‘Vertel eens iets persoonlijks, veel Britten kennen je niet goed.” „Je lijkt een beetje een politieke robot.” „Kiezers vinden je saai en stijf.” Labourleider Keir Starmer krijgt het nogal te verduren, afgelopen woensdag in een rechtstreeks gesprek met kiezers op televisiezender Sky News.
Hij heeft niet overal een snel of gevat antwoord op. En als hij „iets persoonlijks” vertelt, begint Starmer eerst uitgebreid over werk, over zijn tijd als openbaar aanklager. Uiteindelijk zegt hij dat zijn vrouw liever niet wilde dat hij de politiek in ging. „Ze omcirkelde advertenties voor me van goedbetaalde banen bij advocatenkantoren. Maar ik wilde het land veranderen.”
Keir Starmer (61) nam in april 2020 het leiderschap van Labour over van de radicaal-linkse Jeremy Corbyn. Bijna niemand in de Londense politieke bubbel dacht toen dat hij erin zou slagen om Labour binnen één parlementsperiode te laten herstellen van de grote nederlaag die de partij onder Corbyn had geleden, bij de Lagerhuisverkiezingen in 2019. Maar dat lukte hem wel. Hoogstwaarschijnlijk, gezien de grote voorsprong van Labour in alle opiniepeilingen, wordt Starmer de nieuwe premier van het Verenigd Koninkrijk na de verkiezingen op 4 juli.
Wat bijna iedereen zich intussen afvroeg: wie is Starmer eigenlijk en wat vindt hij? Na ruim vier jaar leiderschap en middenin een landelijke verkiezingscampagne zijn die vragen nog steeds niet helemaal beantwoord.
Labour en Starmer voeren campagne met maar één woord: change. Kies voor een nieuw begin met Labour, maak een einde aan veertien jaar regeren door de Conservatieve Partij. Starmer wil kiezers niet overtuigen met linkse ideologie, maar met een belofte van competentie. Hij benoemt dit zelf ook expliciet, zoals woensdag bij Sky News: „Volgens mij hoef je niet bij de linkse stam te horen om Labour te stemmen.” En: „Het gaat er niet om of je Labour of Tory bent. Als je ons land na een regeerperiode slechter achterlaat dan je het aantrof, dan moet je eruit gegooid worden.”
Starmer groeit op in een links gezin in een verder nogal Conservatieve, welvarende omgeving, in Surrey in het zuiden van Engeland. Zijn vader, een stugge man, is gereedschapsmaker en voelt zich ongemakkelijk en vaak niet gerespecteerd „door de ongemakkelijke stilte die valt op feestjes als hij vertelt wat voor werk hij doet”, vertelt Starmer vaak. Pas in latere interviews voegt hij eraan toe dat hij hierdoor misschien zo slecht tegen respectloosheid kan. Zijn moeder is verpleegkundige maar kan al gauw niet meer werken door een zeldzame, ernstige aandoening: de ziekte van Still, een soort reuma.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/06/14152845/data116403671-522102.jpg)
Ze zijn met vier kinderen thuis, Starmer is de één-na-oudste en helpt zijn ouders waar hij kan. Hij naait de scheur in de jurk van zijn zusje als ze van school onderweg naar huis valt, beschrijft journalist en voormalig adviseur van Labour Tom Baldwin in Keir Starmer, the biography. Voor hun tiende verjaardag krijgen alle kinderen een eigen hond. Met hun auto volgeladen rijden ze elk jaar voor vakantie naar het Lake District in het noordwesten van Engeland. Geld was soms een probleem: een voorbeeld dat Starmer vaak aanhaalt is dat bij hen thuis af en toe de telefoonlijn werd afgesloten omdat zijn ouders de rekening niet konden betalen.
Als puber wordt Starmer al lid van Labour en van de lokale jonge socialisten. Die laatste zijn niet heel populair in Surrey: met hem erbij zijn ze met zijn vieren. Als enige van het gezin gaat hij studeren. Rechten, op aandringen van zijn ouders. Hij werkt hard en is gedisciplineerd. Een anekdote die dit bevestigt: in hun studentenhuis was een stel dieven binnengedrongen die er vandoor wilden met televisie en videorecorder. Starmer had niets door, zo geconcentreerd zat hij te werken op zijn kamer. Een huisgenoot kwam net op tijd binnen om de apparaten veilig te stellen.
Het duurt in debatten en interviews vaak even voor Starmer zijn punt maakt
Eind jaren tachtig gaat Starmer werken als advocaat en maakt snel carrière. Hij specialiseert zich in mensenrechten en richt zich op de kwetsbaren in de samenleving. Langzaam verschuift zijn werkgebied, van individuele rechtszaken naar zaken op strategisch niveau. In vroegere Britse koloniën als Malawi en Oeganda procedeert hij succesvol tegen de doodstraf en redt hij de levens van honderden veroordeelden.
