Het is 23 oktober 2022 en Edith Schippers is te gast bij het televisieprogramma WNL Op Zondag. De vrijdag ervoor heeft ze bekendgemaakt dat ze terugkeert in de politiek en de uitzending begint met het filmpje van de VVD waarmee ze zich kandidaat stelt als lijsttrekker voor de Eerste Kamer.
Je ziet de hooggehakte laarzen waarop ze door een park stapt, in de herfst. Dan haar benen en haar rug. Ze draagt een KLM-blauw broekpak met wijduitlopende pijpen. Je ziet de tas in haar linkerhand, een grote tas van bruin leer die ze vasthoudt alsof hij niets weegt. Dan een close-up van haar haar, blond en krullerig, en van haar zachtroze gestifte mond. Een glimlach, en opeens haar hele gezicht, haar schouders, armen. De muziek, uptempo, vierkwartsmaat, wordt luider en hoger. Edith Schippers kijkt in de verte en in de camera. Weer een glimlach, maar de lippen blijven op elkaar, vastberaden.
Rick Nieman, de presentator: „Het leek wel een beetje alsof u zich kandidaat stelde voor de Amerikaanse senaat. Of voor het Witte Huis.”
Edith Schippers: „Grappig, hè.” Ja, de VVD had natuurlijk een persbericht kunnen verspreiden. „Maar dat”, zegt ze, „had ook wel iets saais.” Daarom hadden ze dit bedacht. Een filmpje. Van nog geen halve minuut dat haar de allure geeft van een Hillary Clinton in haar beste dagen.
Dus stelt Rick Nieman de vraag die haar de weken erna nog vaak gesteld zal worden. Wil ze Mark Rutte opvolgen? Premier worden als hij weggaat?
Ondenkbaar dat een politicus, zeker een ervaren politicus zoals zij, op zo’n moment ja zou zeggen. Of nee. Dus geeft ze het antwoord waarmee ze nog alle kanten uit kan: „Ik heb die ambitie niet.” En: „Mijn ambitie is om fractievoorzitter te worden in de Eerste Kamer.”
Rick Nieman: „U gaat de vraag niet beantwoorden.”
Edith Schippers: „Jawel, dat heb ik al gedaan. Ik heb de ambitie niet.”
Dinsdag 30 mei, kiezen de Provinciale Staten de nieuwe leden van de Eerste Kamer en vanaf donderdag 1 juni kan Edith Schippers zich gaan bewijzen als fractievoorzitter van de VVD, naast haar werk bij het internationale chemiebedrijf DSM. Ze was president Nederland en Europa, maar daarmee stopt ze nu de fusie met de Zwitserse geurstoffenfabrikant Firmenich is afgerond. Ze gaat de integratie van het vastgoed leiden, waardoor ze meer tijd zal hebben voor de politiek.
Wat wil Edith Schippers?
In het VVD-filmpje zegt ze ook dat ze „niets uitsluit” en in de VVD zijn er mensen die zeggen dat ze „zeker haar hand zal opsteken” als er een opvolger voor Mark Rutte moet komen en er niemand anders wordt gevonden, iemand die in haar ogen goed genoeg is. Maar in de VVD zijn er net zoveel mensen die zeggen dat ze het „beslist niet wil” en „nooit gaat doen”. Of die „misschien” zeggen, want „ze is er wel geknipt voor”.
Een deel van de mensen die we hebben gesproken – bewindslieden, Kamerleden, oud-bewindslieden, adviseurs – zegt dat vóór de Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart, als ze bij de VVD nog denken dat ze de grootste partij kunnen blijven, ook in de Eerste Kamer. Niet hópen, maar dénken. Daarna is alles anders. De volgende premier zou weleens een BBB’er kunnen worden. Geen Mark Rutte, geen Edith Schippers, en ook geen Dilan Yesilgöz. Haar naam wordt ook genoemd.
Wie is Edith Schippers?
In het boek Schaduwleiders van NRC-journalist Kees Versteegh vertelt Edith Schippers dat haar vader bioloog was en dat haar ouders scheidden toen ze vijf was. Haar moeder hertrouwde en haar stiefvader, een „man met een nette baan”, was alcoholist met een slechte dronk. Niet slaan, wel schelden, en zij hield zich dan maar „heel stil en klein”. Ze werd geboren in Dordrecht, in 1964, en groeide op in Drenthe. Ze reed paard. Ze bekommerde zich om zeehondjes. Ze droeg een button van de NAVO: „Liever een raket in je tuin dan een Rus in de keuken.” Dat was begin jaren tachtig. Honderdduizenden mensen demonstreerden tégen de plaatsing van kruisraketten.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/09/data76534934-644ca2.jpg)
Op haar zeventiende werkte ze als schoonmaakster in een verpleeghuis en in 2016 vertelde ze in de HJ Schoo-lezing, jaarlijks georganiseerd door Elsevier Weekblad, wat ze daar had gezien, en hoe vaak ze er als minister van Volksgezondheid (dat was ze van 2010 tot 2017) nog aan dacht. Vroeger alles beter in de zorg? Mensen lagen met z’n zessen op een kamer, gordijn tussen de bedden. Ze schreeuwden, ze huilden, soms de hele dag.
