Meerdere aanvallen verspreid over gehele Gazastrook: '28 Palestijnen gedood in afgelopen 24 uur'

Het scheelde niet veel of het moeras in natuurgebied De Bruuk had helemaal niet meer bestaan. „Landbouwers hebben hier sloten gegraven om het water af te voeren en het moeras droog te leggen”, zegt ecoloog Tim Termaat van Staatsbosbeheer, terwijl zijn laarzen bijna onder water staan. Dat De Bruuk nog altijd een moeras is, blijkt uit alles. Termaat wijst: „Dat is volgens mij een klimopwaterranonkel, een bijzondere waterplant.”

Het grootste deel van het moeras werd inderdaad drooggelegd om het geschikt te maken voor landbouw, maar in dit deel bleef het grondwater maar omhoogkomen. Het was veel te nat voor akkerbouw of om koeien op te laten grazen. Er kon alleen hooi worden gewonnen. Nu nog kun je op sommige stukken tot halverwege je schenen in het water staan.

Wat overbleef van het moeras, werd het beschermde natuurgebied De Bruuk. Het is een van de kleinste Natura 2000-gebieden van Nederland: zo’n honderd hectare groot. Toch is het soortenrijk: er kunnen dertig soorten planten per vierkante meter voorkomen, vergelijkbaar met tropisch regenwoud.

Kleine natuurgebieden liggen onder een vergrootglas. De vier coalitiepartijen (PVV, VVD, NSC en BBB) spraken afgelopen zomer af dat de Nederlandse natuur moet bestaan uit „robuuste natuurgebieden”. „Geen ‘snippernatuur’”, staat er in het Hoofdlijnenakkoord specifiek bij.

Maar die gebieden schrappen kan niet zomaar: het gaat om Natura 2000-gebieden, die Europees beschermd zijn en niet zomaar opgeheven kunnen worden. Staatssecretaris Jean Rummenie (Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur, BBB) houdt zich tot nu toe op de vlakte: hij schrijft in een Kamerbrief dat hij van plan is volgend jaar de “herindeling van natuurgebieden” met de Europese Commissie te bespreken.

Er wordt te veel gekeken naar de stippellijnen van Natura 2000, alsof daarbuiten geen natuur is

Allard van Leerdam
landschapsecoloog bij Staatsbosbeheer

In de tussentijd heeft het kabinet een ander plan: provincies worden gevraagd om in kaart te brengen „waar de natuurregels knellen”, specifiek voor kleine gebieden, schrijft een woordvoerder van het ministerie aan NRC. Provincies mogen gebieden aanwijzen waarvan de doelen, zoals het vergroten van een populatie van een bepaalde soort, mogelijk kunnen worden overgeheveld worden naar natuurgebieden waar dat „makkelijker” zou gaan.

De woordvoerder geeft een hypothetisch voorbeeld van een natuurgebied, waar de doelstelling is de populatie kamsalamanders met tien te vergroten. Als dat moeilijk blijkt, kunnen provincies bekijken of het doel van tien extra kamsalamanders misschien in een ander, nabijgelegen natuurgebied sneller gehaald kan worden. Het doel kan dan in het andere gebied worden geschrapt.

Een mogelijk gevolg is dat de kamsalamander in dat natuurgebied in gevaar komt: de populatie moest daar groeien om een goede kans te hebben om te overleven. Het ministerie benadrukt dat dit plan alleen kan worden uitgevoerd als het ook “beter voor de natuur” is. Provincies moeten dat goed onderbouwen.

‘Snippers’

NRC rekende uit hoeveel van dit soort ‘snippers’ natuur er zijn. Bij gebrek aan een duidelijke definitie – die heeft het ministerie ook niet – is een grens van 250 hectare gehanteerd (zie kader). Met die definitie zijn er in totaal 202 stukjes Natura 2000-gebied een ‘snipper’.

