Ik was net dertien en zocht in mijn favoriete kledingwinkel een nieuw topje uit, toen een man in de leeftijd van mijn vader mij onverwacht in mijn billen kneep. Ik verstijfde, liep rood aan en durfde pas bij het verlaten van de winkel aan mijn moeder en twee jaar oudere zus te vertellen wat er was gebeurd. Mijn moeder reageerde geschrokken en vroeg of de man nog ergens te zien was. Mijn zus gaf mij een tip voor als dit weer eens zou gebeuren. „Je moet heel hard: ‘Deze man knijpt in mijn billen!’ schreeuwen, dat schrikt ze af.” Maar de man was al weg.
Vanaf dat eerste moment volgden diverse onverwachte handtastelijkheden. Zoals toen tijdens mijn studententijd de vader van een vriendin ’s nachts naast mij kwam liggen op het logeerbed in zijn woonkamer. Of die mannelijke collega die mij in een theater hardhandig tegen de muur duwde, omdat hij van mening was dat ik hem wel zou willen. Of de presentator die mij na een presentatieopdracht op een groot gala overlaadde met complimentjes en mij in zijn auto nog even van carrièreadvies zou voorzien – het bleek een kort vlezig advies dat behendig uit zijn broek werd gevist.
Soms zei ik nee, maar vatte de man in kwestie dit op als een ja. Soms verzon ik een smoes om ertussen uit te knijpen en soms deed ik mee om ervan af te zijn.
Volgens Bart Swier, die de verdediging van Ali B op zich heeft genomen, had ik ook, in zijn woorden, „ik wil dit niet, doe ’t zelf” kunnen zeggen. Dat ik destijds nog even bij die presentator in de auto ben blijven zitten „doe je niet als je bang bent, lijkt me”. Wederom zijn woorden. Daarnaast gaf Swier nog enkele andere interessante observaties; zoals dat fysiek tegen elkaar aan staan geen dwangmiddel is en dat het ongewenst kussen van een vrouw geen seksueel grensoverschrijdend gedrag is.
Geen aangifte
Misschien moeten vrouwen Swier dankbaar zijn voor zijn advies, want de cijfers liegen er niet om. In 2022 was de helft van de jonge vrouwen in Nederland slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Bij mannen in dezelfde leeftijdsgroepen was dat 15 procent. Daarnaast komen er meer verkrachtingszaken voor, maar is het percentage veroordelingen, net als het percentage aangiften, juist gedaald. Verder stappen slachtoffers meestal niet naar de politie.
Ikzelf heb ook nooit ergens aangifte van gedaan, misschien omdat ik toen nog dacht dat dit ongewenste gedrag nu eenmaal bij een vrouwenleven hoort, misschien omdat ik mij schaamde, misschien omdat ik wist dat ruim de helft van de aangiften door justitie geseponeerd wordt wegens gebrek aan bewijs.
Zoals regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag Mariëtte Hamer in maart onderstreepte; grensoverschrijdend gedrag is geen incident, maar structureel onderdeel van onze cultuur. Daar is helaas wel genoeg bewijs voor te vinden.
Misschien dat we ons wat meer kunnen gaan richten op het onwenselijke gedrag van de daders in plaats van vrouwen te vertellen hoe daarop te reageren.
Afgelopen zondag gingen de Poolse kiezers opnieuw naar de stembus, voor de tweede ronde van presidentsverkiezingen. De race ging tussen twee kandidaten die symbool staan voor de diepe politieke en ideologische breuklijnen in het land: Karol Nawrocki, een conservatief historicus die werd gesteund door de radicaal-rechtse oppositiepartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), en Rafał Trzaskowski, de liberale en uitgesproken pro-Europese burgemeester van Warschau, die uitkomt voor de partij Platforma Obywatelska (Burgerplatform) van premier Donald Tusk.
De uitslag viel met een verschil van slechts enkele tienden van procentpunten uit in het voordeel van Nawrocki. Die nipte overwinning is niet alleen een binnenlandse tegenvaller voor Tusk, maar dreigt ook bredere repercussies te hebben, zowel binnen de Europese Unie als daarbuiten. De terugkeer van Donald Tusk als premier in 2023, na eerder al een regeerperiode tussen 2007 en 2014, werd door velen binnen of buiten Polen gezien als een poging om het Poolse politieke bestel opnieuw te verankeren binnen het Europese project. Zijn regering beloofde hervormingen, met name op het gebied van de rechtsstaat, na jaren van confrontatiekoers onder PiS.
