Matthijs Röling was een schilder van een wereld vol welbehagen

Posted on July 11, 2024 by admin

In de decennia waarin de figuratieve schilderkunst het zwaar te verduren had was Matthijs Röling, die woensdag op 81-jarige leeftijd overleed, een van de bekendste en meest gewaardeerde Nederlandse realisten.

Terwijl in de officiële kunstwereld concept en minimalisme hoogtij vierden en de schilderkunst geregeld werd doodverklaard, werkte Röling liefdevol en onbekommerd aan stillevens, portretten en kleinschalige landschappen – meestal tuinen – waarin de geesten van Holbein, de vijftiende- en zestiende-eeuwse Italianen en de negentiende-eeuwse Franse en Deense intimisten rondwaren, maar die toch ook onmiskenbaar twintigste-eeuws zijn.

Als docent aan de Academie Minerva in Groningen wist hij tussen 1973 en 2007 ook jongere generaties schilders warm te krijgen voor de traditionele genres. Veel van de Noordelijke Realisten – kunstenaars als Sam Drukker, Douwe Elias en Ben Rikken – hadden les van Röling of van zijn leerlingen.

Matthijs Röling, **Zelportret** (1969). Olieverf op paneel, 15 x 15 cm.

Collectie Drents Museum, langdurig bruikleen Rijksdienst Cultureel Erfgoed.

Welgesteld Gronings gezin

Matthijs Röling groeide op in een welgesteld Gronings gezin; zijn vader was de bekende criminoloog Bert Röling. In het eeuwenoude landhuis Groenestein waar de Rölings woonden, stonden kunst, muziek en literatuur in hoog aanzien. „Dat huis van toen is bepalend geweest voor alles wat ik doe en denk en ik heb later ook geen enkele reden gevoeld om af te wijken van hun levensvisie”, zei Röling in 1994 in een interview met NRC over zijn ouders en ouderlijk huis.

Broer Wiek werd architect, zus Jet pianist en Matthijs legde als tiener al een groot talent voor tekenen en schilderen aan de dag. Op zijn zeventiende ging hij voor drie jaar naar de kunstacademie in Den Haag en aansluitend zat hij nog een jaar op de Rijksakademie in Amsterdam. Daarna keerde hij naar Groningen terug.

In zijn werk gaf hij meestal zijn eigen omgeving weer: de winterzon op de houten vloer van huize Groenestein bijvoorbeeld, of het uitzicht vanuit die villa op kale bomen in blauw licht. ’s Zomers zien we de jonge schilder zelf bij het open raam zitten – de zon verwarmt zijn blote rug – terwijl zijn vriendin op die plankenvloer poseert. Je hoort in dat schilderij het krassen van zijn potlood op het papier en het gekwetter van de vogels buiten.

Hippie-leven

Zijn hele verdere leven bleef Matthijs Röling „een wereld vol welbehagen” verbeelden, zoals de criticus Diederik Kraaijpoel het samenvatte in de catalogus bij een overzichtstentoonstelling in het Assener Drents Museum in 2005. Een soort hippie-leven met zonlicht, natuur, leuke oude spullen en vanzelfsprekend naakt – maar zonder de modieuze pseudo-spiritualiteit die daar vaak bijgeleverd wordt. Röling was niet verongelijkt of rancuneus. „Ik heb Matthijs nooit iets denigrerends over Karel Appel horen zeggen”, schrijft zijn broer Hugo in die catalogus uit 2005.

Begin jaren zeventig verhuisde Röling met een eigen gezin naar een eigen landhuis, een Villa Kakelbont-achtige woning met een lommerrijke tuin in het Groningse dorp Ezinge. Daar woonde en werkte hij tot zijn dood.

