In een nieuwe poging groei, lezers en maatschappelijk belang terug te winnen, wordt het al jaren kwakkelende maandblad Vrij Nederland losgemaakt van uitgeverijbedrijf WPG. Het gaat zelfstandig verder, krijgt een nieuwe hoofdredacteur en gaat nauw samenwerken met een debatcentrum in Amsterdam.
De verzelfstandiging van het ooit legendarische blad – dat in 1940, tijdens de Duitse bezetting, is opgericht als verzetskrant – werd deze donderdag meegedeeld aan de medewerkers. De nieuwe hoofdredacteur wordt journalist en ondernemer Sander Heijne, die onder meer economieredacteur bij de Volkskrant was, tv- en podcastmaker en co-auteur van het boek Fantoomgroei.
Heijne wil van Vrij Nederland, in samenwerking met het debatcentrum Pakhuis De Zwijger, „een onafhankelijk, progressief mediahuis” maken. „We gaan de krachten bundelen: VN op papier en digitaal, Pakhuis De Zwijger in de fysieke wereld als ontmoetingsplaats waar mensen die zich zorgen maken over de staat van progressief en democratisch Nederland bijeen kunnen komen.”
Vrije val
Vooral de jaren zeventig en tachtig waren voor VN een periode van grote bloei, waarin het linkse opinieweekblad een oplage van 100.000 exemplaren bereikte en toonaangevend was in de Nederlandse journalistiek. Maar het blad wist zich niet staande te houden tegen de allengs uitgebreidere weekendbijlagen van de kranten. Ook de opkomst van het internet en de digitalisering kon het blad niet bijhouden. De oplage kalfde bij de meeste opiniebladen af, en kwam bij VN uiteindelijk in een vrije val terecht, wat leidde tot aanhoudende verliezen.
Een reeks hoofdredacteuren probeerde het tij te keren, met nieuwe formules, nieuwe logo’s en nieuwe formaten, maar het mocht allemaal niet baten. Om kosten te besparen werd VN in 2016 een maandblad, met nu nog slechts zo’n 6.000 abonnees, plus nog 3.500 abonnees met alleen een digitaal abonnement. Hoofdredacteur Ward Wijndelts (die VN nu verlaat) stelde het blad samen met een handvol redacteuren. Freelancers schreven de stukken, en maakten foto’s en andere illustraties.
Onder die freelancers ontstond afgelopen maanden grote ongerustheid over de toekomst van het blad, en ergernis over het feit dat zij helemaal niet betrokken werden bij de nieuwe plannen. „Zonder ons zou het blad niet meer bestaan”, schreven negen van hen in een brandbrief aan de bestuursleden van de Stichting Weekbladpers, de enige aandeelhouder van Vrij Nederland en moederbedrijf WPG.
Aanhoudende verliezen
WPG, dat als Weekbladpers Groep uit het succes van VN is voortgekomen, maakte vorig jaar al bekend VN te willen afstoten. Het bedrijf, waartoe onder meer de uitgeverijen De Bezige Bij, A.W. Bruna en Xander behoren, wil zich voortaan concentreren op het uitgeven van boeken, luisterboeken en podcasts. Behalve Vrij Nederland heeft het eerder al zijn andere tijdschriften afgestoten en de educatieve uitgeverij Zwijsen verkocht.
Aanhoudende verliezen van Vrij Nederland werden steeds aangevuld door het moederconcern. WPG deed dat, omdat het „doen uitgeven van het sinds negentienhonderdveertig – aanvankelijk ondergronds – verschenen weekblad Vrij Nederland” in haar statuten als eerste doel van de onderneming wordt genoemd. Ook bij de stichting die eigenaar is van zowel WPG als VN was het voortbestaan van Vrij Nederland prominent vastgelegd in de statuten: „De stichting stelt zich ten doel het bevorderen en het in stand houden van de uitgave en de verkoop van periodieken, boeken en geschriften van progressieve signatuur (…) in het bijzonder het uitgeven van (..) Vrij Nederland”.
Dat alles maakte de verzelfstandiging tot een juridisch complexe en moreel omstreden operatie. Want had WPG niet de plicht om het blad, waar in de oorlog mensen voor zijn gestorven, op de been te houden?
Wiet de Bruijn, interim-directeur van WPG, ontkent dat. „Vanaf 2012 is tussen de acht en tien miljoen verlies geleden. Wij zijn helemaal niet verplicht dat iedere keer aan te vullen. Binnen WPG hebben we Vrij Nederland niet tot een succesvol tijdschrift weten te maken.”
Levensverzekering
Op de tegenwerping dat WPG voor VN een soort levensverzekering was, die wordt afgenomen, zegt hij: „Er ligt nu een betere levensverzekering: een heel goed plan met een heel goede hoofdredacteur, die ondernemend is en journalistiek sterk, plus een nieuwe partner, Pakhuis de Zwijger. Met een verzekering die altijd maar blijft uitkeren verandert er niks.”
De juridische oplossing is dat VN in handen blijft van Stichting Weekbladpers en een zogenoemde ‘bruidschat’ van naar verluidt twee miljoen euro krijgt van WPG, onder meer om nieuwe redacteuren aan te nemen. WPG zelf wordt ondergebracht in een nieuwe stichting.