Een hardnekkig gerucht uit deze tijd is dat de rol van de keurige, degelijke en tikje ongemakkelijke advocaat Mark Darcy in de romantische komedies over vrijgezel Bridget Jones, gebaseerd is op Starmer. Pas na een paar jaar ontkent schrijfster Helen Fielding deze geruchten, maar de vergelijking blijft voor de Britse media fijn om Starmers verschijning wat kleur te geven.
De Conservatieven halen graag rechtszaken van „lefty lawyer” Starmer aan om te suggereren dat hij niet te vertrouwen is. Vorige week begon premier Rishi Sunak in een televisiedebat over Starmers verdediging van de radicale islamist Abu Qatada – „google het maar” – en van „de extremisten van Hizbut Tahrir”, een islamitische terreurbeweging die sinds begin dit jaar is verboden in het VK. Deze verwijten blijven niet echt aan Starmer plakken; de meeste Britten begrijpen dat een verdachte recht heeft op verdediging.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/06/14152851/data116279826-bbd0fe.jpg)
Toch heeft zijn juridische achtergrond zeker invloed op Starmer en zijn manier van politiek bedrijven, als hij in 2015 wordt verkozen voor het Lagerhuis. „De stijfheid die Keir vaak wordt verweten, komt door zijn geschiedenis als advocaat”, vertelt schrijver Tom Baldwin in een gesprek met Europese journalisten. „Hij zet een bepaalde toon op, dat is zijn neutrale rechtszaal-stem. Dan wil hij geen fouten maken.” Het duurt in debatten en langere interviews vaak even voor Starmer zijn punt maakt. „Heb wat geduld met me”, zegt hij dan, en begint aan een lange uitleg.
Baldwin ziet Starmers advocatenverleden ook als verklaring voor het feit dat hij als politicus vrij geregeld van mening verandert. „Keir kijkt naar wie hij moet overtuigen en bepaalt aan de hand daarvan zijn strategie. De achterban van Labour is een andere doelgroep dan de hele bevolking van het Verenigd Koninkrijk.” Dus horen daar, heel pragmatisch, andere standpunten bij. Baldwin citeert in zijn boek de plaatsvervangend leider van Labour, Angela Rayner: „Keir is de minst politieke persoon die ik ken in de politiek.”
Een groot onderwerp waarbij Starmers standpunt is verschoven is Brexit, de Britse uittreding uit de Europese Unie. Als schaduwminister van Brexit-zaken, in 2017 als Corbyn nog partijleider is, pleit remainer Starmer voor een nieuw referendum over de vraag of de Brexit teruggedraaid moet worden. Zodra hij zelf de leiding krijgt, verandert dat en bepleit hij vooral dat „de Brexit moet werken” en dat de samenwerking met Brussel soepeler moet. In de huidige campagne is het onderwerp min of meer taboe; zowel premier Rishi Sunak als Starmer praat er niet graag over omdat er geen stemmen mee zijn te winnen.
Hij doet wat hij denkt dat nodig is om deze verkiezingen te winnen, en daar hoort het onderstrepen van linkse waarden niet bij
Tijdens zijn campagne voor het partijleiderschap in 2020 deed Starmer tien linkse beloften – op meer dan de helft is hij teruggekomen. Zijn plannen om geprivatiseerde diensten als de post, energie en water weer te nationaliseren heeft hij laten vallen. Het voorstel om de inkomstenbelasting te verhogen voor de rijkste 5 procent van de bevolking staat niet in het verkiezingsprogramma. Ook het voornemen om het collegegeld voor Britse studenten af te schaffen, is verdwenen.
Inhoudelijk is Labour onder Starmer dus opgeschoven van links naar het midden, vanuit de overtuiging dat daar de meeste stemmen te halen zijn. Of hij persoonlijk ook echt van mening is veranderd? „Dat is lastig te zeggen. Hij doet wat hij denkt dat nodig is om deze verkiezingen te winnen en daar hoort het onderstrepen van linkse waarden niet bij”, zegt hoogleraar politiek Eunice Goes van de Richmond University in Londen. Ze volgt Labour al jaren. „Starmer steekt geen energie in de linksere kiezers omdat hij denkt dat die geen alternatief hebben voor Labour. En hij zet vol in op de steun van conservatieve Britten, met een kleine c. Daarom wikkelt hij zich bij wijze van spreken het liefst in een Britse vlag. Het Labour-logo met de roos zie je bijna nergens meer.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/06/14152849/data116907367-77cdc6.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/06/14152850/data116907337-10b7f4.jpg)
Foto’s: Stefan Rousseau/AP
De Union Jack staat in deze campagne op de verkiezingsfolders van Labour en bij toespraken staat Starmer ook vaak pal naast een Britse vlag. Zulk patriottisme was eerder vooral het terrein van de Tories en leidde de afgelopen maanden ook tot ongemak binnen Labour. Vooral Lagerhuisleden met een migratieachtergrond maken zich zorgen of Labour hiermee kiezers uit minderheidsgroepen niet van zich vervreemdt.