Zijn bekendste schilderijen maakte hij in de eerste Ezinger jaren: verbluffend gedetailleerde, trompe-l’oeil-achtige stillevens, waaronder een vaak gereproduceerd vierluik (nu in de ING-kunstcollectie) waarin de seizoenen in voorwerpen zijn voorgesteld. In een rood zomerkastje staat onder meer een vaas klaprozen en een schaaltje kersen; een grijsblauw winterkastje bevat een stapeltje boeken, een verdorde zonnebloem en een kerstbal die heel klein de schilder zelf weerspiegelt.

Leerlingen en navolgers van Röling fijnschilderen nog altijd paddestoelen, pruimen, emaille kannen en geblokte theedoeken, maar bijna niemand doet het zo lekker en helder als hij.

**Tuin in Ezinge**, (mei 2004). Olieverf op doek, 60 x 60 cm. Collectie Drents Museum, langdurig bruikleen Rijksdienst Cultureel Erfgoed.

Zenuwaandoening

Een leven met drank en softdrugs en eind jaren tachtig een zenuwaandoening aan zijn rechterhand speelden zijn fijne motoriek parten. In de loop der jaren schilderde Röling steeds losser. Toen bleek eens temeer dat zijn kwaliteiten als schilder niet door een precieze schildertrant werden bepaald, maar door zijn intense beleving van wat hij om zich heen zag. Tussen 2000 en 2009, toen de handblessure hem dwong definitief met schilderen te stoppen, maakte hij een reeks schilderijen van het straatwerk, de buxushagen, de planten en de bomen in zijn tuin, niet meer op de details toegespitst maar op de kleuren en het steeds wisselende licht. Ze zijn het sluitstuk van een oeuvre waarin het leven wordt gevierd, en waarin wordt bewezen dat voor die viering geen grootse vergezichten of bucketlist-achtige gebeurtenissen nodig zijn.

„Ik heb het grote geluk gehad dat ik niet gehinderd ben in datgene wat ik het leukste vind en het beste kon”, zei Röling vorig jaar in een interview ter gelegenheid van een overzichtstentoonstelling in het Duitse Bad Frankenhausen. „Enorm geluk.” Matthijs Röling was niet alleen een van de bekendste na-oorlogse figuratieve schilders in ons land, ook een van de beste.

Expres niet zoals Charles Dickens het bedoelde, maar wel vrolijk en lekker suikerzoet

admin
November 24, 2024
0

Zul je net zien: Kerst staat voor de deur – een afschuwelijke feestdag voor afschuwelijke mensen – en dan klieft je domme zusje ook nog eens haar hoofd in tweeën op de rand van haar badkuip. Het overkomt Carola (Nandi van Beurden), eigenaar van Carola’s Christmas Shop, voorheen Carels Christmas Shop. Rechtstreeks naar de hemel kan zusje Christel (Suzan Seegers) niet: ze moet zich eerst nog een laatste keer tegen Carola aan bemoeien.

Op Kerstavond meldt Christels spook zich daarom bij haar grote zus in huis om daar te verkondigen dat Carola bezocht zal worden door drie geesten. Die ervaring zal haar ervan moeten overtuigen haar leven te beteren. Daar zal wel een hoop overtuigingskracht voor nodig zijn, want Carola lijkt niet meteen onder de indruk van Christels spookverschijning. Al zal ze haar zusje (tevens haar werknemer) wel missen in de winkel. Carola: „Niemand maakt zo’n goede cappuccino als jij.”

In kerstmusical A XXXmas Carola is Carola een botte, gierige, ijskoude zakenvrouw met een hekel aan Kerst. Dat maakt haar de vrouwelijke tegenhanger van Ebenezer Scrooge, de hoofdpersoon van Charles Dickens’ A Christmas Carol, het verhaal waar A XXXmas Carola op is geïnspireerd. Wel kreeg de musical de ondertitel Precies zoals Dickens het nooit bedoeld heeft mee, dus verwacht geen adaptatie die al te loyaal blijft aan het bronmateriaal.

