Kan deze expositie niet beter worden uitgesteld? Museum van Loon toont de van seksueel geweld beschuldigde Amerikaanse kunstenaar Kehinde Wiley

Posted on by admin

Disclaimer: wie bij een kunstrecensie als eerste kijkt naar het aantal ballen, is gewaarschuwd. Want bij dit stuk is geen enkele bal te vinden. Dit stuk gaat over de problematische houding van Museum van Loon in Amsterdam tegenover de bekende, van seksueel geweld beschuldigde Amerikaanse schilder Kehinde Wiley (48). Afgelopen week opende in Van Loon een tentoonstelling met fonkelnieuw werk van Wiley.

Wiley is geen kleine jongen. Hij werd beroemd met de in 2005 in het Brooklyn Museum of Art in New York geëxposeerde serie Rumors of Wars – ruiterportretten, geïnspireerd op afbeeldingen van beroemde militaire leiders, zoals het portret van Napoleon uit 1801 door Jacques-Louis David. In de plaats van Napoleon, Hannibal of Karel de Grote zette Wiley zwarte mannen in het zadel: trots en fier. Sindsdien is het razendsnel gegaan. Wiley’s felkleurige, met bloemen gedecoreerde portretten zijn te vinden in grote musea. Oud-president Obama vroeg hem in 2018 om een statieportret, en de kunstenaar is allang niet meer degene die exclusief de kwast hanteert in het atelier. Er zijn grote Wiley-studio’s in New York, Los Angeles, Dakar en Beijing. Wiley’s grote verdienste is dat hij black awareness een radiale en super esthetische allure heeft gegeven.

Is het een goed idee om als museum een kunstenaar te exposeren tegen wie inmiddels vier mannen beschuldigingen hebben geuit wegens verkrachting en/of seksueel geweld, en één vrouw een rechtszaak is begonnen wegens aanranding? Museum Van Loon, bij monde van directeur Gijs Schunselaar, vindt van wel.

Werk van Kehinde Wiley in Museum van Loon.

Foto Thijs Wolzak

Schunselaar nodigde Wiley in 2020 uit om nieuwe werken te maken. Dat werk is geïnspireerd op de achttiende- en negentiende-eeuwse en best duffe portretten die in het museum hangen. De Van Loon-portretten stralen vooral status uit: de familie werd steenrijk met koloniale handel.

Eerst kwam Wiley naar Amsterdam, vertelt Schunselaar. Hij nam een map vol prints van portretten mee terug naar New York. Vervolgens gingen hij en Wiley een week voor onderzoek naar Suriname. Daartussendoor kwam corona, en toen kwamen in 2024 de beschuldigingen.

‘Overweldigende esthetiek’

Schunselaar wil er woensdag eigenlijk niet over praten tijdens de voorbezichtiging van de tentoonstelling Flourish. Wiley laat in Van Loon levensgrote portretten zien van vooral beeldschone, jonge zwarte mannen die hij in Suriname via street casting – dus gewoon lopend op straat, op de markt – heeft gevraagd voor hem te poseren. Ze zijn realistisch en frontaal afgebeeld tegen een achtergrond van – Wiley’s handelsmerk – bloemen. De modellen stralen zelfbewustzijn uit én macht. ‘Hier ben ik – raak me niet aan.’

Kehinde Wiley, Anna Ruychaver, ‘Guillermo Apinsa’, 2025.

Foto Thijs Wolzak

Schunselaar had het graag gelaten bij de „overweldigende esthetiek” en „elegantie” van Wiley’s werk dat tussen de vaste portretcollectie hangt in de ‘Vogelkamer’, de ‘Rode Slaapkamer’, de ‘Schaapjeskamer’ en de andere historische stijlkamers in museum Van Loon. Hij had graag over de kunst willen praten. En nu dan toch die vervelende vragen. Waarom?

Ja – waarom?

