Maak van Tunesië geen Europese hotspot

Eind februari liet president Kais Saied van Tunesië zich uit over de ‘hordes’ migranten ten zuiden van de Sahara die een bron van „geweld en misdaad” zouden zijn. Hij sprak van het risico dat zij de „demografische samenstelling” van het land zouden veranderen. Hiermee nam hij het idee van The Great Replacement, de ‘omvolking’, over van Europees extreem-rechts, gevolgd door willekeurig geweld tegen Afrikanen in Tunesië. ECOWAS en de Afrikaanse Unie reageerden negatief. De Wereldbank en het IMF aarzelen om Tunesië onder deze omstandigheden te steunen.

Terwijl sommige Afrikaanse staten hun burgers uit Tunesië repatriëren, vrezen Europese landen een golf van Afrikaanse migranten op de Middellandse Zee. Meer in het algemeen maakt de toestand van de Tunesische economie de Europeanen bezorgd voor meer migratie.

In het afgelopen decennium heeft Tunesië alleen samengewerkt met het Europese migratiebeleid als het dat in zijn eigen nationale belang achtte. Waar het gaat om het versterken van zijn politiecapaciteiten (de kustwacht, integrated border management) doet het graag mee. Het heeft echter niet de door de Europese Unie gepropageerde asielwet aangenomen, en weigert consequent om niet-onderdanen over te nemen die via Tunesië Europa zouden zijn binnengekomen. Tunesië wil geen veilig derde land worden waarnaar Europa asielzoekers kan uitzetten en wil geen Europese hotspot worden.

Tunesië heeft mogelijk zijn les geleerd van Turkije, dat in 2013 een door de EU geïnspireerde asielwet heeft aangenomen en nu wereldwijd het grootste aantal vluchtelingen opvangt.

Antiwesters sentiment

In dezelfde toespraak verwees Saied naar een wet om migranten aan te pakken die zelden wordt gebruikt. Deze wet werd ingevoerd kort na het sluiten van een overeenkomst tussen Italië en Tunesië in 2004, waardoor Tunesische waarnemers concludeerden dat deze werd ingevoerd als gevolg van Italiaanse druk voor strengere grensmaatregelen. Het feit dat de wet tot nu toe niet in de praktijk was gebracht, is illustratief voor de Tunesische aarzeling om naar het pijpen van Europa te dansen.

Europese diplomaten lopen in Tunesië de deur plat in een poging het Tunesische migratiebeleid naar Europees inzicht bij te stellen

Verder groeit het antiwesterse sentiment in Tunesië. Europa komt zijn beloften over een „geprivilegieerd partnerschap” niet na en legt meer nadruk op veiligheid dan op sociale en economische verbeteringen. De Franse instrumentalisering van het visumbeleid voedt deze sentimenten onder de bevolking.

Het toenemende anti-Europese sentiment maakt het voor de Tunesische autoriteiten nog minder realistisch om mee te werken aan het Europese migratiebeleid.

Realistische houding

Het is moeilijk te voorspellen in welke richting de situatie zich zal ontwikkelen. Een mogelijkheid is dat Tunesië de emigratie van Afrikanen in de richting van Europa blijft aanmoedigen. Dit zou de invloed van Tunesië ten opzichte van Europa vergroten. De voorbeelden van Libië, Marokko en Turkije hebben aangetoond dat dit tot flinke politieke en financiële voordelen kan leiden.

Lees ook: Klopjachten en brandstichting: hoe een omvolkingscomplot in Tunesië voet aan de grond krijgt

Maar Tunesië kan zich ook een bondje maken met extreem-rechtse regeringen (zoals Italië) om meer financiële steun te krijgen voor zijn repressieve apparaat. Nog een mogelijkheid is dat Tunesië formeel Europese beleidsdoelstellingen (de asielwet, overname van niet-onderdanen) overneemt zonder deze daadwerkelijk uit te voeren – net als Servië en Griekenland. Duidelijk is dat Europese diplomaten de deur platlopen in Tunesië in een poging het Tunesische migratiebeleid naar Europees inzicht bij te stellen.

Natuurlijk is het belangrijk dat de Tunesische autoriteiten niet aanzetten tot racisme en migranten humaan behandelen. Europa kan hieraan bijdragen door een realistischer houding aan te nemen dan het de afgelopen decennia heeft gedaan. De samenwerking moet er niet uit bestaan dat Europa Tunesië beleid opdringt dat indruist tegen zijn belangen en tegen zijn normatieve opvattingen. Tunesië heeft grote belangen bij het onderhouden van transnationale banden met zijn burgers in Europa, met name Frankrijk. Europa moet zich richten op meer consistente financiering en ondersteuning in de geest van het privileged partnership, met nadruk op economische en sociale ontwikkeling in plaats van veiligheid. Dat verlicht de economische problemen die er de oorzaak van zijn dat mensen uit Tunesië weg willen, in plaats van de problemen groter te maken door van Tunesië een Europese hotspot te maken.