Sterrencast

Wat je wél van A XXXmas Carola kunt verwachten is een vijfkoppige sterrencast (naast Van Beurden en Seegers zijn ook Jeremy Baker, Thomas Cammaert en Luuk Haaze van de partij) die uitblinkt in vrolijke, meerstemmige nummers, waaronder veel bewerkingen van bekende kerstliedjes. Zowel de nummers als de grapjes volgen elkaar in rap tempo op in het script van Allard Blom. In de eerste scènes is het wel even wennen aan de dik aangezette humor, met een hoofdpersoon die veel weg heeft van een snauwerige Disneyfilm-slechterik. Carola lijkt zelfs te zijn vormgegeven als Cruella de Vil, geheel in het zwart-wit, terwijl de overige personages zich hullen in rood-groene sjaals en truien.

Naarmate Carola’s voorgeschiedenis wordt onthuld, wordt het personage minder eendimensionaal. Dat wil niet zeggen dat A XXXmas Carola een bijzonder gelaagd geheel is – qua plot en sentimentaliteitsgehalte komt het verhaal vrij dicht in de buurt van de Hallmark-films die deze maanden iedere avond op ‘Christmas Channel’ RTL8 te zien zijn. Al Carola’s herinneringen, trauma’s en dromen draaien om mannen. Maar op vrijwel alle andere vlakken dan het plot is de musical origineel en creatief; van de bij vlagen harde humor tot de catchy liedteksten. Ook naar de muziek van Sam Verhoeven kun je blijven luisteren. Vooral de kerstrevue, een jaarlijkse traditie van Carola’s vader, zit zo goed in elkaar dat het jammer is dat hij maar een paar minuten duurt. Het decor – dat bestaat uit huisjes op kniehoogte die regelmatig van plaats wisselen of eventjes in de lucht zweven – zorgt intussen voor een sprookjesachtige sfeer.

Het maakt dat je je gewillig overgeeft aan het suikerzoete einde waar A XXXmas Carola onvermijdelijk op afstevent. Zo’n suikerzoet einde is ook best lekker. Af en toe. Met Kerst, bijvoorbeeld.

Kendrick Lamar stuurt de wolven af op gemakzuchtige succesrappers op nieuw album ‘GNX’

admin
November 23, 2024
0

Not Like Us heeft het nieuwe album van Kendrick Lamar niet gered. In die spijkerharde track haalde Lamar eerder dit jaar vernietigend uit naar zijn rivaal Drake en beschuldigde hij hem onder meer van pedofilie en uitverkoop van de hiphopcultuur. Het was dé giftige genadeslag na een hectische blitzkrieg waarin de twee elkaar met in bijzonder hoog tempo uitgebrachte beledigende tracks op de huid zaten en groeide uit tot de hiphopkraker van het jaar. Not Like Us tikt op Spotify de miljard streams aan en maakt kans op vijf Grammy Awards, waaronder die voor nummer en plaat van het jaar.

Maar op het vrijdagavond plotseling online gezette nieuwe album GNX van Kendrick Lamar speelt de Canadese rapper en zanger die Lamar dit voorjaar nummer-na-nummer tot aan de enkels afzaagde, geen rol van betekenis meer. Terwijl de andere hoofdrolspelers in die vete recent sussend stelden dat het niet zo serieus was, schakelt Lamar strijdbaar dóór. Het gaat hem niet puur om Drake, maar om hypocrisie en platte commerciële belangen die hij veel breder in zijn scene aantreft.

Lamar is iemand die in zijn werk voortdurend worstelt met verleidingen en twijfels over zijn rol als succesvol boegbeeld van zijn gemeenschap en genre. Hij is het duidelijk spuugzat hoe gemakzuchtig andere succesrappers omgaan met de cultuur die voor hem van levensbelang is. GNX is het eerste album dat Lamar zelf uitbrengt met zijn bedrijf PgLang en is rauwer en minder conceptueel opgezet dan voorgangers als het sterk naar binnen gerichte Mr. Morale & The Big Steppers, Pulitzer Prize-winnaar DAMN., en het als generationeel meesterwerk onthaalde To Pimp A Butterfly.