In de Verenigde Staten is ontsteld gereageerd op de aantijgingen aan Wiley’s adres. Twee musea die exposities met de kunstenaar op stapel hadden staan, hebben deze on hold gezet. Eén museum – het Minneapolis Institute of Art – besloot de tentoonstelling met Wiley te annuleren, vanwege „de onfortuinlijke beschuldigingen”, aldus een woordvoerder in juni vorig jaar in de LA Times. Dat was in 2024, toen vier mannen afzonderlijk van elkaar via sociale media naar buiten kwamen met beschuldigingen van verkrachting en aanranding.

Eén van hen was de Black Lives Matter-activist Derrick Ingram, die een relatie kreeg met de kunstenaar. In deze relatie – zo vertelt Ingram tegen het internet-tijdschrift Vulture – werd Wiley steeds dominanter. De kunstenaar dicteerde Ingram welke kleren hij moest dragen, wanneer en wat hij mocht zeggen op feestjes. Ook werd hij – zo zegt Ingram – één keer in een taxi door Wiley geslagen en uiteindelijk – in 2021 – verkracht. Dat betekende het eind van de relatie die Wiley wilde bezegelen met een NDA – een niet openbaarheidsverklaring. Ingram weigerde.

Dagvaarding

Naast de beschuldigingen van de mannen ligt er sinds 28 februari – niet toevallig de verjaardag van Wiley – een officiële dagvaarding bij de rechtbank in New York. Kunstenaar Ogechi Chieke klaagt daarin Wiley samen met haar advocaten aan wegens een aanranding in 2007. De dagvaarding leest als een klassieke ‘grab ’em by the pussy’-actie, die plaatsvond in de wachtrij bij een restaurant na de opening van een tentoonstelling. Chieke zegt door de aanranding zo getraumatiseerd te zijn dat ze de stad New York verliet, stopte met de kunst en naar de andere kant van het land verhuisde.

Wiley noemt alle beschuldigingen een „scam”. Tegenover het internationale kunsttijdschrift Art Newspaper zegt hij in april dit jaar Chieke nooit te hebben ontmoet. Ook twee van de vier mannen die hem in 2024 hebben beschuldigd, zegt hij niet te kennen. De beschuldigingen zijn volgens Wiley ingegeven door jaloezie en hebzucht. De dagvaarding van Chieke noemt hij „flagrante geldklopperij”. Met Ingram zegt hij geen relatie te hebben gehad, maar slechts één keer seks. De seks was volgens hem „consensual”. Het afgelopen jaar, zo benadrukt hij, was voor hem „een nachtmerrie”.

De beschuldigingen zijn volgens Wiley ingegeven door jaloezie en hebzucht

Museum Van Loon wil de tentoonstelling met Wiley niet uitstellen, omdat Schunselaar een „trial by musea geen goede route” vindt. „De rechtsstaat is het beste afwegingskader dat we hebben”, aldus de directeur. En: „Iemand is onschuldig tot het tegendeel is bewezen.”

Dat laatste klinkt mooi, maar het is ook wishfull thinking. Want de gang naar de rechter is juist zo moeilijk in zedenzaken. Slachtoffers van seksueel geweld zien zelden dat daders berecht worden. Daar zijn advocaten, officieren van justitie, politie en slachtoffers het unaniem over eens. Van de ruim tweeduizend meldingen van verkrachting die in 2021 bij de politie binnenkwamen, werd nog geen tweehonderd keer straf opgelegd. Voor slachtoffers van zedenmisdrijven, zo stelde landelijk zedenofficier Judith van Schoonderwoerd in 2022 in NRC, is het „heel moeilijk om hun recht te halen. Dat is de harde werkelijkheid waarin we leven.”

Verantwoordelijkheid

Wat wil Gijs Schunselaar met deze expositie? Wil hij die ‘harde werkelijkheid’ waarover Schoonderwoerd spreekt, bespreekbaar maken door middel van deze tentoonstelling? Wil hij de discussies rond #MeToo in de kunst kaderen?

