„Hij heeft het leven van de slachtoffers afgenomen. Hij heeft beslist over leven en dood. Hij heeft heel veel leed toegediend.” Met deze strenge woorden leidt rechter Dinesh Sewratan woensdag het vonnis in, dat hij woensdag uitspreekt als ontknoping van het slepende Decembermoorden-proces.
De toenmalige legerleider en latere president van Suriname, Desi Bouterse, staat hierin al jaren terecht, nadat in 1982 vijftien tegenstanders en critici van zijn militaire regime werden gemarteld en vermoord. Een misdaad waarvoor hij nu – 41 jaar na dato – ook in hoger beroep is veroordeeld tot twintig jaar cel.
Met dit vonnis bekrachtigt het Hof van Justitie een eerdere veroordeling door de Krijgsraad, uit november 2019. En lijken de laatste juridische opties van Bouterse – die zelf niet aanwezig is bij de zitting – uitgeput. Maar de eis van het Openbaar Ministerie (OM) om óók een ‘bevel tot onmiddellijke gevangenneming’ op te leggen, verwerpt het Hof. Volgens de rechters is dit bevel niet voldoende onderbouwd door het OM, maar is het bovenal overbodig: de onvoorwaardelijke celstraf impliceert gevangenneming.
Hoewel Bouterse (78) hiermee vooralsnog op vrije voeten blijft, vallen nabestaanden elkaar opgelucht in de armen zodra het definitieve vonnis is uitgesproken. Sommigen moeten huilen. Ook vier medeverdachten van Bouterse worden veroordeeld, tot straffen van 15 jaar.
Gelaten sfeer bij partijcentrum
Eenmaal buiten wordt de opluchting echt voelbaar. Lilian Gonçalvez weduwe van Kenneth Gonçalvez, een van de vijftien slachtoffers en de vroegere deken van Advocaten van Suriname, spreekt van een belangrijke en historische dag. Ze is niet teleurgesteld dat de Hof geen bevel tot gevangenneming heeft gelast. „Dit vonnis moet nu gewoon uitgevoerd worden.”
In de hoofdstad blijft het de hele dag rustig en zijn veel ondernemingen dicht, terwijl de omgeving van het gerechtsgebouw met hekken is afgesloten en extra wordt beveiligd. Aanhangers van Bouterse zijn via sociale media echter opgeroepen om thuis te blijven of om naar Ocer te komen, het partijcentrum van de NDP, de politieke partij van Bouterse – niet naar de rechtbank.
Lees ook
Bouterse was altijd al de gevangene van zijn besmette verleden
De gevreesde ongeregeldheden blijven uit. Maar wanneer, hoe en waar Bouterse nu zijn straf gaat uitzitten, is de komende dagen aan het OM en de politie. „Als ik het Openbaar Ministerie was zou ik al op weg zijn naar de veroordeelde, omdat uitgevoerd moet worden wat de rechter beslist heeft”, zegt Hugo Essed, advocaat van de nabestaanden.
Irwin Kanhai, advocaat van Bouterse, is juist teleurgesteld: hij had vrijspraak geëist. Mogelijk zal Kanhai proberen internationaal te laten toetsen of de rechten van Bouterse zijn geschonden. Dit kan wellicht bij het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens. Ook biedt de Surinaamse grondwet nog een mogelijkheid tot gratie door de president. Als daartoe een verzoek mocht worden ingediend, moet ook de rechter die vonnis wees nog advies uitbrengen.
Elders in de regio straffeloosheid
Na de zitting blijven nabestaanden in groepjes met elkaar praten, maar al snel wordt het rustiger bij de rechtbank. Iets drukker is het ondertussen bij partijcentrum Ocer, waar zich de partijtop en aanhangers verzamelen in een gelaten sfeer. Voorzitter Ricardo Panka leest een verklaring voor van de partij, die leden oproept zich te „onthouden van handelingen die niet stroken met de idealen van de partij’’. Verder worden NDP’ers opgeroepen zich vooral te richten op de verkiezingen van 2025. Bouterse zelf arriveert rond 2 uur in de middag lokale tijd bij Ocer, maar blijft slechts even, spreekt niemand toe en vertrekt onopgemerkt.
Lees ook
Na het vonnis regent het felicitaties op de telefoon van advocaat Spong
Hoewel elders in Zuid-Amerika eerder onder anderen de Peruaanse oud-president Fujimori voor mensenrechtenschendingen werd veroordeeld en nog moet blijken of en onder welk detentieregime Bouterse vastgezet wordt, is dit vonnis internationaal reeds historisch te noemen. Zeker in een tijd waarin „machtige daders” de vreselijkste mensenrechtenschendingen straffeloos kunnen uitoefenen, zegt Reed Brody, die als waarnemer van de Internationale Juristencommissie (ICJ) vanuit Genève naar de zitting is gekomen.
Brody: „Ik kan alleen maar ‘wow’ zeggen, wat een prestatie van Suriname. Dit is een enorme overwinning voor de nabestaanden, maar ook een voorbeeld in de wereld. Zelfs toen Bouterse president was, ging het proces nog door, natuurlijk wel met allerlei obstakels en vertragingen, maar in veel andere landen in Latijns-Amerika zou het nooit zover zijn gekomen en was het proces stilgelegd.”
Met medewerking van Wilfred Leeuwin
Leeslijst
