Kwetsbaar Bosnië wordt op de proef gesteld door arrestatiebevel tegen Servische leider

Wordt Milorad Dodik gearresteerd of niet? Woensdag vaardigde het openbaar ministerie van Bosnië en Herzegovina een arrestatiebevel uit tegen de leider van de Servische bevolkingsgroep in het verdeelde Balkanland. Dodik, president van de Servische Republiek (Republika Srpska), zorgt met zijn nationalistische retoriek al jaren voor spanningen. Zijn terugkerende dreigementen om de onafhankelijkheid van de Servische Republiek uit te roepen maken internationaal niet veel indruk meer.

Met het arrestatiebevel, ook tegen de regionale premier en parlementsvoorzitter, bereikt de strijd tussen de Bosnisch-Servische agitator en het centrale gezag in Sarajevo echter een nieuw hoogtepunt. NAVO-chef Mark Rutte sprak maandag in Sarajevo zijn steun uit voor het centrale gezag: „We zullen geen veiligheidsvacuüm laten ontstaan.” Woensdag arriveerden de eerste extra militairen uit Italië en Tsjechië voor vredesmacht EUFOR Althea. De vredesmacht van de Europese Unie wordt naar verwachting uitgebreid van elfhonderd naar zestienhonderd militairen.

Het arrestatiebevel volgt op de veroordeling van Dodik vanwege het ondermijnen van het staatsgezag, op 26 februari. Volgens het vonnis saboteert de Bosnisch-Servische leider de afspraken uit het Verdrag van Dayton uit 1995, dat een einde maakte aan de Bosnische burgeroorlog van begin jaren negentig. De Hoge Vertegenwoordiger, die namens de internationale gemeenschap toezicht houdt op naleving van ‘Dayton’, heeft volgens Dodik niets te zeggen in de Servische Republiek. Dodik werd veroordeeld tot een jaar celstraf en hij mag zes jaar geen politieke functies bekleden. De celstraf laat zich omzetten naar een boete, het politieke verbod is ingrijpender voor iemand die al decennia vergroeid is met de politiek.

Milorad Dodik, president van de Servische Republiek, woensdag tijdens een persconferentie over het arrestatiebevel dat justitie tegen hem uitvaardigde.
Foto Dejan Rakita/Pixsell/Sipa USA

Zoals verwacht legde Dodik het vonnis naast zich neer. Hij erkent de centrale autoriteiten in Sarajevo niet. Voor hem telt alleen zijn eigen deelrepubliek, met Banja Luka als bestuurscentrum. Sterker nog, het parlement van de deelrepubliek nam vorige week wetten aan die de bevoegdheden van de nationale juridische instanties en de nationale politie intrekt. Vorige week vrijdag moesten werknemers van SIPA, de nationale politie, hun kantoor in Banja Luka verlaten.

Arrestatiebevel is test

Het arrestatiebevel is een test: wie komt als winnaar uit de strijd? Het centrale gezag neemt een risico, zegt Florian Bieber, directeur van het Centre for Southeast European Studies van de Universiteit van Graz in Oostenrijk. „Het is moeilijk voor te stellen dat Dodik daadwerkelijk wordt gearresteerd. Hij heeft zich hier op voorbereid. Als de arrestatie faalt boekt hij een dubbele overwinning: hij blijft vrij en hij heeft Sarajevo getrotseerd.”

Behalve wel of niet arresteren is er nog een derde optie, aldus Bieber. „Hij kan vluchten naar Hongarije, met hulp van zijn vriend Viktor Orbán. Dat is eerder gebeurd, met Nikola Gruevski, oud-premier van Noord-Macedonië.” Onderzoeksplatform VSquare onthulde dat Hongaarse commando’s eind februari in Banja Luka aanwezig waren om Dodik eventueel naar Boedapest te laten ontsnappen. Op 17 februari waren Dodik en de Servische president Aleksandar Vucic op bezoek bij Orbán in Boedapest.