In dezelfde HJ Schoo-lezing vertelde ze over haar zus, die lesbisch is en daar in Nederland voor uit kan komen. Zou dat zo blijven? Of zouden we gaan toegeven aan de normen en waarden van fundamentalistische moslims? Haar zus had moeten verhuizen, ze werd lastiggevallen in de buurt waar ze woonde. Edith Schippers vond het van „progressieven” een „verschrikkelijke misvatting” dat alle culturen gelijkwaardig zijn. „Frits Bolkestein zei het al in de jaren negentig: alle culturen zijn helemaal niet gelijkwaardig.” Edith Schippers: „De onze is een stuk beter dan alle andere die ik ken.” In elk geval voor vrouwen, homo’s, transseksuelen.
Soms lag ze ’s nachts wakker van de zorgen om de toekomst van haar dochter. (Die was toen elf, ze had haar gekregen op haar eenenveertigste, na een paar miskramen.) Zou zij nog de vrijheid hebben om haar eigen keuzes te maken? In de VVD zit Edith Schippers bij de liberalen, niet bij de conservatieven. Maar ze is ook rechts, zeker als het over migratie gaat. Rechtser dan Mark Rutte.
Ze studeerde politicologie in Leiden en leerde daar Melanie Maas Geesteranus kennen, later staatssecretaris en minister van Infrastructuur en Milieu. Melanie Maas vertelt dat ze met Edith Schippers een zomerschool van de Teldersstichting volgde, het wetenschappelijk bureau van de VVD. Daarna richtten ze de Benedictus de Spinoza Stichting op voor lezingen en debatten. In Den Haag vormden ze later met Jeanine Hennis, minister van Defensie, een groepje van VVD-vrouwen die elkaar steunden en vooruit hielpen. Tamara van Ark, staatssecretaris van Sociale Zaken, hoorde er ook bij. Ze waren geïrriteerd en kwaad toen Mark Rutte bij de vorming van zijn derde kabinet in 2017 zei dat hij graag meer vrouwen had willen hebben, maar ze niet had kunnen vinden. Hij zei: „Uiteindelijk geldt: we gaan voor de beste mensen.” In Rutte IV zitten net zoveel vrouwen als mannen.
Jeanine Hennis, Melanie Maas en Edith Schippers zien elkaar nog altijd. Ze wandelen, ze eten, ze praten over politiek.
Zei Mark Rutte dat alles prima ging met de partij? Zei zij: ‘Nee! Het gaat klote!’
In 2003 kwam Edith Schippers in de Tweede Kamer, nadat ze zes jaar beleidsmedewerker was geweest bij werkgeversorganisatie VNO-NCW. Ze was ook al persoonlijk medewerker geweest van het VVD-Kamerlid Dick Dees en fractiemedewerker. In 2006 werd ze vicefractievoorzitter naast Mark Rutte, die dat jaar voorzitter was geworden.
Ben Verwaayen, voorheen topman van de telecombedrijven BT Group en Alcatel-Lucent en een van de belangrijkste adviseurs van Mark Rutte, zegt dat hij haar toen al heel goed vond. Uitgesproken, onafhankelijk, koersvast. Ze hielp Mark Rutte om Rita Verdonk uit de fractie te zetten. Rita Verdonk, voorheen minister voor Vreemdelingenzaken en integratie, bleef maar zeggen dat zíj bij de verkiezingen van 2006 veel meer voorkeursstemmen dan hij had gekregen. Zíj had toen lijsttrekker moeten zijn, niet hij. Ze ondermijnde zijn gezag door in interviews te zeggen dat Mark Rutte „niet echt rechts” was, de fractie was „gekaapt door linkse liberalen”. De VVD zat in die tijd in de oppositie, Jan Peter Balkenende regeerde met de PvdA, het CDA en de ChristenUnie. In de peilingen zakte de VVD naar twaalf zetels.
