Met deze noodgreep lijkt de Zuid-Koreaanse president zijn hand te hebben overspeeld

Met een onbezonnen couppoging heeft de Zuid-Koreaanse president Yoon Suk-yeol dinsdag geprobeerd de politieke impasse in zijn land te doorbreken. In plaats daarvan verenigde hij zijn voor- en tegenstanders in hun verzet tegen de coup, en lijkt zijn eigen politieke carrière ten einde. Welke gevolgen kunnen de gebeurtenissen hebben?

Wat is er dinsdag gebeurd?

Even voor 23.00 uur plaatselijke tijd verscheen dinsdag president Yoon op de Zuid-Koreaanse televisie. Tot verbijstering van veel kijkers en politici, inclusief die van zijn eigen People Power Party, kondigde hij de militaire noodtoestand af. Politieke activiteiten, waaronder die van het parlement, werden verboden en de vrije pers aan restricties onderworpen.

Volgens Yoon was die maatregel nodig om een einde te maken aan de politieke verlamming in de Zuid-Koreaanse Nationale Assemblee, het parlement, waarin de progressieve oppositie een meerderheid heeft. Kort daarvoor had die bijvoorbeeld een begrotingsvoorstel van Yoons regering geblokkeerd. Ook eist de oppositie onderzoeken naar verschillende schandalen waarin Yoon, zijn vrouw en zijn medewerkers zijn verwikkeld. Verschillende regeringsfunctionarissen werden de laatste tijd door het parlement afgezet.

Yoon sprak van „anti-statelijke krachten” die „pro-Noord-Korea” zouden zijn. Het parlement was volgens hem „een broeinest van criminelen” geworden, dat trachtte „de vrije democratie omver te werpen”. Hij stelde legergeneraal Park An-su aan om de noodtoestand te leiden, die onder meer liet weten dat het parlement niet bijeen mocht komen.

Maar dat deed het wel. Volgens de Zuid-Koreaanse grondwet kan een parlementaire meerderheid de noodtoestand weer opheffen. Politie en militairen trachtten volksvertegenwoordigers te beletten het gebouw te betreden, maar slaagden daar niet in. Oppositieleider Lee Jae-myung zond directe beelden uit van hoe hij over een hek klom, terwijl demonstranten buiten om het vertrek van Yoon riepen.

Zo’n driehonderd militairen, met helikopters aangevoerd, bestormden daarop het parlement in een poging om de stemming over opheffing van de noodtoestand te verhinderen, maar dat was tevergeefs: 190 van de driehonderd volksvertegenwoordigers bereikten de vergaderzaal en stemden unaniem voor intrekking van de maatregel.

Pijnlijk voor Yoon was dat ook de achttien aanwezige leden van zijn eigen People Power Party die motie steunden. Ook partijvoorzitter Han Dong-hoon en andere prominente PPP’ers, zoals de conservatieve burgemeester van Seoul Oh Se-hoon, spraken zich tegen de maatregel uit.

In het parlementsgebouw moesten barricades van meubilair militairen tegenhouden die trachtten een stemming van de volksvertegenwoordiging te verhinderen.

De militairen trokken zich na de stemming terug uit het parlementsgebouw, maar de legerleiding liet weten de noodtoestand te zullen handhaven totdat Yoon die zou opheffen. Dat deed hij uiteindelijk in een spoedvergadering van zijn kabinet, rond half vijf ’s ochtends. De legereenheden keerden terug naar hun kazernes.

De mislukte staatsgreep lijkt het einde in te luiden van Yoons politieke carrière. Betogers gingen in Seoul de straat op om zijn vertrek te eisen en Zuid-Korea’s grootste vakbond riep op tot een staking. Woensdag diende de oppositie een voorstel in om Yoon af te zetten, waarover naar verwachting vrijdag of zaterdag zal worden gestemd.

Waarom deed Yoon dit, en wat heeft Noord-Korea ermee te maken?

Yoon Suk-yeol werd in 2022 met een flinterdunne marge tot president gekozen. Dat gebeurde na een zelfs voor Zuid-Koreaanse begrippen smerige campagne, waarin Yoon zich onder meer richtte op jonge Koreaanse mannen die zich bedreigd voelden door „feministen”. Hoewel de president in Zuid-Korea veel macht heeft, wordt die sterk ingeperkt door het parlement, waarin de oppositie een meerderheid had. Die vergrootte zij zelfs bij de verkiezingen van april dit jaar.