Nee. Want in geen publieksuiting – niet op zaal, niet op de website – wordt gerefereerd aan de zedenzaken waarin Wiley sinds 2024 verzeild is geraakt. En dat gebrek aan contextualisering is voor een openbare publieksinstelling kwalijk.

Het Centrum Seksueel Geweld stelt op zijn website dat 1 op de 8 vrouwen en 1 op de 25 mannen ooit is verkracht. Het CBS constateert dat in 2024 1,7 miljoen mensen van 16 jaar en ouder in Nederland slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld.

Het zijn onvoorstelbare aantallen, en juist om die reden vragen ze om verantwoordelijkheid. Wil je als openbare museale instelling een gecompromitteerde kunstenaar als Kehinde Wiley tonen? Dan hoor je je publiek grondig te informeren over de achtergronden van deze tentoonstelling en je beweegredenen.

Het is des te opmerkelijker dat museum Van Loon zich juist sinds het aantreden van Schunselaar in 2019 laat voorstaan op: „Tentoonstellingen die aansluiten bij (inter)nationale maatschappelijke gesprekken over de andere kanten van (-) prachtig erfgoed.” Dat betekent in het geval van museum Van Loon dat er wel kritische tentoonstellingen zijn gehouden over het besmette verleden van de Nederlandse koopmannen en -vrouwen in de Oostelijke en Westelijke wingewesten. Maar belangrijke (inter)nationale discussies over zedenzaken, cancel culture en #MeToo rondom beroemde levende kunstenaars zijn zo te zien niet doorgedrongen. Of – dat kan ook – ze worden niet belangrijk genoeg gevonden.




Related Posts

Bloederig theater van Julian Hetzel: hoe ‘rechts’ de ingewanden van ‘links’ door de worstmachine haalt

Het gaat er bloederig aan toe in Three Times Left is Right, de nieuwe voorstelling van Julian Hetzel die afgelopen donderdag op het Utrechtse SPRING Performing Arts Festival de Nederlandse première beleefde. Een man wordt, tijdens de liefdesdaad, door zijn geliefde van zijn ingewanden ontdaan. Als een feestslinger bungelen zijn darmen om zijn nek. De man verzet zich niet, kreunt alleen een beetje, terwijl hij in een uitdijende plas nepbloed ligt te kijken hoe zijn orgaanvlees door een gehaktmolen wordt gehaald, in een worstmachine tot sliert wordt geperst en in een pannetje wordt gaargebraden.

Dit is de prettig gestoorde manier waarop kunstenaar en theatermaker Julian Hetzel ‘cultureel kannibalisme’ verbeeldt, oftewel, in dit geval: hoe links idioom door rechts wordt overgenomen, verwerkt, vervormd, en in die nieuwe consistentie voor de eigen zaak wordt opgediend. Zo kan het gebeuren dat conservatieve sprekers oproepen tot ‘revolutie’. Dat ze de vuist ballen tegen onderdrukking en uitsluiting, tegen de verkettering van wat ze framen als vooruitstrevende ideeën. Het is het idioom van links, hoogstpersoonlijk tot worst geperst door rechts.

De man wordt gespeeld door Josse De Pauw, de vrouw door Kristien De Proost. Spiernaakt verschijnen de twee Vlaamse acteurs (ook in werkelijkheid partners) bij aanvang van de voorstelling voor ons, alleen een harnasje voor de zender om de schouders. In het Engels (de hele voorstelling is Engelstalig) leggen ze uit op wie hun rollen zijn gebaseerd: de zijne op cultuurwetenschapper Helmut Lethen, een progressief denker, en de hare op zijn echtgenote Caroline Sommerfeld, die er extreemrechtse denkbeelden op nahoudt. Ondanks botsende ideologieën voedde het Duitse echtpaar gezamenlijk drie kinderen op.

De Pauw en De Proost hebben van empathie hun vak gemaakt, vertellen ze; in wezen is acteren niets anders dan je inleven in de beweegredenen van een ander. Dat zijn ze dan ook van plan hier toe te passen. Vooral voor De Proost belooft dat een uitdaging te worden, want Sommerfelds conservatieve gedachtegoed is niet bepaald het hare.