Soms gaat het om het complete natuurgebied, zoals bij De Bruuk in Gelderland, tegen de Duitse grens. Van de 202 ‘snippers’ zijn er 22 complete Natura 2000-gebieden. De rest bestaat uit stukjes die werden afgesneden van grotere natuurgebieden, door bijvoorbeeld een snelweg of bebouwing.

Bij elkaar opgeteld zijn die snippers ruim achtduizend hectare groot. Als al die stukjes samengevoegd zouden worden tot één natuurgebied, zou het gelijk tot de tien grootste Natura 2000-gebieden op land behoren – grofweg zo groot als het duingebied Kennemerland-Zuid, of zelfs vier keer zo groot als de Sallandse Heuvelrug.

Zouweboezem (zuid)

118 hectare

Coepelduynen

188 hectare

De Bruuk

99 hectare

NRC sprak acht beheerders van kleine natuurgebieden, verspreid gelegen over het hele land. Daaruit blijkt dat de grenzen van de Natura 2000-gebieden, die door de Nederlandse overheid werden vastgelegd, vaak wel erg krap werden getrokken. De natuurgebieden zijn meestal eigenlijk groter, zegt landschapsecoloog Allard van Leerdam van Staatsbosbeheer. „Vaak is alleen het stuk met de beste natuur aangewezen als Natura 2000-gebied”, aldus Van Leerdam. „Alsof daarbuiten geen natuur is.”

Soms ook moeten de natuurgebieden zelf worden aangepast om ze binnen de krappe grenzen te houden. Neem de Coepelduynen in Zuid-Holland. Dat natuurgebied stopt zo abrupt door bebouwing, dat noodgrepen moeten voorkomen dat de duinen de woonwijk inwaaien: de duinen worden beplant.

Een stuwtje in een sloot, dat voorkomt dat te veel water het gebied uitstroomt.

Haakveenmos (links) en glanzend veenmos.

Foto’s: Eric Brinkhorst

Boeren

De laarzen van ecoloog Termaat soppen in het hoge water van De Bruuk. Hij wijst. „Die heuvel daar is een stuwwal, ontstaan in de voorlaatste ijstijd.” Daarom is De Bruuk zo nat. Het water zakt van twee stuwwallen naar het laagste punt, waar De Bruuk ligt. Daar wordt het uit de grond omhooggestuwd, vol met mineralen zoals ijzer en calcium.

De stuwwallen, die zo belangrijk zijn voor het moeras, vormen geen onderdeel van het officiële Natura 2000-gebied. Sterker, tussen de wallen en het natuurgebied zitten aan alle kanten boeren. Die willen de waterstand graag zo laag mogelijk houden, zodat er met tractoren gereden kan worden en gewassen beter kunnen groeien. In de zomer, als het warm en droog is, pompen boeren grondwater op om gewassen nat te houden. „Aan alle kanten wordt hier aan het water getrokken”, stelt Termaat. „Er wordt óók drinkwater gewonnen.”

En dat merken ze in De Bruuk. Zeker in de droge zomers gaat de grondwaterstand flink omlaag, waardoor veenlagen afgebroken worden. Daarnaast kreeg regenwater meer invloed op het gebied – en dat water heeft een andere samenstelling dan grondwater. Daardoor kregen onder meer veenmossen de overhand, die andere soorten verdrongen.

Aan alle kanten wordt hier aan het water getrokken

Tim Termaat
ecoloog Staatsbosbeheer

Afgelopen jaren nam Staatsbosbeheer maatregelen om het gebied nat te houden, wat het soortenrijk maakt: sloten werden gedempt en stuwtjes geplaatst die het water in het gebied moeten houden. „Alles wat we binnen het gebied kunnen doen, is gedaan”, zegt Termaat. Er wordt nu onderzocht of dat de waterstanden hoog genoeg houdt om De Bruuk in stand te houden.

Termaat vreest van niet. „En dan moeten we gaan kijken naar maatregelen buiten het gebied.” Bijvoorbeeld met een ‘bufferzone’ van minder intensieve landbouw rond het gebied, waar de waterstanden hoger kunnen blijven.

