„Revoluties worden altijd door jongeren geleid”, zegt Tundu Lissu. „Zij zijn degenen die zich opofferen om onderdrukkende systemen omver te gooien”. Het 56-jarige gezicht van Chadema, de grootste oppositiepartij in Tanzania, hinkt bij zijn bezoek aan de Keniaanse hoofdstad Nairobi. In 2017 raakte de invloedrijke oppositieleider gewond in een aanslag, vermoedelijk uitgevoerd door de Tanzaniaanse geheime dienst, waarbij zijn knie werd verbrijzeld.
Vastgeroeste regeringspartijen domineren in veel Afrikaanse landen en soms lijkt het of er geen enkele beweging in de politiek zit. Maar Botswana zorgde vorige week voor een verrassing, toen de kiezers na 58 jaar de regeringspartij naar huis stuurden. De uitslag lijkt een waarschuwing voor politici uit de oude klasse: hun tijd is voorbij.
De luidere stem van de jeugd leidt bij verkiezingen meerdere keren tot afwijzing van de zittende macht. Van Kaapstad tot Nairobi ondermijnen jongeren de status quo van de oude garde. In Mozambique stemden jongeren vorige maand massaal op de oppositie. Onafhankelijke waarnemers zagen daar hoe fraude mogelijk regeringspartij Frelimo in het zadel hield. Angola maakte in 2022 een soortgelijk scenario mee. En in Kenia organiseerden jonge activisten in juni massaal betogingen, waarna president William Ruto zich genoodzaakt zag oppositiepartijen in zijn regering op te nemen. In Zuid-Afrika verloor het ANC van president Cyril Ramaphosa eerder dit jaar zijn meerderheid grotendeels door toedoen van jonge kiezers.
Lees ook
Klasse-overstijgend protest van een nieuwe Keniaanse generatie doet denken aan de Arabische Lente
Repressief antwoord
„Steeds meer mensen worden zich bewust van het machtsmisbruik en de corruptie, een besef dat we niet eerder hebben gezien”, zegt Tundu Lissu. Regeringen beantwoorden de onvrede met ontvoeringen of uit de weg ruimen van jonge activisten. In Tanzania, aan de vooravond van de Africa Youth Day, positioneerde de regering veiligheidstroepen om protesten van Lissu’s Chadema onmogelijk te maken. „Ze zijn doodsbang voor de jeugdrebellie. Maar door de woede te onderdrukken wordt deze alleen maar groter. De betogers weten dat ze de volgende keer niet alleen het parlement moeten afbranden [zoals in Kenia gebeurde], maar de hele stad.”
Een groeiende en jongere bevolking en haperende economieën voeren Afrikaanse landen in politiek turbulente wateren, waarbij overheden grof geweld niet schuwen. In Kenia organiseren jongeren zich via digitale platforms, in juni bestormde een grote groep demonstranten het parlement en werden tientallen van hen doodgeschoten. In Mozambique communiceerde de tot voorheen weinig bekende oppositieleider Venâncio Mondlane volop via sociale media met kiezers. Na de verkiezingen mobiliseerde hij met de smartphone als strijdmiddel tienduizenden boze betogers om zich tegen de omstreden uitslag te verzetten; meer dan dertig van hen werden door de politie doodgeschoten.
Lees ook
Repressieve antwoord op Gen Z-revolte toont dat de repressie in Kenia nooit is verdwenen
Gen Z-revolte
De meeste Afrikaanse economieën sukkelen; het continent herstelt nog van de langdurige coronalockdowns en gaat gebukt onder zware schulden. De golf van verzet loopt parallel met de historisch ongekende bevolkingsgroei in Afrika: 70 procent van de bevolking is nu jonger dan dertig jaar. In Kenia telt Generatie-Z — ruwweg geboren tussen 1995 en 2010 — zo’n 18,4 miljoen mensen, ongeveer een derde van de bevolking. Van die jongeren vindt slechts een derde werk in de formele sector. Ze eisen banen. Maar ze eisen ook een einde aan de arrogantie van de macht en de schaamteloze corruptie, en het begin van een transparant en democratisch bestuur. Bang om hun onvrede te uiten zijn ze niet meer. De jeugd is minder traditioneel onderdanig aan de ouderen en vrouwen zijn meer geëmancipeerd. Het zijn ontwikkelingen die voortkomen uit verstedelijking, beter onderwijs en vooral: sociale media.
Als er niet wordt ingegrepen verergert de armoede en neemt de politieke instabiliteit en de migratie toe
De Gen Z-revolte heeft ook de grote financiële instellingen wakker geschud. Vorige maand benadrukte het IMF in een speciaal rapport over Kenia hoe jongeren — ondanks hun hoge kwalificaties — worstelen om werk te vinden in de formele sector.
„Er moeten meer banen worden gecreëerd. Als er niet wordt ingegrepen verergert de armoede en nemen de politieke instabiliteit en de migratie toe”, aldus de IMF-economen.
18de-eeuwse Europese vorst
De relatief grote vrijheid in Kenia biedt Gen Z betere kansen dan in Tanzania. In Kenia verdween al in 1991 de eenpartijstaat in de prullenmand en in 2010 werd een liberale grondwet afgekondigd, met minder macht voor de president. Zo ver is Tanzania nog lang niet. Met slechts één partij aan de macht sinds 1961 en een president met een uitgebreide grondwettelijke macht floreert het pluralisme allerminst. „De president in Tanzania lijkt op een 18de-eeuwse Europese vorst”, schimpt Tundu Lissu. „De grondwet geeft de president bijna dictatoriale macht en ook de veiligheidsdiensten hebben grote bevoegdheden. De oppositie kan niet tegen die dominantie op. En we zijn pas net ontwaakt uit de nachtmerrie van Magufuli”.
John Pombe Magufuli bestuurde Tanzania tussen 2015 tot 2021 als onvermurwbare president op een uitzonderlijk autoritaire manier. De eigengereide populist had de bijnaam „bulldozer” omdat hij over al zijn critici heen walste en oppositieleiders en kritische journalisten arresteerde. Hij ontkende het bestaan van het coronavirus. Niet alleen was hij fel tegen het houden van afstand en het dragen van mondkapjes, volgens Magufuli was een stoombad nemen voldoende om zich tegen het virus te wapenen. Hij overleed in 2021 aan corona.
Toen vicepresident Samia Suluhu de macht overnam, leek aan dat jarenlange autocratische bestuur een einde te komen. De oppositie, zo stelt Tundu Lissu, heeft zich door haar in slaap laten sussen. „Samia Suluhu leidt een dictatuur. Er bestaat een gevoel van wanhoop, jongeren ervaren geen betere kwaliteit van leven. Ook in Tanzania komen mensen in verzet tegen machtsmisbruik. Zoiets hebben we nog niet eerder gezien.”