Foto Rolf Arnold

Vleesgeworden pleidooi voor democratie

Daar gaat het dus over in Three Times Left is Right: hoe je je – in een relatie, maar ook in de maatschappij – kunt verhouden tot standpunten die de jouwe niet zijn. Ga je ertegen in verweer? Kunnen contrasterende visies vreedzaam naast elkaar bestaan? Voegen mensen zich misschien automatisch naar de heersende ideologie in de omgeving? Wat als die botst met je persoonlijke opvattingen? Kun je wennen aan uitspraken en daden die lijnrecht tegen je persoonlijke waarden in gaan? Kun je normaal gaan vinden wat je niet normaal wilt vinden, als je er maar vaak genoeg aan wordt blootgesteld? Concreter: hoe kon de Holocaust plaatsvinden? Hoe valt te verklaren dat mensen met een gezonde dosis empathie niet in protest komen wanneer er vlak voor hun neus genocide wordt gepleegd?

Het zijn belangrijke vragen, en het is in theorie fascinerend om te onderzoeken hoe de botsing van ideologieën zich, op kleine schaal, bij dit intellectuele liefdespaar voltrekt; de twee vormen in zekere zin een vleesgeworden pleidooi voor democratie. Maar om werkelijk tot verrassende gedachten te komen, hadden beide denkers wat serieuzer genomen moeten worden. Lethens college, bijvoorbeeld, over hoe ons referentiekader zich aan pleegt te passen aan de heersende normen en daarmee steeds nieuwe omstandigheden normaliseert, blijft behoorlijk aan de oppervlakte, hoewel De Pauw de tekst wel brengt alsof hij baanbrekende inzichten debiteert. Sommerfelds bezorgdheid over ‘massa-immigratie’ en ‘taalpolitie’ wordt geen moment invoelbaar, alle voornemens over empathie ten spijt.

De scherpste kritiek op links gedachtegoed wordt in Three Times Left is Right niet in de mond van Sommerfeld gelegd, maar komt, verrassend genoeg, van Hetzel zelf, die de voorstelling start met een schijnbaar eindeloze lijst trigger warnings. Rekening houden met andermans gevoelens kun je ook overdrijven, lijkt hij daarmee te willen zeggen. Zou het?

Foto Nurith Wagner-Strauss


‘Zie ik eruit als iemand die vrouwen slaat?’, vraagt Theo Maassen zijn publiek

Ziet hij eruit als iemand die vrouwen slaat?, vraagt Theo Maassen (58) in Onbegonnen werk. „Ja!” Hij weet het: zijn hoofd zit niet mee. Maassen: „Mijn fijnbesnaarde ziel laat zich niet echt vertalen in mijn gezichtsexpressie.”

Zo begint Maassen zijn nieuwste cabaretvoorstelling met een verwijzing naar de beschuldigingen van huiselijk geweld in roddelbladen. Het is verstandig dat Maassen zich niet laat verleiden om daar wel inhoudelijk op te reageren in zijn eigen voorstelling, voor een publiek dat toch wel voor hem zal klappen: dat zou nogal makkelijk, en daarom nogal saai zijn.

Voorspelbaar maar óók opmerkelijk is dat Maassen zijn stilte over dit onderwerp verklaart middels de overtuiging dat kunstenaar en kunstwerk gescheiden moeten blijven. Zo’n stelling klinkt altijd mooi, en ook nobel: je bent in staat te genieten van een meesterwerk zonder de hele tijd een veroordeeld moordenaar (Caravaggio) of een fanatiek antisemiet (Céline) voor je te zien. Bij cabaret is de kunstenaar echter ook deel van het kunstwerk. Dit maakt het lastiger ze van elkaar te scheiden. Het helpt bovendien niet dat je de kunstenaar anderhalf uur lang aandachtig aankijkt.