De impopulaire Yoon, die in recente opiniepeilingen steun genoot van minder dan 20 procent van de ondervraagden, kreeg daardoor in de binnenlandse politiek weinig voor elkaar. Hij beperkte zich voornamelijk tot het vetoën van initiatieven van de oppositie. Zuid-Korea kampt met een demografische crisis, woningnood en hoge kosten van levensonderhoud. Een artsenstaking trekt al sinds februari een zware wissel op het zorgstelsel. Direct na het uitroepen van de noodtoestand gebood Yoons generaal Park de stakers om binnen 48 uur aan het werk te gaan.

Daarbij worden Yoon en zijn entourage achtervolgd door schandalen. Zo nam zijn vrouw een dure handtas aan in ruil voor politieke gunsten, en wordt zij ervan verdacht aandelenkoersen te hebben gemanipuleerd. Yoon houdt onderzoeken naar die kwesties tegen, tot ergernis van de oppositie. Die stuurde daarom in de voorbije maanden tientallen regeringsfunctionarissen naar huis. Ook om het aftreden van Yoon zelf werd, zowel in het parlement als door demonstranten op straat, veelvuldig geroepen.

In zijn toespraak verweet Yoon de oppositie het landsbestuur lam te leggen en insinueerde hij dat er binnen de oppositie „pro-Noord-Koreaans” krachten zijn, zonder duidelijk te maken wat hij daarmee precies bedoelde. In de zeer gepolariseerde Zuid-Koreaanse politiek verwijten de conservatieve partijen hun progressieve tegenstanders vaak dat ze met Noord-Korea zouden heulen. Anders dan de haviken in de regering van Yoon bepleit de oppositie doorgaans voorzichtige toenadering tot de noorderbuur om de spanningen tussen beide landen te verminderen.

Noord-Korea zelf heeft nog niet op de gebeurtenissen in Seoul gereageerd. De door de staat gecontroleerde kranten in het land besteedden woensdag aandacht aan de aankondiging van een bijeenkomst van het centraal comité van de partij, wetenschappelijke doorbraken als de succesvolle ontwikkeling van een pneumatische boor, en de nieuwe huizen die boeren in Huichon „dankzij de goedheid van de partij” konden betrekken.

Wat zijn de gevolgen voor Yoon?

Zijn mislukte machtsgreep betekent waarschijnlijk het einde van Yoons politieke carrière. Ook in zijn eigen PPP gaan stemmen op om Yoon en zijn minister van Defensie Kim Yong-hyun, die hem bij de couppoging steunde, uit de partij te zetten. Die laatste bood woensdag al zijn ontslag aan.

Binnen enkele dagen stemt het parlement over een voorstel om Yoon af te zetten. Daarvoor is steun nodig van tweederde van de volksvertegenwoordigers. De oppositie, die het voorstel indiende, komt slechts acht zetels tekort om Yoon zelf naar huis te sturen. Maar aangezien Yoon ook van zijn eigen partij veel kritiek kreeg, lijkt de kans groot dat voldoende PPP-leden met de oppositie zullen meestemmen.

Na zijn aftreden zou Yoon mogelijk ook aangeklaagd kunnen worden, zowel voor de schandalen waarin hij is verwikkeld, als voor het uitroepen van de noodtoestand – waarmee hij volgens veel Koreaanse juristen zijn mandaat ver te buiten is gegaan. Het Zuid-Koreaanse hooggerechtshof heeft al aangekondigd daarnaar een onderzoek te starten.

En voor zijn land?

In de straten van de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul was het woensdag relatief rustig, al is er nog veel politie op de been. Scholen en winkels zijn open, en bussen en metro’s rijden gewoon.

Vooral in de Nationale Assemblee is er schade: parlementariërs en hun medewerkers wierpen in het gebouw barricades van meubels op en spoten met brandblussers om militairen tegen te houden die de stemming over opheffing van de noodtoestand trachtten te voorkomen. Bij de bestorming van het parlement door de militairen sneuvelden enkele ruiten.

