Honderdduizenden huishoudens en bedrijven met vergroeningsplannen in zo’n beetje alle provincies in Nederland kunnen weer (een beetje) opgelucht ademhalen. Tennet, het staatsbedrijf dat het landelijke stroomnet beheert, krijgt van het kabinet op korte termijn een noodlening die kan oplopen tot 25 miljard euro om de verstopping van dat net te helpen oplossen – een bedrag even groot als de defensie- of justitiebegroting.
Die verstopping – afgelopen jaar kleurden steeds meer delen van Nederland rood op de ‘alarmkaart’ van Tennet – is op dit moment een van de grootste obstakels voor de energietransitie. Nieuwe zonnepanelen en windparken op zee kunnen daardoor steeds moeilijker worden aangesloten. En voor bedrijven die hun productieproces willen ‘elektrificeren’ is eveneens vaak geen plek of zijn er lange wachtlijsten. Eind vorig jaar stonden in een woonwijk in Apeldoorn nog 124 hagelnieuwe warmtepompen in huizen niets te doen omdat er geen ruimte was op het net.
Met de verse financiering kan Tennet verder om dit groeiende probleem aan te pakken. De afgelopen jaren waren de investeringen al flink opgeschroefd, maar voor de komende fase was nog geen geld beschikbaar. Het geld voor die ‘verzwaring’ had het kabinet eigenlijk willen ophalen via de verkoop van de Duitse poot van Tennet. De onderhandelingen daarover werden vorig jaar gestart – dit zeer tegen de zin van Tennet zelf in aanvankelijk overigens, dat liever één groot bedrijf wilde blijven.
Maar die onderhandelingen zijn recent vastgelopen, als gevolg van een politieke impasse in Duitsland die volgde op de begrotingscrisis daar eind vorig jaar. Niemand die weet hoe het verder gaat en het klokje tikt ondertussen ongestoord verder. En dus zijn onorthodoxe stappen nodig, aldus de kersverse minister van Financiën, Steven van Weyenberg (D66) in een brief aan de Eerste en Tweede Kamer vrijdagavond.
„Dit is essentieel voor de energietransitie en het vestigingsklimaat”. Tijdens een persconferentie bij de aankondiging van de hulplijn zei hij toe: „Dit kon echt niet langer wachten.”
Liever vermeden
De maatregel werd vrijdagavond nabeurs bekendgemaakt door Van Weyenberg op het ministerie van Financiën, nadat NRC donderdag al meldde dat die eraan zat te komen. Het belang ervan werd op meer plekken benadrukt, ook bij de netbeheerder zelf. Een woordvoerder van Tennet zegt in een reactie: „Voor ons is het ontzettend belangrijk dat we door kunnen. Wij moeten bouwen, bouwen, bouwen. Goed dus dat dit er is.”
Maar het was ook een maatregel die het demissionaire kabinet liever had willen vermijden. Tennet is niet alleen in Nederland actief, maar ook in Duitsland, en het geld dat nu door de overheid beschikbaar wordt gesteld, vloeit voor een groot deel daarheen. Een precies cijfer noemde Van Weyenberg, die vrijdagmiddag net in zijn nieuwe functie was geïnstalleerd, niet. Maar hij zei wel dat het om een „heel significant deel” gaat, „meer dan de helft” van het totaal.
Dat is iets wat het kabinet eerder juist koste wat kost niet wilde, geheel volgens de lijn van ‘eigen stroomnet eerst’ die bij een aantal politieke partijen populair is. Ook de Tweede Kamer uitte eerder ongemak over zo’n constructie. De VVD en de PVV, die nu samen met NSC en BBB een nieuw kabinet proberen te vormen, waren in debatten over Tennet zeer kritisch.
Het hele leningbedrag hoeft overigens niet per se uitgegeven te worden. Als de deal snel genoeg rondkomt, is er ander geld.
Nog niet voldoende
Van Weyenberg benadrukt zelf dat het gaat om een lening, die uiterlijk in 2040 in zijn geheel moet zijn terugbetaald. Tennet betaalt ruwweg dezelfde rente die het anders op de markt zou betalen. Vanwege de omvang van het benodigde bedrag (en de kapitaaleisen die geldverstrekkers daarvoor tevens stellen) zou Tennet echter niet in staat zijn eigenhandig een lening op de markt te regelen, aldus de minister.
De Tweede en Eerste Kamer moeten nog instemmen met het plan voordat het geld kan worden verstrekt. Van Weyenberg, die de Kamer al in vertrouwen had geïnformeerd voordat hij ermee naar buiten trad, verwacht die toestemming voor 1 maart te hebben.
Met de injectie is Tennet er overigens nog steeds niet. Komende tien jaar is in totaal 110 miljard euro nodig volgens de laatste berekeningen van Tennet, voor zowel de netten in Duitsland als in Nederland. Al kan dat zomaar nog weer meer worden komende jaren trouwens, als gevolg van prijsstijgingen van materialen (kabels en stekkers) en nog weer hogere vergroeningsambities die om nóg meer stroominfrastructuur vragen.
En het blijft natuurlijk de vraag of en wanneer de deal met Duitsland alsnog rondkomt. Bij Financiën en Economische Zaken hebben ze daar goede hoop op, klinkt het, maar Van Weyenberg zegt in zijn Kamerbrief ook dat het „niet met zekerheid te zeggen is” dat het daadwerkelijk tot een goed einde komt. Het beschikbaar gestelde bedrag moet Tennet bovendien niet alleen in 2024, maar ook in 2025 van voldoende kapitaal voorzien.
De suggestie dat het kabinet er daarom rekening mee houdt dat het nog weleens tot komend jaar kan duren voordat een Duitse deal rond is, wuift Van Weyenberg echter weg. „De gesprekken lopen, de partijen naderen elkaar.” De keuze om voor twee jaar voldoende geld beschikbaar te stellen, geeft volgens hem simpelweg meer zekerheid.
GroenLinks-PvdA-Tweede Kamerlid Tom van der Lee uit niettemin enige twijfels dat ze er snel uitkomen. „Impliciet kun je hier toch uit afleiden dat ze er nog niet uit zijn. Ik ben nieuwsgierig naar welke beren op de weg er zijn.”
In zijn ogen is de maatregel ook onderdeel van het onderhandelingsspel. Duitsland weet namelijk dat Tennet snel geld nodig heeft, en naarmate het langer talmt groeit de druk op het Nederlandse kabinet om te verkopen, tegen mogelijk minder goede voorwaarden. „Tijdsdruk is voor je onderhandelingspositie natuurlijk niet prettig. Dan snap ik dat je nu iets bedenkt om onder die Duitse druk uit te komen.”
Lees ook
‘Weg uit de Champions League’: Tennet moet zich herpakken na verkoop Duitse tak