Zoals we van Maassen kennen, zien we ook in Onbegonnen werk een piekerend en aan alles twijfelend figuur. Hij verpakt zijn twijfels vaak grappig in leuk geformuleerde en wanhopige tirades, gekwelde gezichtsuitdrukkingen en rusteloos heen en weer gezwoeg over het podium. Onderwerp is meestal de onvolmaaktheden van de mensheid, en vaak in het bijzonder: van zichzelf.

Een licht ongemakkelijke constatering is dat de voor Maassen en betrokkenen vervelende situatie zijn nieuwste voorstelling ook interessanter maakt. Hij versterkt het effect van zijn type cabaret door zijn privéleven privé te laten. Dat Maassen in de echte wereld ook is gelinkt aan onvolmaaktheden – nogmaals: door roddelbladen – wekt suggesties. En suggesties zijn genoeg, weet ook Maassen: „Bij een foto van mijn hoofd denk je eerder ‘gezocht’ dan ‘vermist’.” De kwestie vergroot zodoende de suggestie van waarachtig contact: Maassen spéélt geen piekerend en onvolmaakt figuur, maar hij ís het.

Labradoodle

We moeten ons volgens Maassen afvragen of we aan het rijpen of rotten zijn. Hij ziet verschillende aanwijzingen voor maatschappelijke rotting. Zo vindt hij het een veeg teken dat de labradoodle de populairste hond is. Een hond die niet stinkt, geen haar verliest en tegen iedereen aardig doet. „Een hond die geen reacties oproept.” Bij Maassen wel: volgens hem is de hond exemplarisch voor een niet-weerbare maatschappij. Net als de hedendaagse bumperloze auto’s, waarbij een klein stootje meteen kan resulteren in grote schade. Vroeger kon je bij het stoplicht een vriend voor je gewoon „een kusje met de bumper” geven.

Volgens Maassen is de labradoodle exemplarisch voor een niet-weerbare maatschappij

Knap is dat Maassen een goede toon heeft gevonden om het beperkende in plaats van bevrijdende taalgebruik van „leuke alfabet subcultuurtjes” te bespreken. Door zichzelf wat karikaturaal neer te zetten als oude man, opgegroeid in een zogenaamd zalige verleden tijd, bespot hij enerzijds degene die vroeger alles beter vond. Anderzijds zegt hij zinnige dingen over „een land waarin zo veel mensen zich identificeren als slachtoffer dat er een nijpend tekort is aan daders”.

Niet al het geconstateerde maatschappelijk rot is interessant. Het spannendst is Maassen als hij zichzelf beziet. Hij zou niet van geslacht willen veranderen, maar wel van persoonlijkheid: in „een frisse, helderdenkende, niet-neurotische gast”. Grappig en pijnlijk is het als Maassen zijn verhouding tot de werkelijkheid bespreekt: „De realiteit? Nee bedankt!” Waarom gaat het zo veel over ‘dicht bij jezelf blijven’ en waarom hoort hij tegenwoordig niet zo veel meer van ‘typetjes’? Want soms „even vakantie van jezelf”, je even níét op een doodernstige manier verhouden tot de werkelijkheid, kan helpen je te verzoenen met je gemankeerde zelf en medemens, toont Maassen in zijn twaalfde voorstelling. Dit leerde hij al vroeg van zijn ouders, blijkt uit een prachtig slotverhaal. Onbegonnen werk laat zien: Maassen is nog niet verrot.


Italo: goedkope elektronische Italiaanse disco met decors vol plastic en aluminiumfolie

Diep in het YouTube-algoritme of in de herhalingen op de Italiaanse zender Rai Uno is een goudmijn verstopt. Een stroom tv-optredens die eindeloos van videoband op videoband gekopieerd lijkt. Slechte kwaliteit, maar onmiskenbaar Italiaanse tv uit de jaren tachtig. Enorme showdecors met soms een verdwaalde plastic palm, rookmachines of wat onbeduidende objecten omwikkeld met aluminiumfolie. Op dat podium staat vaak één gelikte zanger of zangeres, houterig te dansen en te playbacken, een enkele keer begeleid door een theatraal spelende bandgenoot op keyboard. Precies bij een dergelijk beeld is de kans groot dat je italo voorgeschoteld krijgt. Disco, maar dan op zijn Italiaans. Onhandig en met een dik accent gezongen, omlijst door simpele synthesizers. En toch direct vrolijkmakend.