Hongerige rappers

Op GNX grijpt Lamar nadrukkelijk in muziek en tekst terug op waar het voor hem begon, in geboortestad Compton in Los Angeles. Het wemelt van de galmende elektronische bassen, rauwe funky beats en vlammende gastoptredens van jonge, hongerige rappers uit L.A., zoals Peysoh, Hitta J3 en Young Threat op de stotterend stuiterende westkustbeat van GNX. In openingstrack ‘wacced out murals’ rekent Lamar op een diep dreunende kickdrum af met in zijn ogen twijfelachtige acties van hiphopsterren als Lil Wayne en Snoop Dogg en ‘politieke correctheid’ in de rapscene. In het schmierend pompende ‘squabble up’ stuurt hij de wolven af op rappende poseurs.

Zijn strijdlust doet Lamar goed. Hij rapt lenig, losjes, gedreven en soms een beetje pesterig. „Ik houd mijn voet op het gaspedaal,” rapt Lamar op de aanstekelijk haperende staccato-funk van producer Mustard, die ook Not Like Us produceerde. „Iemand moet het doen.” Zijn rijmschema’s en tekstuele dubbele bodems en verwijzingen zijn onverminderd magistraal, en wie goed luistert, hoort in vrijwel elke kritische noot, tegelijk bemoedigende levenslessen voor zijn achterban: bescherm je hart, geloof in jezelf, investeer in jezelf, werk hard, en reken niet op anderen maar op zelfliefde.

‘Reincarnation’ is een nieuw hoofdstuk in de voortgaande artistieke uitwisseling die Lamar in zijn werk voert met zijn in 1996 vermoorde inspiratiebron Tupac ‘2Pac’ Shakur. Hij leent de muziek en rapstijl van 2Pac voor een geweldig gelaagd verhaal waarin hij zich neerzet als incarnatie van eerdere succesvolle zwarte artiesten en de beproevingen die ze doorstonden, waaronder een briljante zangeres die in het raciaal gesegregeerde Amerika worstelde met een drugsverslaving: „Heroïnenaalden hielden me in een foetuspositie.”

In ‘heart pt. 6’ blikt Lamar openhartig terug op de dagen waarin hij opkwam met rapgroep Black Hippy, en zijn jeugdvriend en zakenpartner Dave Free „gevangenis-risico’s” nam om hun muziekcarrière van de grond te tillen.

In het ontspannen en soulvolle sluitstuk ‘gloria’ rapt Lamar over een complexe relatie die zijn leven getekend heeft – om pas aan het eind te onthullen dat het gaat om zijn verhouding tot zijn pen, zijn schrijven. „Ik deed het met integriteit en n****s probeerden nog steeds op me te haten”, verklaart Lamar zijn bitterheid tegenover de commerciële toplaag van de rapscene in het subtiel geproduceerde, sfeerrijke ‘man at the garden’. „Er zal nog meer bloed verspild worden. Het is slechts verf voor mij.”

Juist de mensen die van het Fries houden, zijn soms (te) streng op jonge Friese auteurs

admin
November 22, 2024
0

Ja, het is anders om in het Fries te schrijven. Rixt Siderius (19) zoekt normaal in het Nederlands naar woorden die uitdrukken wat ze bedoelt, maar heeft die „speurtocht” nu in het Fries afgelegd. Het is haar Memmetaal, moedertaal. Friese poezië raakt haar, zegt ze, omdat de taal dichtbij is, het is de taal van thuis. Ze draagt een gedicht voor op het podium in een grote glazen kas op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden.

