Koffie duur? Het wordt nog veel duurder. Maar ‘voor 6 cent kun je met een mokkapotje ook geweldige koffie drinken’

Altijd weer een gezellig moment. Je bent thuis, waar je Douwe Egberts drinkt en denkt: wat zou het kosten inmiddels? 8,99 voor 500 gram filterkoffie, zestig kopjes uit een pak ongeveer… 15 cent voor een klein kopje, 30 cent voor een mok?

Vandaag kwamen de halfjaarcijfers van moederbedrijf JDE Peet’s, dat al maanden in de clinch ligt met de supermarkten omdat de brander hogere prijzen vraagt. Supermarkten en leveranciers vechten om elke cent van de marge. Bij de presentatie bleek: JDE Peet’s, in Nederland ook bekend van Senseo en Pickwick-thee, is hier het laatste halfjaar goed uitgekomen. De omzet steeg met 22 procent tot ruim 5 miljard euro, bijna helemaal door verhoging van de prijzen. De operationele winst steeg met 2,2 procent naar 402 miljoen – ondanks de hoge inkoopprijzen van ongebrande koffiebonen.

Die winst viel hoger uit dan analisten hadden verwacht. Wie betaalt dan de prijs van duurdere koffie?

Onzekere tijden op de koffiemarkt

Het zijn woelige tijden voor alle koffiemultinationals. Vorige week was het te zien bij Nestlé (onder meer van Nescafé en Nespresso), dat klaagde over dalende vraag en het moest doen met 6 procent groei in de koffie-omzet. Koffieketen Starbucks heeft nog meer last van zuinige klanten: de winkelverkoop daalde daar de afgelopen maanden met 2 procent. Natuurlijk willen ze de prijzen liever niet verhogen, zei topman Brian Niccol, waarmee hij impliciet toegaf dat het soms niet anders kan.

De oorzaken van hogere koffieprijzen zijn al veel genoemd: extreem weer zorgde de afgelopen jaren voor tegenvallende oogsten in Vietnam en Brazilië, die samen de helft van alle koffie produceren. Tegelijkertijd groeit de wereldvraag naar koffie nog steeds. En in onzekere tijden speculeren handelaren op schaarste in de toekomst: ook dat drijft de prijzen op.

De handelsprijzen voor arabica en de goedkopere robusta bereikten begin dit jaar een piek. Ze zijn daarna gedaald, met het uitzicht op betere oogsten. De koffie zou dus best goedkoper kunnen worden, liet het AD marktexperts maandag nog voorrekenen. Dat zou dan een breuk zijn met de koers van JDE Peet’s, dat eind juni zijn adviesprijzen nog met 15 tot 25 procent verhoogde.

De internationale koffiemarkt slingert bovendien nog steeds heen en weer. Donald Trump maakte handelaren begin deze maand nerveus door te dreigen met importheffingen van 50 procent op producten uit Brazilië. Weliswaar treft dat vooral Amerikaanse koffiedrinkers. En mogelijk is de EU spekkoper als koffieproducerende landen nieuwe afzetmarkten zoeken voor hun bonen. Maar de verwachting is dat branders hun prijzen in een wiebelige markt niet snel verlagen.

Branders en retailers kijken wel uit al te snel hogere prijzen door te voeren

Consumenten zien prijsveranderingen op de wereldmarkt bovendien altijd met vertraging op de kassabon: bonen die maanden geleden duur zijn verhandeld, bereiken nu pas de schappen. En branders en retailers kijken wel uit al te snel hogere prijzen door te voeren. Het laatste dat ze willen, is de consument afschrikken en marktaandeel verliezen.

Luxe koffie blijft goed verkocht

Voor een pondspak Aroma Rood van Douwe Egberts vragen supermarkten nu 8 tot 9 euro. De prijs zal nog door de 10-eurogrens breken, kondigde JDE Peet’s eind juni aan. Filterkoffie staat altijd in de schijnwerpers. Een beetje buiten beeld blijft intussen hoe duur bonen en vooral de cupjes zijn geworden.

Rob Steverink, koffiehandelaar met een supermarkt in de Duitse grensregio, ziet prijsbewuste klanten overstappen naar gemalen koffie. „Ik wil niemand veroordelen, maar je houdt jezelf wel voor de gek als je 47 cent voor een kopje Nespresso-koffie betaalt. Voor 6 cent kun je met een mokkapotje ook geweldige koffie drinken.”

Cijfers van marktonderzoeksbureau Circana laten zien dat alle koffievarianten de afgelopen jaren in prijs stegen, maar in euro’s werden cupjes veel duurder dan minder luxe varianten. En opvallend: de verkoop stort niet in. Consumenten mogen klagen over de prijzen – veel mensen met een Nespresso-apparaat blijven hun favoriete koffie drinken.