Maar die ambities stuiten met de winst van Nawrocki op een stevige institutionele hindernis. De Poolse president vervult formeel een grotendeels ceremoniële rol, maar beschikt wel degelijk over machtige instrumenten: hij kan wetsvoorstellen vetoën, en heeft invloed op het buitenlands en defensiebeleid. De vertrekkende president Andrzej Duda, eveneens uit het PiS-kamp, gebruikte zijn vetorecht al eerder om Tusk’s hervormingsplannen te blokkeren.
Met Nawrocki in het presidentieel paleis wordt verwacht dat deze obstructie eerder zal toenemen dan verdwijnen.
Verder dan de Poolse grens
De betekenis van deze uitslag reikt verder dan de Poolse grens. De mogelijke politieke impasse tussen een pro-Europese regering en een eurosceptische president kan niet alleen de hervormingsgezinde koers van Polen ondermijnen, maar ook de positie van het land binnen de EU verzwakken.
Bovendien dreigt er verdeeldheid binnen het Europese front dat Oekraïne sinds de Russische invasie steunt. Polen vervulde daarin een voortrekkersrol, niet alleen door humanitaire en militaire hulp, maar ook als diplomatiek zwaargewicht aan de oostflank van de EU. Nawrocki heeft zich echter meermaals kritisch uitgelaten over de omvang en richting van die steun, bijvoorbeeld over Oekraïense vluchtelingen. Zijn overwinning kan de samenhang binnen het Europese Oekraïne-beleid dan ook verder onder druk zetten.
De Poolse uitslag past in een breder patroon van politieke polarisatie wereldwijd: tussen conservatieve plattelandsprovincies en progressieve stedelijke centra, tussen nationalisme en liberaal internationalisme. Waar in landen als Canada, Australië en recent ook Roemenië radicaal-rechtse partijen terrein verloren, keert Polen zich juist richting het conservatieve en nationalistische kamp. In Roemenië versloeg de pro-Europese kandidaat Nicușor Dan onlangs nog overtuigend de radicaal-rechtse George Simion. Ook elders lijken populistische leiders moeite te hebben om electorale voet aan de grond te houden. Tegen deze achtergrond markeert de Poolse verkiezingsuitslag een trendbreuk. In plaats van een afbrokkeling van radicaal-rechts lijkt hier eerder sprake van consolidatie.
De overwinning van Nawrocki kan een opsteker betekenen voor de wereldwijde beweging rond de Amerikaanse president Donald Trump. Nadat Trump-gezinde politici recentelijk electorale nederlagen leden in landen als Canada, Australië en Roemenië, blaast de Poolse overwinning de internationale vleugel van de MAGA-agenda nieuw leven in. Tijdens een bijeenkomst van rechts-conservatieve en radicaal-rechtse politici, CPAC Hungary – die twee dagen voor de Poolse verkiezingen in Boedapest plaatsvond – riep de Amerikaanse minister van Binnenlandse Veiligheid, Kristi Noem, de Poolse kiezers op „de juiste leider” te kiezen en beschreef ze Trzaskowski als „een ramp”. Zulke expliciete inmenging in verkiezingen neemt toe onder Trump en illustreert hoe verweven het Europese radicaal-rechts is geraakt met het Amerikaanse Trumpisme.
Op zichzelf aangewezen
Toen Trump eerder dit jaar verklaarde dat NAVO-landen die „niet genoeg betalen” niet langer op Amerikaanse steun konden rekenen, leidde dat in veel Europese hoofdsteden tot paniek. In het politieke midden leidde zijn uitspraak tot een versterkt pleidooi voor Europese defensiesamenwerking. Maar aan de flanken werd zijn boodschap anders geïnterpreteerd: als bevestiging van het idee dat hun land op zichzelf aangewezen is. In die zin is de nederlaag van Trzaskowski exemplarisch voor een bredere strijd om het politieke verhaal. Zijn pro-Europese visie, gebaseerd op samenwerking, gedeelde waarden en rechtsstatelijkheid, wist onvoldoende kiezers te overtuigen van zijn vermogen om Polen te beschermen tegen geopolitieke dreiging. Nawrocki’s boodschap van nationale controle en soevereiniteit resoneerde net beter.
President Trump ondermijnt met zijn opruiende retoriek de geloofwaardigheid van multilaterale instituties zoals de NAVO, en creëert tegelijk electorale ruimte voor leiders die inzetten op nationale soevereiniteit en identiteit. Trumps impliciete boodschap, dat Europa op zichzelf is aangewezen, geldt niet alleen als waarschuwing, maar kan ook als een bevestiging van nationalistische reflexen gezien worden.
