Liberaal Trzaskowski riep overwinning al uit, maar zijn rivaal Nawrocki leidt de nek-aan-nekrace in Polen

In Polen telt elke stem écht. De Poolse presidentsverkiezingen zijn een ongekende nek-aan-nekrace gebleken. Zondagnacht was het stuivertje wisselen wie de nieuwe president zou worden van Polen. De liberale burgemeester van Warschau en partijlid van het centrum-liberale KO, Rafal Trzaskowski, riep even na het sluiten van de stembussen de overwinning al uit na een nipte voorsprong in de exitpoll. Maar twee uur later stond historicus Karol Nawrocki van de nationaal-conservatieve PiS-partij aan de leiding.

Het verschil tussen de twee kandidaten is nog geen procentpunt. Om 01.00 uur zondagnacht bleek uit een Late Poll – een combinatie van de exitpoll met al een groot aantal getelde stemmen – dat Nawrocki 51 procent van de stemmen zou krijgen tegenover 49 procent voor Trzaskowski.

Maar de uitslag kan nog alle kanten op gaan. De verwachting is dat de uiteindelijke winnaar mogelijk aan enkele tienduizenden stemmen extra genoeg heeft. Een kleine marge onder de meer dan twintig miljoen Polen die zondag naar de stembus zijn gegaan. Met een verwachte opkomst van de rond 72 procent is dat een record sinds de eerste vrije verkiezingen in Polen in 1990, toen vakbondsleider Lech Walesa de eerste president werd van Polen na de val van het communisme.

De definitieve resultaten zullen naar verwachting maandag bekend worden gemaakt. Trzaskowski deed vijf jaar geleden ook al mee aan de presidentsverkiezingen en verloop die nipt van Andrzej Duda – kandidaat voor PiS en nu aftredend president. Het verschil was toen zo’n 400.000 stemmen.

Rode kaart voor Tusk

Hoe dan ook is de uitslag een rode kaart voor de coalitie van premier Donald Tusk, die eind 2023 aan de macht kwam. Zijn regering wilde Polen snel hervormen nadat twee PiS-regeringen (2015-2023) de onafhankelijke rechtsstaat wisten te ontmantelen tot grote woede van Brussel. Bovendien beloofde Tusk het abortusverbod te versoepelen en kwam hij met 100 beloftes die zijn regering zou waarmaken in 100 dagen. Veel meer dan een tiental waargemaakte beloftes werden het niet.

Dat is niet alleen de schuld van de regering van Tusk, waarbinnen al snel onderlinge fricties ontstonden tussen de verschillende partijen. De grootste oorzaak van de politieke impasse in Polen is de aftredende president Andrzej Duda. Dankzij zijn vetorecht blokkeerde hij de meeste wetgeving van de regering.

Daar wilde Tusk met deze presidentsverkiezingen een einde aan maken. Trzaskowski beloofde dat hij de regering-Tusk zou steunen en hun hervormingen zal ondertekenen. Maar de kiezer liet zijn ongenoegen blijken en stemde in de eerste ronde, twee weken geleden, al met een nipte meerderheid op ultrarechtse presidentskandidaten. De verwachting is dat Nawrocki als president nog rigoureuzer dan zijn voorganger Duda wetgeving zal vetoën.

Bovendien zijn veel kiezers in Polen het duopolie in de politiek tussen het KO (eerder PO) van Tusk en PiS van partijleider Jaroslaw Kaczynski zat. Beide mannen richtten in 2001 hun partij op en sinds 2005 is een van de twee partijen aan de macht. Veel kiezers riepen tijdens deze campagne om een einde aan ‘POPiS’.

Dat duopolie leidde in Polen de afgelopen jaren tot enorme polarisatie. Er is verdeeldheid tussen grote steden en het platteland, tussen liberalen en conservatieven en tussen hoog- en laagopgeleiden. Iedere groep leest, luistert en kijkt naar zijn eigen mediakanalen en krijgt het onderling met elkaar aan de stok als het over politiek gaat. Zelfs tussen familieleden onderling is soms geen contact meer omdat ze het politiek niet met elkaar eens worden.

Nieuwe verkiezingen

Aan die polarisatie wist Tusk geen einde te maken. Sterker nog, de campagne van Trzaskowski maakte de afgelopen maanden een ruk naar rechts. Trzaskowski stond te boek als een lhbti-steunende burgemeester en niet-traditionele katholiek die in opspraak kwam omdat hij religieuze kruizen uit nieuwe overheidsgebouwen weerde. Om de rechtse kiezer tegemoet te komen was Trzaskowski kritisch over Oekraïners in Polen die niet werken, bleef hij vrijwel stil over lhbti- en vrouwenrechten en dronk hij bier met de ultrarechtse politicus Slawomir Mentzen. Daarmee verloor hij steun van veel linkse kiezers.

Nawrocki daarentegen was tot dit jaar voor het grote publiek een onbekende. De voormalig museumdirecteur werd tot ieders verbazing naar voren geschoven als kandidaat van PiS. De afgelopen weken kreeg hij vele aanvallen te verduren nadat verschillende media met onthullingen kwamen over zijn verleden. Zo deed de amateurbokser Nawrocki mee aan straatgevechten met hooligans, ontfutselde hij een huis van een gepensioneerde onder valse beloftes en introduceerde hij als beveiliger van een luxehotel sekswerkers bij hotelgasten.

Maar al die aanvallen maakten weinig indruk op zijn electoraat, zo blijkt uit de voorlopige verkiezingsuitslagen. Nawrocki zette zichzelf neer als een ‘gewone Pool’ die niet anders is dan zijn kiezers. Dat lijkt te hebben gewerkt in de verkiezingsstrijd met Trzaskowski, die werd bestempeld als elitair: afkomstig uit een jazzfamilie en koketterend met zijn kennis van vele talen.  

Als maandag blijkt dat Nawrocki de komende vijf jaar inderdaad de president van Polen wordt, dan zal dat waarschijnlijk leiden tot een politieke crisis in Polen, waarbij nieuwe parlementsverkiezingen niet zijn uitgesloten. De verwachting is dat vooral het radicaal-rechtse Konfederacja daarvan zal profiteren.

Dat zal tot frustratie leiden in Brussel. Het afgelopen jaar gaf de Europese Commissie zo’n 100 miljard euro naar EU-gelden vrij, nadat deze waren bevroren onder de PiS-regeringen vanwege het afbreken van de onafhankelijke rechtsstaat. Die vrijgave was wellicht te voorbarig als nieuwe parlementsverkiezingen inderdaad volgen. Ook probeerde Tusk een leidende rol te spelen in het defensie- en Oekraïnebeleid van de EU en trok hij op met de leiders van Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië. Met de Oekraïne-kritische Nawrocki als president zal de rol van Tusk – en daarmee Polen – worden verzwakt.

Delen





Mail de redactie