Maar ook de reputatie van Zuid-Korea als stabiele, volwassen democratie liep flinke krassen op. Westerse bondgenoten reageerden „bezorgd” op de ontwikkelingen. „De democratie is het fundament van de alliantie tussen de Verenigde Staten en Zuid-Korea”, liet het Witte Huis in een verklaring weten. Een belangrijke ontmoeting tussen hoge Amerikaanse en Zuid-Koreaanse regeringsfunctionarissen over nucleaire afschrikking werd uitgesteld.

De Zuid-Koreaanse won verloor dinsdag ruim 2,5 procent aan waarde ten opzichte van de dollar, hoewel de koers zich woensdag weer wat herstelde. Ook de aandelenbeurs in Seoul dook in het rood. De koers van elektronicaconcern Samsung, het grootste bedrijf van Zuid-Korea, daalde met 3 procent.

De Zuid-Koreaanse minister van Financiën Choi Sang-mok beloofde „onbeperkte” liquiditeit om de markt te stabiliseren, waaronder een fonds van omgerekend bijna 34 miljard euro.

En voor de rest van de wereld?

Hoewel het politieke lot van Yoon nog onduidelijk is, is het moeilijk voorstelbaar dat hij zijn ambtstermijn na de gebeurtenissen van dinsdag en woensdag gewoon zal kunnen volmaken. Hoewel Yoon in eigen land weinig klaarspeelde, boekte hij in zijn buitenlands beleid wel degelijk enkele successen. Zo wist hij de altijd moeilijke betrekkingen te verbeteren met voormalig kolonisator Japan. Beide landen zijn, samen met Australië en Nieuw-Zeeland, belangrijke westerse bondgenoten in de Indo-Pacific, en schuiven vaak aan bij topontmoetingen van de NAVO.

Als Yoon plaats moet maken voor een president van de progressieve oppositie, wat bij nieuwe verkiezingen goed denkbaar is, komt dat bondgenootschap onder druk te staan. De DP richt zich traditioneel sterker op China, en is erg kritisch over de relatie met Japan.

Ook zou het slecht nieuws betekenen voor Oekraïne. Zuid-Korea is een van de grootste wapenproducenten ter wereld en beschikt onder meer over moderne, effectieve luchtafweersystemen en grote hoeveelheden artilleriegranaten in het zeer gezochte kaliber 155mm.

Zeker sinds ten minste tienduizend Noord-Koreaanse militairen zich aan Russische zijde in de Oekraïne-oorlog hebben gemengd, nam de druk op Zuid-Korea toe om wapens en andere militaire steun aan Oekraïne te verlenen. De Zuid-Koreaanse wet verbiedt echter wapenexport naar oorlogsgebieden. Yoon ontbeerde de politieke steun in het parlement om dat verbod op te heffen. Tot nu toe kon hij daardoor alleen indirect wapens leveren, bijvoorbeeld door Amerikaanse munitievoorraden aan te vullen.

Nu Yoon mogelijk het veld moet ruimen, is de kans groot dat de huidige oppositie het land gaat leiden. Die is tot nu toe fel gekant tegen iedere wapensteun aan Oekraïne, en betwist zelfs de aanwezigheid van Noord-Koreanen in Rusland en Oekraïne.

Ook voor de gespannen relatie met Noord-Korea zou zo’n machtswisseling grote gevolgen kunnen hebben. Yoon koos tot nu toe voor confrontatie: hij reageerde voornamelijk met militaire oefeningen op provocaties uit het noorden. De progressieve partijen in Zuid-Korea zien meer in voorzichtige toenadering, waarbij ze bereid zijn tot concessies in ruil voor wapenbeheersing.

Donald Trump, die in januari het Witte Huis betreedt, had tijdens zijn vorige termijn als Amerikaans president verschillende ontmoetingen met de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un. Ook toen werd Zuid-Korea geleid door een progressieve regering, onder president Moon Jae-in. De onderhandelingen liepen overigens uiteindelijk op niets uit, waarna de relatie tussen Noord- en Zuid-Korea sterk verslechterde en Pyongyang succesvol toenadering zocht tot Moskou. Sinds zijn winst bij de verkiezingen in november wordt echter volop gespeculeerd of Trump opnieuw zal proberen met Kim te onderhandelen.

Delen





Mail de redactie