eerst één ballistische raket af op Tel Aviv. Die zou bedoeld zijn geweest voor het hoofdkantoor van de Mossad, de Israëlische inlichtingendienst die verantwoordelijk wordt gehouden voor de massaal exploderende piepers in Hezbollah-handen en -gezichten, vorige week.

De raket werd weliswaar zonder moeite uit de lucht geschoten maar Israël beseft dat Hezbollah nog tienduizenden raketten achter de hand heeft. Zelfs de Iron Dome, Israëls befaamde luchtverdedigingssysteem, zou moeite hebben 3.000 raketten per dag uit de lucht te halen, waarmee Hezbollah volgens deskundigen van de Reichman Universiteit Israël zou kunnen bestoken.

Door de escalatie tussen Israël en Hezbollah is de kans ineens gestegen dat de Gaza-oorlog tussen Israël en Hamas alsnog uitdijt tot een breder conflict in het Midden-Oosten. Daarin zouden ook Iran en de Verenigde Staten kunnen worden meegezogen, al voelt geen van beiden daarvoor. Juist daarom kwamen de Amerikaanse president Biden en de Franse president Macron, die net als veel andere regeringsleiders in New York zijn voor de jaarvergadering van de VN, donderdag met een voorstel voor een drie weken durend bestand tussen Israël en Hezbollah. Ondertussen zou er dan naar een permanente oplossing voor hun conflict worden gezocht.

De Israëlische premier Netanyahu sloeg echter al bij aankomst in New York alle hoop de bodem in. Hij verklaarde dat Israël zal doorgaan met zijn aanvallen op Hezbollah tot het zijn doelen heeft bereikt, „in de eerste plaats dat de bewoners uit het noorden veilig naar huis terug kunnen”. Voor de VN herhaalde hij dit standpunt vrijdag. Net als bij de onderhandelingen over een bestand met Hamas wist Netanyahu al dat zijn extreem-rechtse coalitiegenoten fel tegen een bestand waren omdat Hezbollah zich dan zou kunnen hergroeperen, net nu deze oude vijand met de ergste crisis sinds zijn oprichting in 1982 heeft te kampen.

Netanyahu weet bovendien dat hij bij de strijd met Hezbollah voorlopig op veel meer steun bij de Israëlische bevolking en de eigen legerleiding kan rekenen dan bij de min of meer vastgelopen strijd tegen Hamas, dat nog altijd een honderdtal gijzelaars vasthoudt. De Gaza-oorlog groeide uit tot een splijtzwam maar dat geldt niet voor de strijd tegen Hezbollah. Netanyahu’s partij Likud is mede hierdoor in opiniepeilingen inmiddels weer de grootste geworden.

Dilemma voor steunpilaar Iran

De huidige perikelen van Hezbollah hebben ook hun weerslag op de verhoudingen binnen het altijd al fragiele Libanon zelf, waar de groep gold als ‘een staat binnen de staat’. Hezbollahs imago heeft nu forse deuken opgelopen en andere groepen in het etnische en religieus sterk verdeelde Libanon zullen zijn dominantie niet langer zo vanzelfsprekend vinden.

Niet alleen Hezbollah, ook zijn grote steunpilaar Iran verkeert door de ontwikkelingen van de laatste weken in een moeilijke positie. Moet Iran Hezbollah, dat het zelf heeft helpen oprichten en bewapenen, te hulp schieten nu de groep het zo moeilijk heeft? Doet het dat, dan wordt de kans groter dat de oorlog verder escaleert en ook de VS er dieper bij betrokken raken. Geen aantrekkelijk scenario voor de leiders in Teheran. Vooral niet nu ze juist hadden besloten onder de nieuwe president Masoud Pezeshkian toenadering te zoeken tot het Westen, in de hoop op verlichting van de economische sancties waaronder de economie al jaren zwaar heeft te lijden.

Als Iran het daarentegen slechts bij verbale steun voor Hezbollah laat, maakt het een zwakke indruk, iets waar alle leiders in het Midden-Oosten altijd beducht voor zijn. De As van Verzet, het losse verband van Iran met Hezbollah en een aantal andere pro-Iraanse milities in het Midden-Oosten waarvan Teheran steeds hoog opgaf, zou ineens een stuk minder serieus worden genomen en het zou de zo zorgvuldig opgebouwde invloed van Iran in de regio kunnen aantasten. In Libanon voelen velen zich nu al in de steek gelaten. „We zijn broeders, wanneer zij [de Iraniërs, red.] ons nodig hebben, maar waar zijn zij wanneer wij hen nodig hebben?”, vroeg een Hezbollah-aanhanger deze week aan een journalist van de Financial Times.

Grondoffensief blijft optie

Toch zal Hezbollah de strijd met Israël, min of meer zijn raison d’être, niet snel opgeven. Op zijn beurt staat Netanyahu nu na het in Israëlische ogen succesvolle luchtoffensief voor de vraag of hij dit moet laten volgen door een grondoffensief. Dit zou in veel opzichten een waagstuk zijn. Niet alleen is Hezbollah militair gezien veel sterker dan Hamas, het Israëlische leger is na een jaar oorlog ook moe en de meeste manschappen zitten – ondanks hun afkeer van Hezbollah – niet te wachten op een grotere oorlog aan een nieuw front. Toch zinspeelde de legerleiding al wel op de inzet van grondtroepen.

Het is de vraag wat Netanyahu er – afgezien van de terugkeer van de evacué’s en verdere verzwakking van Hezbollah – mee hoopt te winnen. Daarover heeft hij nog geen helderheid verschaft. Zo’n langer perspectief lijkt hem net als in de Gaza-oorlog niet erg bezig te houden.

Toch is het ontbreken van een politiek plan voor de toekomst volgens veel critici juist een belangrijke reden dat Israël er nog niet in is geslaagd Hamas definitief op de knieën te krijgen. Ook volgens zijn eigen generaals is een aanhoudende Israëlische bezetting geen oplossing voor de Gazastrook of voor Zuid-Libanon. Netanyahu’s critici verdenken hem er intussen van slechts bezorgd te zijn om zijn eigen politieke overleven. Zolang hij kan aanblijven als premier geniet hij namelijk immuniteit en kan hij niet vervolgd worden in enige corruptiezaken die nog tegen hem lopen.

Delen

Mail de redactie