In het jaar voor de verkiezingen van 2010 hielp Edith Schippers Mark Rutte met de verbetering van zijn imago. Betere pakken, afvallen, niet meer dat gepraat over zijn moeder accepteren, dat hij nog bij haar woonde en zij de was voor hem deed. Het was niet eens wáár. Ze hoorde bij het kleine groepje VVD’ers dat iedere zomer bij Ben Verwaayen logeerde in zijn Zuid-Franse vakantiehuis om belangrijke beslissingen voor te bereiden. Zei Mark Rutte dat alles prima ging met de partij? Zei zij: ‘Nee! Het gaat klote!’
Ze dacht mee over de strategie om Balkenende IV ten val te brengen. Nederland was in 2009 in een zware economische crisis geraakt en Rutte ging iets doen wat de VVD nog nooit gedaan had: een motie van wantrouwen tegen het kabinet indienen. Rutte vond dat Balkenende te weinig tegen de crisis deed en zei in Tweede Kamer: „Als u niet regeert, stap dan op.”
Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 werd de VVD voor het eerst in haar bestaan de grootste partij. Mark Rutte werd premier en nam zijn vertrouwelingen mee naar zijn kabinet, dus ook Edith Schippers. Ze zagen elkaar nu niet meer dertig keer per dag, maar twee keer per week. Ze hadden soms tegengestelde belangen, en soms werd dat ruzie. Maar ze bleef een vertrouweling, ook nadat ze in 2017 uit de politiek was gegaan en bij DSM was gaan werken. In maart 2020, in de coronacrisis, vroeg Mark Rutte haar om Bruno Bruins te vervangen als minister voor Medische Zorg. Die was oververmoeid geraakt en afgetreden. Maar Edith Schippers zei nee.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/01/data95780582-7415ef.jpg)
De Eerste Kamer was niet haar idee. Ze is gevraagd, zegt Ben Verwaayen, die haar ook al die jaren is blijven zien. En hoe gaat dat dan. Je praat eens met elkaar, wat vind jij van dit en van dat? Heb je weleens het gevoel dat je weer wat meer zou willen doen voor de partij? En stel dat het zou kunnen in een vorm waarbij je niet de hele tijd in de frontlinie staat? Babbeltje met die en met die, en dan stel je je kandidaat.
Toch valt het ook in de VVD op dat Edith Schippers sinds dat videofilmpje niet veel meer van zich heeft laten horen. Ja, in een interview met NU.nl op 18 februari zegt ze heel rechtse dingen over belastingen die naar beneden moeten, over ondernemers die het land draaiende houden. Die boodschap herhaalt ze een paar keer in andere media. Maar ze gaat niet met Mark Rutte mee op campagne, al was dat wel het plan. Ze is ziek geweest, en VVD’ers zeggen: daar moet ze nog van bij komen. Op het jubileumfeest van de VVD op 24 januari in DeLaMar in Amsterdam staat ze met Sophie Hermans en Annemarie Jorritsma op het podium om vragen van partijleden te beantwoorden. Het kost haar zichtbaar moeite om snel en soepel te antwoorden. Heel anders dan bij WNL Op Zondag, in het najaar.
In het televisiedebat Linksom of Rechtsom, op 12 maart, lijkt het haar ook moeite te kosten om snel op de goede woorden te komen. Mark Rutte wil het van haar overnemen, al na de eerste vraag van Jeroen Pauw, maar bedenkt zich en laat haar uitpraten. Later in de uitzending, als het over belastingen, bezuinigingen en investeringen gaat, kan hij zich niet meer inhouden. Hij neemt het woord van haar over.
Er zijn VVD’ers die zeggen dat Mark Rutte na de volgende Tweede Kamerverkiezingen zal worden opgevolgd door Mark Rutte, áls de VVD weer de grootste partij wordt. Zolang het oorlog is in Oekraïne, zeggen ze, heeft Europa er belang bij dat de mensen met de meeste ervaring aan de macht blijven.
Volgende week is er een VVD-congres, in Apeldoorn. Op het vorige, in het najaar in Rotterdam, werd Edith Schippers door de hele zaal toegejuicht. Ze was toen net kandidaat-lijsttrekker voor de Eerste Kamer. Iedereen dacht toen nog, zegt een VVD’er, dat ze alle andere mogelijke opvolgers van Rutte zou „wegvagen”. Maar dat is, zegt de VVD’er nu, niet gebeurd.
Correctie (28 mei 2023): in een eerdere versie stond dat de Benedictus de Spinoza Stichting de ‘Spinoza Club’ heette. Dat is hierboven aangepast.
