Kaftanmaker Halim (Saleh Bakri, rechts) krijgt een nieuwe leerling, Youssef (Ayoub Missioui), die bij hem homoseksuele gevoelens oproept die in Marokko verboden zijn, in ‘The Blue Caftan’.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Maryam Touzani Regisseur Terwijl zijn vrouw wegkwijnt, ontvouwt zich iets moois tussen een kaftanmaker en zijn leerling. Homoseksualiteit is verboden in Marokko. „Er is nu een debat.”
Soms ontwikkelt een filmscript zich als vulkaanuitbarsting. Ideeën en herinneringen borrelen dan in het onderbewustzijn, wachtend op één ‘klik’ om naar buiten te spuwen.
Zo ging het bij The Blue Caftan, vertelt Maryam Touzani in een donkere zaal achterin De Doelen, in Rotterdam. Ze is moe van het festivalcircuit dat al mei 2022 begon op Cannes. Maar als ze praat over haar film raakt ze in vervoering – de drie leeggedronken koffiekopjes op het tafeltje voor haar zullen ook wel helpen.
De ‘klik’ kwam voor haar in een winkel in de Marokkaanse medina (binnenstad). „Ik raakte betoverd door een winkeleigenaar die iets in zijn ogen had wat ik niet kon plaatsen. Alsof hij iets beleefd had wat hij mij niet kon of durfde te vertellen.”
Ze praatte kort met de man, maar terwijl ze terugliep langs de winkels door de nauwe straatjes van de medina, drongen zich vergeten herinneringen op. „Hij bracht mij terug naar koppels die ik kende waarvan het huwelijk een façade was, alleen bedoeld om iets te verbloemen. Iedereen wíst dat, niemand sprak uit dat de man affaires had met andere mannen, jonge mannen. Zolang het onuitgesproken bleef, een non-dit, werd het getolereerd.”
In Marokko, waar homoseksualiteit verboden is, is zo’n dubbelleven geen keuze. Touzani, die geëmotioneerd en poëtisch praat: „Er is een limiet aan wat je onuitgesproken kan laten. Ik denk dat dat bereikt is als je geen vrijheid hebt om jezelf te zijn. Een deel van jezelf verzwijgen is een deel van jezelf doden.”
Ambacht
The Blue Caftan volgt Halim, een gelukkig getrouwde, traditionele kaftanmaker met een imposante snor, diepe ogen en een dubbelleven; ’s nachts ontmoet hij mannen in het badhuis. Zijn vrouw Mina weet ervan, heeft er vrede mee, praat er niet over. Die regeling wordt verstoord als Mina borstkanker krijgt en Halim een nieuwe leerling inwerkt. Mina kwijnt weg terwijl er tussen de mannen iets fijnzinnigs opboeit onder het maken van een blauwe kaftan. Dialogen zijn spaarzaam, het hypnotiserende ritme van naald en draad brengt gevoelens over. „Het is de kracht van film dat je geëmotioneerd kan raken zonder dat er iets uitgesproken wordt.”
In veel opzichten lijkt The Blue Caftan op de vorige van Touzani: Adam. Ook die ging over homoseksualiteit en ook daar was er handwerk betrokken: twee vrouwen werden verliefd in een bakkerij. Wat volgt: twee non-binaire fietsenmakers die voor elkaar vallen?
Touzani lacht. „Ik ben nostalgisch naar de tijd van klassieke ambachten. Tegenwoordig is niks meer gemaakt om voort te bestaan. Alles wordt snel geproduceerd, snel gebruikt en vervangen. Machines maken kaftans die identiek zijn aan de traditionele. Met tranen in hun ogen vertelden kaftanmakers mij dat ze al vijftien, twintig jaar geen leerlingen meer vinden. Ze zullen verdwijnen.
„Dat vind ik verdrietig. Objecten zijn niet alleen objecten. Ze hebben betekenis in zich. De drie maanden werk die in een kaftan zit, de herinneringen en gedachten bij het maken, de honderden koffies en sigaretten die erbij genuttigd worden – de ziel van de maker gaat in het kledingstuk zitten.”
De kaftan in de film is gebaseerd op een zwarte kaftan die Touzani van haar moeder kreeg. „Ik had ’m aan als klein meisje, toen de mouwen twee keer zo lang waren als mijn armen. Ik zag mijn moeder de kaftan dragen naar huwelijken en feesten. Ik weet nog het moment dat ik zo groot was dat-ie mij eindelijk paste. Opeens hingen al die ervaringen en herinneringen van mijn moeder aan mijn schouders. Zo’n kaftan staat voor overlevering van één generatie naar de volgende.”
Traditie
Touzani verweeft twee verschillende onderwerpen (traditionele arbeid en homoseksualiteit) in The Blue Caftan innig met elkaar. Touzani: „Ik denk dat mensen vaak óf traditie volledig omarmen, óf volledig afstoten. Ik wilde met deze film de mooie én repressieve kanten laten zien. Vrijheid en traditie kunnen hand in hand gaan, maar dat gaat heel moeilijk.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98200999-18a4ad.jpg)
Lees hier de recensie van ‘The Blue Caftan’
In Marokko werd de film goed ontvangen, ondanks de maatschappijkritiek: in een beginscène worden Halim en Mina lastiggevallen door de politie die voor ‘een routine-inspectie’ hun huwelijkscertificaat wil zien. De film was de Marokkaanse inzending voor de Oscars, maar sneuvelde bij de laatste vijftien. „Natuurlijk zijn er ook mensen die het ermee oneens zijn. Maar dat is juist het mooie: er is nu een debat in Marokko.”
En die winkeleigenaar waar alles mee begon? Wat vond hij van de film? „Ik heb hem nooit meer gesproken. Misschien zat het wel allemaal in mijn hoofd.”
