Berlijn is weer eens arm, maar in de toekomst mogelijk niet meer erg sexy (anders dan toenmalig burgemeester Klaus Wowereit in 2003 vaststelde, toen hij de stad ”arm, aber sexy” noemde). Komend jaar moet op de begroting van 40 miljard euro, 3 miljard worden bespaard, en in die bezuinigingsronde heeft de cultuursector duidelijk aan het kortste eind getrokken. Zo’n 130 miljoen euro moeten de theaters, musea, bibliotheken, concertzalen en clubs inleveren, ongeveer 12 procent van het voorziene budget.
De Berlijnse senaat publiceerde de plannen dinsdag. Prompt kreeg cultuursenator Joe Chialo (CDU), onder een luid fluitconcert, een petitie overhandigd met 105.000 handtekeningen van mensen die zich tegen de bezuinigingen keren. Donderdag voeren bibliotheekmedewerkers actie in het verlaten gebouw aan de Friedrichstrasse waar tot voor kort de Duitse vestiging van Galeries Lafayette huisde. De Berlijnse centrale bibliotheek (ZLB) was in het vooruitzicht gesteld dat ze in het gebouw zou kunnen intrekken, maar daarvoor is nu geen geld. Vrijdag wordt bij wijze van protest een ‘rouw-optocht’ georganiseerd van het stadhuis over Unter den Linden naar de Brandenburger Tor.
Het prestigieuze Schaubühne in het westen van Berlijn kondigde aan dat het met de aangekondigde korting van 1,8 miljoen euro en met stijgende kosten al eind 2025 failliet zou zijn, als het theater niet drastisch schrapt in het aantal voorstellingen – waarvan het gros doorgaans weken van tevoren is uitverkocht. Artistiek leider Thomas Ostermeier maakte in een interview in Die Zeit harde verwijten aan het adres van Chialo, die zich door zijn collega-senatoren in de luren zou hebben laten leggen omdat op cultuur verhoudingsgewijs meer wordt bespaard dan op andere posten.
Minder hotelboekingen
Volgens Ostermeier maakt een bezuiniging op cultuur veel meer kapot dan alleen de cultuur zelf, zoals de aantrekkelijkheid van de stad voor bedrijven die overwegen zich er te vestigen, en natuurlijk het toerisme. Ostermeier: „Blijkbaar gaat het aantal hotelboekingen nu al achteruit, alleen omdat het Pergamonmuseum is gesloten.”
Ook het Berliner Ensemble kondigde aan voorstellingen te zullen schrappen vanaf het nieuwe seizoen. Voor kleinere theatergroepen is de nood soms nog hoger. Het collectief Berlin Mondiale, dat tentoonstellingen en voorstellingen organiseert voor met name vluchtelingen, krijgt geen geld meer en houdt eind dit jaar op te bestaan. Voor een deel van de museumbezoekers worden de bezuinigingen ook direct merkbaar: op de eerste zondag van de maand zijn tachtig musea in de hoofdstad gratis te bezoeken, maar dat aanbod vervalt in 2025. Clubs en festivals moeten het doen met ongeveer 30 procent minder dan voorheen.
Dat er bezuinigingen zouden komen was lange tijd duidelijk, maar vertegenwoordigers van de cultuursector zijn ontzet over de omvang van de kortingen en over het aandeel dat de sector moet inleveren in vergelijking met andere begrotingsposten.
Cultuuromslag
Theaterdirecteur Ostermeier staat niet alleen in zijn kritiek op Chialo, die volgens velen had beloofd te zullen vechten voor de cultuurinstellingen, maar dat blijkbaar niet of niet succesvol heeft gedaan. Volgens Die Zeit zeggen zelfs zijn partijgenoten en collega’s dat hij zijn momentum een beetje heeft laten passeren en niet echt in het tegenoffensief is gegaan. Zelf houdt Chialo vol dat er nog iets kan worden gerepareerd als de begroting in het parlement wordt besproken.
De aangekondigde bezuinigingen zijn de ingrijpendste sinds twintig jaar, en staan symbool voor een grotere en merkbare cultuuromslag in Berlijn. In 2023 kwam voor het eerst in 22 jaar weer een burgemeester van de christen-democraten aan de macht, na een lange periode van sociaal-democraten die veelal regeerden met Groenen of de socialisten van Die Linke. Onder burgemeester Kai Wegner (CDU) waait er een veel conservatievere wind dan in de decennia ervoor.
Dat is ook terug te zien op de posten waarop níét bespaard wordt: zo blijft parkeren voor Berlijners spotgoedkoop, namelijk 10 euro per jaar. Wegner had zich al tijdens zijn verkiezingscampagne gepresenteerd als de kandidaat voor automobilisten. Het openbaar vervoer wordt daarentegen duurder, fietspaden worden afgeschaft of niet verder onderhouden, elektrische bussen voor het ov-bedrijf worden niet langer gesubsidieerd.
Volgens theaterdirecteur Ostermeier neemt de CDU de cultuursector dan ook bewust op de korrel. „De cultuur, die er altijd van verdacht wordt notoir links te zijn, moet nu maar eens kijken of ze het zo overleeft […] omdat het een soort sector is die de CDU niet bevalt. En de hele links-groene verkeerspolitiek wordt in één beweging ook meteen afgeschaft.”