Waar komt het vandaan?

In de jaren zeventig was disco overal, maar vooral Amerikanen waren er echt goed in. Tot Disco Demolition Night in 1979, toen verstarde rockfans (veel met verhulde homofobe en racistische motieven) in een groot honkbalstadion duizenden discoplaten opbliezen om zo het genre dood te verklaren. Opeens droogde de stroom nieuwe disco op, terwijl er in Europa nog genoeg discotheken om zaten te springen. Precies in dezelfde periode werden synthesizers een stuk goedkoper. En dus gingen er in Italië, aangemoedigd door de elektronische ondertonen van discoklassieker ‘I Feel Love’, een hoop producers zelf aan de slag. Waar men in Amerika enorme budgetten had om sessiemuzikanten in te huren en strijkersarrangementen te schrijven, trokken ze in Italië alle instrumenten rechtstreeks uit hun splinternieuwe machines. Niet om albums te maken, maar singles die rechtstreeks richting de dansvloer gingen.

Hoe klinkt het?

Eerlijk is eerlijk, een hoop italo klinkt nogal goedkoop. Dat is meteen ook de charme. Vaak hoor je in een nummer dat de producer een nieuwe synthesizer heeft en erg enthousiast is over een raar geluidje dat het apparaat kan maken. Of duikt er zo maar een schelle kinderstem op. Tegelijkertijd loopt de muziek over van de aanstekelijke melodieën. De beste nummers hebben een baslijn waar je meteen op meebeweegt, een synthesizerloopje dat meegefloten wil worden en een zanglijn die zich meteen tussen je oren nestelt. En met een beetje geluk zitten er nog drie andere goede melodieën in verstopt.

Hoewel de zanger of zangeres vaak op de platenhoes stond en playbackte bij de tv-optredens, is het eigenlijk een genre van producers. De vocalisten werden erbij gezocht. Er zijn zelfs acts die in werkelijkheid door andere zangers werden ingezongen. Teksten waren dan ook bijzaak. Vaak gaat het clichématig over liefde, met robotstem over sciencefiction, of lijken er willekeurige Engelse woorden op rijm te zijn gezet. Niet geheel toevallig hadden een hoop italo-artiesten al een eerdere carrière als model of acteur. Over het algemeen is de italo van de vroege jaren tachtig minder gepolijst, iets duisterder en daarmee het leukst. Later in de jaren tachtig werd het genre steeds professioneler en klonk de muziek gladder, met een hoger kauwgomballen gehalte. Een hoop italo is overigens Duits. Het genre dankt zijn naam aan een compilatiealbum vol Duitse en Italiaanse disco uit 1983.

Hoe zit het nu?

House-dj’s zijn nooit vergeten hoe goed de oude elektronische producties klinken op grote geluidssystemen van clubs en festivals. Er zijn bovendien vrij concrete lijnen te trekken vanuit italo naar de opkomst van house en techno eind jaren tachtig in Amerika. Een paar jaar terug was er een bredere revival. Er doken steeds meer speciale avonden op die rond het genre geprogrammeerd werden. Indieartiesten als Washed Out noemden italo-acts Gary Low en Ryan Paris als inspiratie en zelfs in de recente pophit ‘Espresso’ van Sabrina Carpenter klinken de Italiaanse jaren tachtig door. Ook in Nederland wordt er vandaag nog italo gemaakt, bijvoorbeeld door Nijmegenaar Loek van Beers die, geheel in Italiaanse traditie, zijn muziek uitbrengt als Luca Dell’Orso.