De langdurige dreiging vanuit Rusland, gecombineerd met Trumps onbetrouwbare leiderschap, heeft het strategische comfort van decennialange Amerikaanse bescherming ondermijnd. Europa staat voor de taak zijn eigen veiligheidsarchitectuur opnieuw uit te vinden. Ironisch genoeg kan uitgerekend de onvoorspelbaarheid van Trump dit proces versnellen. Maar zolang partijen als PiS in Polen hun greep op nationale instituties behouden, blijft de Europese koersverandering fragiel.
Daarom is de Poolse verkiezingsuitslag een waarschuwing voor pro-Europese politici. Zonder een overtuigend verhaal over veiligheid, sociale bescherming en nationale identiteit zullen pro-Europese partijen moeite houden kiezers aan zich te binden. De toekomst van Europa hangt niet alleen af van Brussel, maar minstens zozeer van de electorale keuzes die in Warschau, Boekarest en andere hoofdsteden worden gemaakt.
Lees ook
Nieuwe president Karol Nawrocki zal de politiek in Polen volledig opschudden
Mijn zoon kwam er mee. Morgen was er een demonstratie tegen racisme op de Dam. We gingen met het hele gezin. Ik verwachtte een lage opkomst. Eerdere anti-racistische acties die ik bijwoonde, zoals die van Kick Out Zwarte Piet, trokken hoogstens een paar honderd mensen. Deze demonstratie werd bovendien slechts één dag van tevoren aangekondigd. En het was midden in de coronapandemie, 1 juni 2020.
Maar het liep anders, zo kunnen we terugzien in de documentaire Echo’s van de Dam: 5 Jaar na Black Lives Matter (NPO3). Het plein stroomde vol met tienduizenden mensen. Nog nooit kwamen zoveel Nederlanders samen om te protesteren tegen de onderdrukking van zwarte mensen. Een historische dag. Wat ook anders was dan eerder: vrijwel geen politie in het zicht. Onze kinderen, te jong voor de pandemie, begaven zich vrij in de menigte. Mijn vrouw en ik waren bang voor covid dus we bleven aan de rand, dicht bij het koffietentje. De speeches konden we niet horen.
De documentaire schetst eerst de aanleiding: de moord op George Floyd door de politie van Minneapolis, die het begin markeerde van de Black Lives Matter-beweging. Om het probleem niet ver weg in de VS te plaatsen volgt een overzicht in archiefbeelden van racisme op scholen, op de arbeidsmarkt, van politiegeweld en de strijd tegen Zwarte Piet.
Hierna zien we bevlogen speeches van de organisatoren op de Dam. Zij blikken vijf jaar later terug op die dag samen met andere betrokkenen. Activist Jerry Afriyie (Kick Out Zwarte Piet), historicus Mitchell Esajas (Black Archives) en oud-politica Sylvana Simons (Bij1) werden in de pers neergezet als gevaarlijk radicalen. Esajas toont grijnzend een opruiend artikel van die strekking uit De Telegraaf met een foto van donkere wolken boven een dijk met molens. In deze documentaire komt het trio juist over als de drie wijzen van het anti-racisme, bedachtzaam en helder formulerend. Activist en choreograaf Naomie Pieter geeft de documentaire juist een aanstekelijk springerige strijdlust mee.
Woede en verdriet
Ja, het voedde hun hoop en strijdlust dat er zo veel mensen waren gekomen, zeggen de geïnterviewden, maar het was vooral een dag van woede en verdriet. Op de vraag wat er sindsdien is veranderd, geven ze een opvallend positief antwoord. Ikzelf ben geneigd om achteruitgang te zien. Nederland blijft, in de woorden van presentator en acteur Eric Corton „een godvergeten diep racistisch land”. Maar de geïnterviewden zeggen dat de emancipatie van de afgelopen vijf jaar niet meer is terug te draaien. Afriyie ziet zwarte kinderen zelfverzekerder de wereld in gaan. Twee stappen voorwaarts, één stap terug.
Burgemeester Femke Halsema vertelt over de felle tegenreactie die de demonstratie opriep. Ze had de demonstratie moeten verbieden wegens de pandemie, vonden critici. Ook werd haar verweten dat ze een badge droeg met „1873” – een verwijzing naar de feitelijke afschaffing van de Nederlandse slavernij. Hierdoor zou zij partij trekken voor de demonstranten. Halsema vind echter dat opkomen voor grondrechten – zoals het demonstratierecht en het recht op gelijke behandeling – apolitiek is, of zou moeten zijn. Ooit was dit voor de hand liggend in Nederland.
