Korngolds merkwaardige opera waarin soms opeens alles klopt

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Recensie Muziek

Opera De Reisopera brengt Korngolds opera ‘Das Wunder der Heliane’ uit 1927 voor het eerst in Nederland op de planken. Het libretto is ronduit raar, maar de muziek bij vlagen sensationeel. Sopraan Annemarie Kremer draagt de voorstelling met haar vocale straalpracht.

Scène uit Korngolds opera ‘Das Wunder der Heliane’ door de Nederlandse Reisopera.
Scène uit Korngolds opera ‘Das Wunder der Heliane’ door de Nederlandse Reisopera. Foto Marco Borggreve

Vijf jaar geleden tourde de Nederlandse Reisopera met een geslaagde productie van Die tote Stadt (1920), de bekendste opera van Korngold, geschreven toen hij pas 23 was. Nu brengt het gezelschap Korngolds opera Das Wunder der Heliane (1927), die in Nederland nooit eerder geënsceneerd te zien was (wel concertant). Na de enthousiast onthaalde première zaterdagavond in Enschede gaat de Reisopera zes weken op tournee door het land.

Het wonder uit de titel is dat van de liefde die de dood overwint. Koningin Heliane wordt er door haar man, de wrede Heerser, van beschuldigd dat ze zich heeft ‘gegeven’ aan de Vreemdeling die in de kerker zit opgesloten. Een rechtbank veroordeelt beide minnaars ter dood, maar op een onbewaakt moment slaat de Vreemdeling de hand aan zichzelf. Heliane krijgt de kans zichzelf en haar geliefde te redden met een ‘Godsproef’: als ze hem weet op te wekken uit de dood, mogen ze allebei leven.

Het wonder geschiedt en de proef slaagt. Je gunt het Heliane, die voortreffelijk vertolkt wordt door sopraan Annemarie Kremer. Maar daarmee is Das Wunder der Heliane nog geen geslaagde opera. Het libretto verzandt regelmatig in quasireligieus gewauwel, en alles wordt ook nog eens drie keer herhaalt. Zelfs de schitterende wonderscène bevat allerlei overbodig gehannes met een zwaard. Bovendien wordt het wonder aan het einde van de tweede akte al dermate extatisch aangekondigd (nog zo’n hoogtepunt van Kremer) dat je denkt dat het zich al voltrokken heeft – je vraagt je eventjes af wat er in de derde akte nog moet gebeuren.

Lees ook: Mysterie en suspense beheersen ‘Die tote Stadt’

Magische wereld

Regisseur Jakob Peters-Messer plaatst de handeling in een tijdloos heden, in een abstract en kaal decor van Guido Petzold. Het zwaard en een mooie brandstapel van lichtbuizen maken duidelijk dat we ons in een magische wereld bevinden. Maar magie is geen vrijbrief voor willekeur. In het programmaboek staat veel lezenswaardigs over symbolische en esoterische lagen in de opera, maar wat zich op de bühne manifesteert is een warrig verhaal zonder dwingende innerlijke logica. En de liefde, waar het allemaal om begonnen was, wordt niet voelbaar.

Wél voelbaar is het vuur van Kremer, die de voorstelling draagt met haar vocale straalpracht en intense acteerwerk. Hoewel hij goed zingt steekt Tilmann Unger als Vreemdeling, een nogal vlak messianistisch archetype, bleekjes bij haar af. Sterk is bas-bariton Darren Jeffery als Heerser: het moment dat hij Heliane tóch doodt, omdat hij haar liefdeswonder niet kan verkroppen, is in zijn abrupte heftigheid een van de aangrijpendste van de opera.

Het echte wonder is welbeschouwd de bij vlagen sensationele muziek die Korngold voor dit geheel heeft geschreven, uitstekend gespeeld door het Noord Nederlands Orkest onder Jac van Steen. De harmonische en melodische inventiviteit, de orkestrale kleuren (ook in de iets gereduceerde bezetting van Fergus McAlpines arrangement), de momenten van scherp psychologisch inzicht en contrast. Al zijn die laatste wel te schaars: de opera begint in de overdrive, met geëxalteerde duetten tussen Heliane, de Heerser en de Vreemdeling. Pas halverwege de tweede akte neemt Korngold gas terug, wanneer Heliane zich voor de rechters verantwoord met haar prachtaria ‘Ich ging zu ihm’. Dan ben je al tamelijk murw.

Al met al biedt deze Heliane een bijzonder merkwaardige operaervaring. De abstracte driehoekige speelvloer onder het golvende spiegelplafond blijft leeg, de sektarische kultaal wekt geen beeld of betekenis tot leven. Het koor (een soms wel erg schril daverend Consensus Vocalis) verschijnt opeens als revolutionaire horde. Danseres Nicole van den Berg spookt wat ongericht rond in grijze jumpsuit, totdat ze tijdens de ouverture van het derde bedrijf ineens een bezwerende solo danst. Het voelt allemaal lukraak, behalve wanneer, wonderbaarlijk, plotseling even alles klopt. Je zou zelf moeten gaan kijken om het te geloven.

https://www.youtube.com/watch?v=DFZfShxYnQs

Related Posts

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”


Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Lees ook

Dominique Vleeshouwers: ‘Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn’

Dominique Vleeshouwers: ‘Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn’

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.


Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

Anna Drijver in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.
Foto Sanne Peper

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.