NRC benaderde meerdere boeren rond De Bruuk. Eén wilde met zijn naam in de krant. „De natuur schuift steeds verder op. Het lijkt een beetje op een Rupsje Nooitgenoeg en daar heb ik wel moeite mee.”, zegt boer Martien Nillesen, die 180 melkkoeien heeft en akkerbouwer is. „We mogen al minder mest uitrijden in een strook van 250 meter rond het gebied.” Toch zou hij misschien wel willen meewerken aan zo’n bufferzone met hogere grondwaterstand. Al eerder ruilde hij grond, zodat een watergang kon worden verplaatst. „Daar ben ik niet slechter van geworden. Over alles valt te praten”, zegt hij.

Ook elders spelen boeren een cruciale rol. De Wilck (Zuid-Holland) is aangewezen als rust- en broedgebied voor vogels. Het officiële gebied bedraagt 116 hectare, maar het oorspronkelijke natuurgebied is zeker dubbel zo groot. „De andere helft is allemaal landbouwgebied”, vertelt landschapsecoloog Van Leerdam. „Daar proberen we met boeren samen te werken. Soms gaat dat heel goed, soms helemaal niet. Wij bewaren zo veel mogelijk rust in het voorjaar, tot 1 juni. Maar dan is het veld van een buurman bij wijze van spreken al drie keer gemaaid. Dat beïnvloedt het broedsucces van weidevogels in ons reservaat.”

De klimopwaterranonkel in De Bruuk.

Een van de natte velden van De Bruuk.

Foto’s: Eric Brinkhorst

Kraamkamers

Kleine gebieden bevatten vaak bijzondere natuur: heides, plantenrijk duinen, moerassen, bossen in natte en kalkrijke beekdalen. De biodiversiteit is hoog. De Zouweboezem (Zuid-Holland, doorsneden door een snelweg) kent de grootste populatie purperreigers van Noord-Europa; in het Bunder- en Elslooërbos (Limburg) komt de vuursalamander nog voor en in de Schaopedobbe (Friesland) groeit moeraswolfsklauw.

„In deze gebieden zitten soorten die vroeger in Nederland algemeen waren, maar nu op nog maar heel weinig plekken voorkomen”, zegt Termaat. „Dit soort natuurreservaatjes zijn de laatste strohalm voor bijvoorbeeld graslandvlinders, anders verdwijnen ze volledig. Het zijn kraamkamers van biodiversiteit.” Maar die bijzondere soorten zitten soms ook opgesloten in de natuurgebieden, die dan te ver liggen van andere gebieden. Zo heeft De Bruuk een populatie zilveren manen, een voor Nederland zeldzame vlindersoort. Maar de vlinders kunnen zich moeilijk verspreiden; het volgende gebied ligt kilometers verderop.

Dit soort natuurreservaatjes zijn de laatste strohalm voor bijvoorbeeld graslandvlinders, anders verdwijnen ze volledig

Tim Termaat
ecoloog Staatsbosbeheer

Andersom komen verdwenen soorten moeilijk terug. In de Coepelduynen verdween de aardbeivlinder, die nauwelijks meer in Nederland voorkomt. Inmiddels werden delen van het natuurgebied weer geschikt voor de vlinder, maar het ligt waarschijnlijk te afgezonderd om de oversteek te maken.

„Liever zou ik snippernatuur ook opheffen”, stelt Termaat. „Maar dan door die gebieden groter te maken.” Stel je voor, zegt Termaat, dat ze worden opgeheven. „Dan weet je helemaal zeker dat flink wat soorten uit Nederland verdwijnen.”

Related Posts

VS laten 11 van de 26 gevangenen van Guantánamo Bay vrij

Drie jaar voorbereid

Paus Franciscus benoemt eerste vrouwelijke ‘minister’ binnen het Vaticaan

Het kabinet wil ‘robuuste’ en geen ‘versnipperde’ natuur, maar: ‘Dit zijn kraamkamers van biodiversiteit’