Geregeld zei Starmer de afgelopen jaren hoe frustrerend hij oppositie voeren vindt. Hij „haat de futiliteit ervan, en de machteloosheid”. In zijn boek beschrijft Tom Baldwin dat Starmer het eindeloos discussiëren over geopolitiek of andere abstracte onderwerpen nutteloos vindt omdat Labour daar in de oppositie maar weinig aan kan doen. Op aandringen van zijn adviseurs voert hij dat soort gesprekken toch met zijn fractiegenoten, om ze betrokken te houden, „maar het zijn geen conversaties waar hij van houdt”.
Zijn tijd in de oppositie heeft Starmer aangegrepen om binnen Labour orde op zaken te stellen. Hij heeft ervoor gezorgd dat de linkerflank van de partij, die vaak met radicale ideeën komt, moeilijker invloed kan uitoefenen. Kort na zijn aantreden vertrokken Corbyns adviseurs en in de jaren daarop veranderde Starmer allerlei interne regels.
Hij verhoogde de drempel voor kandidaten voor het leiderschap, de selectieprocedure voor kandidaten voor het Lagerhuis werd strenger en in de selectiecommissie zitten vooral leden die hem steunen. Hoogleraar Goes: „Alles om ervoor te zorgen dat types als Corbyn niet opnieuw leider kunnen worden.” Corbyn zelf werd geschorst en uit de partij gezet, naar aanleiding van een schadelijk rapport over antisemitisme onder zijn leiderschap. Starmer voert dit nu aan als bewijs dat hij Labour succesvol heeft veranderd en dat hij dus ook capabel genoeg is om de problemen in het land aan te pakken.
Tijdens de selectie voor de huidige kandidatenlijst is Starmer ook „meedogenloos” geweest, zegt Goes. Hij heeft geprobeerd van Lagerhuisleden van de linkervleugel af te komen en liet ‘eigen’ mensen voorsorteren. „De Labourfractie is na de verkiezingen geen diverse, pluralistische fractie meer. Iedereen heeft zijn zetel straks aan Starmer te danken.” Volgens haar vergroot dat op termijn de kans op verkeerde inschattingen en politieke fouten, omdat er straks onvoldoende tegenspraak en kritisch vermogen binnen de fractie is. „En zulke intolerantie straalt ook een soort onzekerheid uit.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/06/14152846/data116907385-a5ce04.jpg)
In aanloop naar de verkiezingen heeft Starmer veel contact gehad met zijn voorgangers Tony Blair, Gordon Brown en Neil Kinnock. Sommige van zijn adviseurs werkten al voor Labour in de jaren dat Tony Blair aan de macht was, sinds 1997. Blair en zijn minister van Financiën Brown omarmden met New Labour de vrije markteconomie en perkten de rol van de overheid verder in.
Starmer en zíjn schaduwminister van Financiën, Rachel Reeves, zien in dat New Labour ook de ongelijkheid in de samenleving heeft vergroot. Ze laten zich inspireren door de econoom Dani Rodrik, die vindt dat globalisering is doorgeschoten en dat de staat actiever moet bijsturen om ervoor te zorgen dat economische groei ook ten goede komt aan de middenklasse. Starmerism is daarmee toch geen puur technocratisch project, schrijft het linkse blad The New Statesman. En het staat dus ook niet gelijk aan de liberale koers van Blair: „Het is intrigerender en onderscheidender.”
En het blijft ook nog even vaag. Welke maatregelen Starmer – als hij na de verkiezingen inderdaad verhuist naar de ambtswoning van de premier in Downing Street – concreet gaat doorvoeren, is zelfs binnen Labour nog een raadsel. Dat komt ook doordat er twijfels bestaan over de financiële dekking van de plannen uit het verkiezingsprogramma, waarvan het Starmer niet goed lukt om ze weg te nemen. Hoogleraar Goes vertelt dat ze onlangs bij een conferentie was waar de economische plannen van Labour werden besproken. Er waren ook een handvol New Labour-types: „Ze zeiden: oké, Starmer heeft straks waarschijnlijk een grote meerderheid, maar wat gaat hij daar in vredesnaam mee doen?”
Lees ook
Labour wil het Verenigd Koninkrijk ‘opnieuw opbouwen’ en de tijd van de politieke chaos beëindigen