Aanhangers van Milorad Dodik op 26 februari tijdens een betoging in Banja Luka.
Foto Nidal Saljic/EPA

Het nieuwe conflict bevestigt de kwetsbaarheid van Bosnië en Herzegovina als land. Sinds het Verdrag van Dayton bestaat het land uit twee ‘entiteiten’: de Federatie van Bosnië en Herzegovina en de Servische Republiek. In de federatie wonen islamitische Bosniakken en katholieke Kroaten, in de republiek orthodoxe Serven. Het staatshoofd wisselt om de acht maanden; een ander lid van het driehoofdige presidentschap wordt dan tijdelijk voorzitter. De Hoge Vertegenwoordiger is de bovenbaas.

Als de arrestatie faalt boekt Dodik een dubbele overwinning: hij blijft vrij en hij heeft Sarajevo getrotseerd

Florian Bieber
directeur Centre for Southeast European Studies

Dertig jaar na het einde van de burgeroorlog (1992-1995), waarbij circa honderdduizend doden vielen, is de etnische verdeeldheid niet verdwenen. Verzoening verloopt moeizaam. Politiek en economisch is er sprake van stagnatie en corruptie. Conflicten liggen steeds te sluimeren. Tekenend voor de huidige spanningen is dat het Srebrenica Memorial Center sinds vrijdag tijdelijk is gesloten omdat medewerkers en bezoekers niet veilig zouden zijn.

Is vasthouden aan ‘Dayton’ wel zinvol? Moet er niet een andere oplossing komen? Wetenschapper Bieber beantwoordt de vraag met een wedervraag: wat is het alternatief? „In de huidige situatie is een andere constructie, met meer integratie en minder autonomie voor de twee entiteiten, moeilijk voorstelbaar. Niemand wil de relatieve autonomie inleveren. Eerdere pogingen om de grondwet te wijzigen zijn mislukt.” De EU lijkt Bosnië te hebben opgegeven, zegt Bieber. „Ik zie geen strategie voor verandering of verbetering.”


Lees ook

deze reportage over de Ruslandliefde in Republika Srpska

Demonstratie van Bosnische Serviërs bij rechtbank in Sarajevo

Een lichtpuntje is dat de steun voor Dodik lijkt af te nemen. De opkomst bij een bijeenkomst om hem na zijn veroordeling te steunen was bescheiden, grootschalig protest bleef uit. Vertrek van de autocraat Dodik, naar een cel in Sarajevo of ballingschap in Boedapest, kan zorgen voor ontspanning. Bieber: „Andere politici in Republika Srpska zijn ideologisch niet heel anders, maar stellen zich waarschijnlijk pragmatischer op. Ze zullen meer bereid zijn tot compromissen met Sarajevo.”

Servische inmenging

De Bosnische spanningen reiken verder dan het land zelf. Dodik onderhoudt warme banden met de Russische president Vladimir Poetin en de Servische president Vucic. In Brussel en Washington vreest men Servische inmenging als het werkelijk tot een conflict komt. Vucic, grillig en autoritair, is de onzekere factor, zegt Bieber. „Zijn positie is verzwakt door de aanhoudende protesten in Servië, maar dat kan juist ook een reden zijn om Bosnië te gebruiken als afleiding en daar wel in te grijpen.”

Bijzonder is de opstelling van de regering-Trump. Dodik voelde zich door Trump gesteund tijdens diens eerste termijn. De liefde uit de VS is voorbij, bleek afgelopen weekend uit een tweet van buitenlandminister Marco Rubio: „De acties van Republika Srpska-president Milorad Dodik ondermijnen de instellingen van Bosnië en Herzegovina en bedreigen zijn veiligheid en stabiliteit.” Rubio beticht Dodik van „gevaarlijk en destabiliserend gedrag”. Washington en Brussel zijn het over veel zaken oneens, maar wat betreft Milorad Dodik zitten ze op één lijn.


Lees ook

over het wissen van het Bosnische verleden

Fotograaf Nidal Saljic reisde de afgelopen jaren heel Bosnië door om de voormalige kampen vast te leggen. In 2022 maakte hij deze foto van kamp Susica aan de rand van het stadje Vlasenica.