Toen filmmaker Souleymane Cissé na aan de filmacademie in Moskou te hebben gestudeerd in 1970 naar zijn vaderland Mali terugkeerde, deed hij iets revolutionairs. Hij begon films te maken in het Bambara, de taal die door ruim 10 miljoen mensen in Mali en omstreken wordt gesproken. Waar zijn collega film-makers nog vasthielden aan het Frans, de taal van de voormalige kolonisator, gaf pionier op-vele-fronten Cissé hiermee uitdrukking aan een nieuw zelfbewustzijn voor postkoloniale en zogeheten ‘derde cinema’ naast de dominante filmculturen van Hollywood en de auteurscinema van Europa.
Met zijn speelfilmdebuut Den muso (The Girl, 1970), over de verkrachting van een jonge vrouw en vooral het magisch-realistische coming-of-ageverhaal Yeelen (1987), de eerste film uit Afrika die een prijs won op het filmfestival van Cannes, verwierf hij de erenaam ‘de vader van de film in Afrika’. Zijn belang voor de filmgeschiedenis werd in 2023 bekrachtigd toen hij in Cannes een ereprijs ontving. Bij die gelegenheid sprak hij zich fel uit tegen de vooroordelen die films uit Afrika nog steeds tegenkwamen bij hun pogingen een internationaal publiek te bereiken. Dat ze niet aan de uniforme Hollywoodeisen beantwoorden, betekent nog niet dat ze minderwaardig zijn, stelde hij.
Deze week gebruikte hij woorden van gelijke strekking op een persconferentie ter gelegenheid van Mali 2025: The Year of Culture: „Het is niet genoeg om films te maken; ze moeten ook zichtbaar zijn. Laten de autoriteiten ons helpen met de bouw van bioscopen. Dit is het beroep dat ik nog voor mijn dood op hen wil doen, zo helpe mij God”, zei hij een dag voordat hij op 84-jarige leeftijd zou overlijden.
Politieke stellingname
Cissé werd geboren in 1940 in Bamako, hij studeerde in Senegal en keerde na de onafhankelijkheid in 1960 terug naar Mali. Daar werkte hij aanvankelijk als operateur in een jongerencentrum. In interviews zou hij later vertellen hoe een documentaire over de arrestatie van de Congolese politicus Patrice Lumumba zijn ogen opende voor de kracht van cinema. Zoals veel van zijn tijdgenoten uit de zogeheten Niet-Gebonden Landen kreeg hij dankzij een beurs de gelegenheid om in Moskou te studeren.
Zijn eigen films werden behalve om hun politieke stellingname vooral ook geprezen om hun humanisme en poëtische zeggingskracht. Veelzeggend zijn titels als Baara (Work, 1978), Finyè (Wind, 1982), en Yeelen (Light, 1987). Zijn werk wordt ook in Europa weinig vertoond en is niet op streamers te vinden. Maar Yeelen staat op YouTube, zij het niet ondertiteld. Het Oedipus-achtige verhaal kent wereldwijd variaties: een jongeman moet het opnemen tegen zijn kwaadaardige vader. De details van de vertelling zijn losjes gebaseerd op een Malinese mythe; het speelt zich af in een ongedefinieerd verleden, hint op mogelijke toekomsten en rekent af met de schadelijke gevolgen van het kolonialisme.
Ook bij herzien valt de krachtige, soms symbolische en spirituele beeldtaal op, die destijds in Europa vaak nog ritualistisch en ondoorgrondelijk werd genoemd. Nu er meer internationale uitwisseling plaatsvindt van filmculturen, stijlen en tradities is de film toegankelijker. Hij doet denken aan bijvoorbeeld Afrofuturisme en ecologische cinema. Cissé zou in april in Bozar in Brussel spreken. Hopelijk ontstaat nu een nieuwe gelegenheid om naar zijn films te luisteren.