De betrokkenen vertellen er kort en luchtig over, maar ze betaalden ieder een hoge prijs voor hun inspanningen: ze werden beledigd, belasterd en met de dood bedreigd. Omroepdirecteur Akwasi Ansah zegt dat die racistische haat – van onder meer tv-commentator Johan Derksen – hem prikkelde om Omroep Zwart op te richten, de omroep die met deze documentaire weer eens zijn onmisbaarheid in Hilversum onderstreept. Johan Derksen aan de wieg van Omroep Zwart – een mooi beeld.
‘Hier zeiljacht Raspa”, klinkt het uit de luidspreker in de verkeerscentrale van Scheveningen. „Wij komen uit het zuiden en willen naar de Tweede Haven.” Scheveningen aanlopen is soms een puzzel. Met veel wind uit de verkeerde hoek en stroming voor de pieren moeten comfort en veiligheid een compromis sluiten. Vandaag is niet zo’n dag. Door de hoge ramen van de fonkelnieuwe centrale op het noordelijke havenhoofd, die zelf haast voelt als de brug van een schip, is te zien hoe een jacht over een vlakke zee komt aanschuiven naar de havenmond. Ergens in de verte drijft een geel schip van Rijkswaterstaat, een boei, nog een boei, windmolens vastgeprikt aan de horizon. „Raspa, komt u verder”, antwoordt nautisch verkeersbegeleider Gertjan Pronk. „Geen bijzonderheden.”
Bijzonderheden: dat kan een vertrekkende trawler of manoeuvrerend werkschip zijn, de reddingboot die door de smalle ingang komt stuiven voor een oefening, roeiers in hun pilot gig. Een enkele keer is het wat Pronk „zeevaart” noemt, zoals een coaster of koelschip. Echt grote schepen kunnen hier sowieso niet binnen. En sinds de containerscheepjes van de Norfolk Line zijn verdwenen en de terminal voor cruiseschepen er goddank niet is gekomen, is het hier nog overzichtelijker.
Een compromis, dat is deze haven zelf ook. Rotterdam kreeg al de Nieuwe Waterweg, Amsterdam het Noordzeekanaal, IJmuider vissers een eigen haven. In 1899 kreeg Den Haag ten slotte groen licht voor een haven achter de duinen, zodat de vissers hun bomschuiten niet langer op het strand hoefden te varen. Mits die bij hoog water niet dieper dan drie meter zou zijn. Dan konden vijandelijke oorlogsbodems er niet binnen én hoefde het Rijk aan de ingang geen duur fort te bouwen. Er kwam alleen een ‘semafoor’ met vlaggen- en andere seinen uit de tijd vóór radio en radar.
‘Port of The Hague’ zou er eerst op de verkeerscentrale komen te staan, die zojuist officieel is geopend, zegt havenmeester Roel de van der Schueren. Het werd, bescheidener en ook een beetje met oog op de lokale eigendunk, ‘Scheveningen Haven’. Officieel is het nu trouwens ‘Bediencentrale’, want van hieruit worden ook alle Haagse bruggen bediend. En als je zou stranden in de Victory Boogie Woogie Tunnel of een andere verkeerstunnel, zien ze het hier op een metershoge wand beeldschermen.
Het uitzicht over zee is weids, maar het is geen Panorama Mesdag. Want hier staat nu ook wellness-hotel Marina Beach, dertien verdiepingen. Vanuit bad kun je daar tot IJmuiden kijken. Maar de verkeersleiders hebben geen vrij zicht meer langs de kust. Dat is een groter probleem voor de radar die, als hij op de centrale zou komen, een dode hoek heeft.
Vlak voor de centrale staat nu een tijdelijke radar, maar die moet weg. Waarheen met de radar? Op het dak van het hotel? Te hoog; de radarbundel zou dan dan over het verkeer in de vaargeul en de havenmond heen ‘kijken’. Andere locaties: te ver, ongewenste reflecties. Eigenlijk is maar één plek geschikt: op het zuidelijke havenhoofd, pal aan de overkant. „Wie deze puzzel heeft opgelost, valt niet meer na te gaan”, zegt de havenmeester. „Daar moest óók een lichtbaken komen. Waarom zetten we dat nieuwe licht en de antenne dan niet samen op één mast?”
En de mast, die was er al. De oude radarmast, die nog op de gesloopte semafoor heeft gestaan, hoeft niet naar de schroot, maar wordt nu gezandstraald en lichtgrijs gespoten. De fundering is gestort, in juli schijnt aan de overkant het nieuwe licht en draait op 27 meter boven NAP de nieuwe antenne. Noem het een compromis, een geniale inval, of noem het gewoon logisch.
