Knakte de windmolen door de wind, een technisch mankement en/of door ouderdom?

Ongebruikelijke melding bij de brandweer van Flevoland, afgelopen woensdagmorgen 11.03 uur: „Ongeval Eemmeerdijk, windmolen omgewaaid.” Op een akker in de gemeente Zeewolde was het bovenste gedeelte van een van de zeventien windturbines van een windpark uit 1998 gebroken. Brokstukken van de mast en de twee rotorbladen lagen in het veld en op een fietspad, op luttele meters afstand van een provinciale weg langs het Eemmeer. Er waren geen gewonden gevallen.

Over de oorzaak tast eigenaar Vattenfall in het duister. „We hebben daar geen helder idee over. We zijn nu de brokstukken aan het opruimen en laten vervolgens een extern onderzoek doen”, aldus een woordvoerder.

De turbine was afgelopen jaar nog twee maal gecontroleerd, „volgens alle richtlijnen die daarvoor gelden” en zou dit jaar, samen met de andere turbines, sowieso worden gesloopt. „Het leasecontract voor de grond liep af.” De energie wordt voortaan geleverd door een onlangs opgeleverd nieuw windpark in Almere, dat in z’n eentje meer energie gaat opwekken dan twee oude windparken samen.

Na het ongeval heeft Vattenfall besloten het windpark in Zeewolde per direct uit te schakelen. Eerder waren op het park al twee andere turbines uitgevallen; één werd door in 2006 bliksem getroffen en geheel vernield, een andere moest in hetzelfde jaar worden gesloopt omdat er een knik in de mast was ontstaan door trillingen. Die trillingen lagen buiten het bereik van de gebruikte trillingsensoren en waren niet opgemerkt. Sindsdien waren de overgebleven zeventien molens met nieuwe sensoren uitgerust. Die kunnen ook trillingen signaleren „die je niet zou verwachten”, maar in dit geval zijn deze sensoren „niet aangeslagen”, aldus de woordvoerder van Vattenfall. „We zoeken dus een andere oorzaak.”

‘Reguliere controles’

Dat zich ergens ter wereld nooit een ongeval met een windturbine voordoet „kun je niet garanderen”, maar de kans dat er één omwaait en slachtoffers maakt is „ontzettend klein”, zegt Gerard van Bussel, emeritus hoogleraar windenergie aan de TU Delft. Dat geldt vooral voor turbines die de afgelopen twintig jaar zijn gebouwd en geplaatst. Hij schat dat „minder dan honderd” van de ruim tweeduizend windturbines op land in Nederland oud genoemd kunnen worden en een risico vormen, „als ze niet goed worden onderhouden en gecontroleerd”.

De nu geknakte turbine is vervaardigd door Nedwind, een fabrikant die niet meer bestaat. Van Bussel zou best willen weten op welke punten de controle op de gebroken molen recent is uitgevoerd. „Is er misschien vooral gekeken of de levensduur kon worden verlengd?” Vattenfall ontkent dat. „Het waren reguliere controles.”

De meest algemene verklaring voor het ongeval is dat „de wind” een rol heeft gespeeld. Van Bussel denkt aan een technisch mankement. Als educated guess, gebaseerd op het onderzoek na het ongeluk uit 2006, stelt hij dat de turbine bezweken is aan trillingen die alleen bij dit type turbine kunnen voorkomen. De Nedwind 55 draait op een vast toerental. „Of het nu windkracht drie of zes waait, de bladen draaien even hard. Vergelijk het met een ouderwetse boormachine.”

De vermogenselektronica om het toerental te variëren al naar gelang de kracht van de wind, zoals in moderne turbines, ontbreekt. De aerodynamica om bij harde wind weerstand te bieden, kan trillingen veroorzaken, aldus Van Bussel. Het zou best kunnen dat uitgerekend woensdag met windkracht zes de trillingen zeer hevig zijn geworden, omdat juist bij die windsnelheid de „aanliggende stroming” van de wind op de wieken periodiek over kan gaan in een „losgelaten stroming”.

De fabricage van turbines met een vast toerental was in de jaren 90 heel gebruikelijk, en dat systeem werd hooguit kwetsbaarder naarmate de turbines groter werden, en de kans op trillingen daarmee ook. „Daarom is controle ook zo belangrijk.”

Lees ookDit opinestuk: Verzet tegen windmolens ‘not in my backyard? Meestal niet

Norm NPR 8400:2016

Als de ‘ontwerp-levensduur’ zoals hier al is bereikt, verdient het de voorkeur de periodieke keuringen door de fabrikant of door een commercieel gecertificeerd bureau te laten volgen door een check van een overheidsinstantie. „Bijvoorbeeld de Inspectie voor Leefomgeving en Transport”, aldus Van Bussel. „Die hoeft niet alles nog eens na te lopen, maar wel te checken of alles afdoende is gecontroleerd.” Vattenfall stelt dat de controles zijn uitgevoerd volgens gestandaardiseerde richtlijnen van industrie, gebruikers en experts. Voor de liefhebber: norm NPR 8400:2016. „Dat is dus onafhankelijk”, aldus de woordvoerder van Vattenfall.

De levensduur van windturbines is extra belangrijk in een tijd waar de „ambities enorm” zijn voor windenergie op land en zee, en er bovendien bespaard moet worden op schaarse materialen om turbines te bouwen, stelt Jan Willem Wagenaar, programmamanager windenergie van TNO. Wagenaar: „Wie een windturbine bouwt en op de markt wil brengen, moet eerst een traject van certificering en uitgebreide tests in het veld doorlopen. Daarbij hoort een jarenlange inspectie. Waar we de aandacht nu op moeten richten, zijn turbines die al veel langer operationeel zijn. De levensduur van windturbines stijgt voortdurend. De eerste turbines werden ontworpen voor twintig jaar, nu spreken we over dertig jaar. We moeten toe naar een systeem van regels die bepalen onder welke omstandigheden je turbines nog veilig door kunt laten draaien.”

Voor het te slopen windpark bij Zeewolde komt voor zover bekend geen nieuw park in de plaats. „Dat is jammer”, zegt hoogleraar Van Bussel. „De locatie is vertrouwd. En met drie nieuwe turbines lever je meer dan de negentien waarmee het park is begonnen.”