Jou my dyn tonge en probearje dy dan út te sprekken / it giet net / it giet net / lúster nei myn klanken

Een sneeuwschuiver rijdt buiten voorbij. Het is donderdagavond, donker in de binnenstad. Aan de vooravond van het festivalweekend van Explore the North, een literair productiehuis en festival met een vast podium in Leeuwarden, is het publiek bijeen in de warme kas voor De literaire orgie, of: een feestavond voor iedereen die van taal op podium houdt. De avond vangt aan met leerlingen van het Jonge Schrijvers-traject, een samenwerking van Explore the North en Jeugdtheaterschool Meeuw, dat door ongeveer vijftig jonge Friezen is gevolgd, onder wie Siderius. Jonge Schrijver Mayte Veenstra (18) zingt haar gedicht, door gitaar begeleid. Het publiek is gegrepen. De toon is warm, indringend, de woorden voelen eerlijk, ook als je ze niet verstaat.

Ik stean efter it rút / Ik wachtsje oant ein fan de dei / It ljocht yn myn sliepkeamer is út / Is dêr boppe in plak foar my?

Streng op foutjes

Het kan best spannend zijn om in het Fries op te treden. Juist mensen die zo van de taal houden, kunnen streng zijn op foutjes, zegt Marleen Nagtegaal, artistiek directeur bij Explore the North. Makers kiezen zelf welke taal ze gebruiken, maar soms moedigt Nagtegaal ze aan om te onderzoeken: wat als je dit in het Fries probeert?

Ze zijn van de „literatuur buiten het boek”, zegt Nagtegaal over Explore the North. Alles wat ze doen draait om taal. En dat is veel: workshops, ontwikkeltrajecten, residenties, het vaste Podium Explore in hun gebouw in Leeuwarden, en ze ondersteunen schrijvers met voorstellingen, wars van vastomlijnde disciplines. In juli werd bekend dat de organisatie structurele subsidie krijgt vanuit het Rijk; het is vanaf 2025 onderdeel van de culturele basisinfrastructuur. Het geld, jaarlijks bijna 500.000 euro, is fijn, zegt algemeen directeur Mark Hospers. Maar het is vooral een „erkenning dat wat wij hier doen, belangrijk is”.

Voorheen moesten schrijvers voor hun ontwikkeling naar Amsterdam, Utrecht of Groningen

Explore the North bestond in festivalvorm al sinds 2011, maar kreeg vleugels toen Leeuwarden met succes meedong naar de titel van Culturele Hoofdstad van Europa. Opeens was er bestuurlijke en financiële steun. Hospers: „Na ‘culturele hoofdstad’ in 2018 heeft Leeuwarden een heel nieuw cultureel veld gekregen.” Explore the North is daar onderdeel van. Vóór 2018 was het toch zo, zegt Hospers, dat schrijvers en kunstenaars voor een podium of ontwikkeling naar Amsterdam of Utrecht of Groningen moesten. „Ik wil niet zeggen dat dat nu niet meer bestaat, maar het is wel zo dat wij, en andere organisaties, daar vanaf 2018 een alternatief voor zijn gaan bieden.”

Explore the North heeft bekendere namen aan zich gebonden (Joost Oomen met zijn poëzievoorstellingen, Yentl van Stokkum geeft les aan de Jonge Schrijvers). Wat ze tonen valt niet altijd binnen één discipline te plaatsen, dat maakt het soms uitdagend voor het publiek, vertelt Nagtegaal, „En dat is op deze plek nog moeilijker dan in Groningen of Amsterdam. Er was hier bijna niks. En dus was het publiek ook nergens aan gewend.”

Als Djoeke Graswinckel (20), zij begon op haar dertiende als Jonge Schrijver, van het podium afstapt, wil ze weten of de voordracht beter ging dan de vorige keer. Nagtegaal zegt dat ze „haar publiek goed aanvoelde”. Een veel beter compliment dan ‘ja’, vindt Graswinckel.

De tiende editie van het Explore the North Festivalweekend vindt plaats op 22, 23 en 24 november op verschillende locaties in Leeuwarden. Info: explorethenorth.nl