Lage marges, hoge kosten

Wie verdient er eigenlijk aan de duurdere koffie? Supermarkten klagen over lage marges, producenten over hoge kosten. Tegelijk zegt JDE Peet’s zich te blijven inzetten voor „het creëren van waarde in de hele toeleveringsketen”. Betekent dit dat de koffieboeren in deze markt ook betere prijzen beuren?

Voor hun inkomen zijn 12,5 miljoen boeren, 90 procent met minder dan drie hectare, afhankelijk van koffie. Ze zijn met veel, maar marktmacht hebben ze niet. En hoewel ze met hun koffiebessen een groot deel van de waarde van het eindproduct creëren, krijgen ze voor hun aandeel veel minder betaald, rekent Solidaridad voor, met andere organisaties die zich inzetten voor eerlijke handel.

Neem een pak gemalen koffie dat in een Duitse supermarkt 8,06 euro kost – een voorbeeld van Solidaridad. Na aftrek van alle kosten en belastingen valt in de keten 75 cent te verdelen. De marges zitten in dit model bij retailers (19 cent) en koffieproducenten (9 cent). Aan het begin, bij de handelaren die de koffie verzamelen en exporteren, zijn de marges veel dunner, maar daar zorgen grote volumes voor goede verdiensten.

Zoom in

Bij de boer is helemaal geen sprake van winstmarges, omdat die voor arbeid vaak niet betaald krijgt en de inkomsten de ware kosten niet dekken. Van een pak koffie van 8,06 euro krijgen de boeren maar 41 cent. Van die inkomsten moeten ze hun gezin onderhouden en al hun kosten betalen.

Verandert dat niet als de prijzen veranderen? Weliswaar heeft Duitsland een koffiebelasting die Nederland niet heeft, en is koffie in Nederland gemiddeld iets goedkoper. Ook kunnen de marges in het gevecht tussen retailers en branders nog iets verschuiven. Maar, zegt Solidaridad, aan de oneerlijke verdeling in de koffieketen verandert dat weinig. Van hogere prijzen profiteren boeren nauwelijks.

Het duurt lang voordat hoge prijzen doordruppelen naar de boer

Hoe dichter de koffie bij de consument komt, hoe meer waarde eraan wordt toegevoegd: door er een merknaam op te zetten, het in pads of cupjes te stoppen, er reclame voor te maken en er schapruimte voor vrij te maken. Met elk dubbeltje extra groeit de marge. Maar voor het inkomen van de meeste kleine boeren maakt het nauwelijks verschil of zijn koffie terechtkomt in dure cupjes of een pak Aroma Rood.

Koffie is een bulkproduct, en boeren bepalen de prijs niet. Ze zijn afhankelijk van wat de koper betaalt, licht Melanie Rutten-Sülz, directeur van Solidaridad Duitsland telefonisch toe. „Het duurt lang voordat hoge prijzen doordruppelen naar de boer. Bovendien stijgen niet alleen de koffieprijzen, maar ook de kosten voor kunstmest en pesticiden en van het levensonderhoud van boeren. Ze houden dus niet meer over.”

De koffieprijs gaat zeker stijgen

Grote koffiemultinationals schermen vaak met programma’s voor eerlijke prijzen. Toch doen ze te weinig, vindt Solidaridad, om de inkomens van boeren structureel te verbeteren. De hogere kosten waar branders voor staan, worden niet zelden als excuus gebruikt om niets aan de beloning van boeren te doen.

De druk van concurrenten, supermarkten en aandeelhouders is ongetwijfeld groter dan die van bijvoorbeeld de baas van de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de VN, die afgelopen week nog opriep tot een „transformatie van de waardeverdeling” in de koffieketen. Daarbij wees hij er nog maar eens op dat de helft van de kleinschalige boeren van minder dan 3 euro per dag leeft. En dat onder invloed van klimaatverandering tegen 2050 nog maar de helft van het huidige areaal geschikt is voor koffieplantages.

De prijs van koffie voelt hoog voor consumenten, maar zou nog hoger zijn als in de hele keten alle kosten – voor arbeid, uitstoot, vervuiling etcetera – in rekening werden gebracht. En ook zonder ingrijpen, waarschuwen experts, zal de prijs gaan stijgen. Naarmate oogsten onzekerder worden, zullen de groene bonen duurder worden.

Hoe dan ook, zegt Rutten-Sülz van Solidaridad: „De tijd van goedkope koffie is voorbij.” Branders moeten uitleggen wat de waarde van hun koffie is, zegt ze. „Koffiebessen worden met de hand geplukt, de teelt vraagt veel van een boer. Die waarde moeten producenten inzichtelijk maken voor de consument.”

Delen





Mail de redactie