Joden zijn misschien uit de mode, maar blijf altijd herdenken

Posted on April 28, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Dodenherdenking | Essay Wacht de Tweede Wereldoorlog hetzelfde lot als de Eerste? Dat je weet dat het is gebeurd, maar dat je er verder niets mee hebt? Laat dat niet gebeuren, schrijft Robert Vuijsje.

28 april 2023

Leestijd 5 minuten

Zelf was ik één keer eerder bij het Namenmonument aan de Weesperstraat in Amsterdam geweest, op de opening, toen alle Joodse aanwezigen direct na de plechtigheid naar het monument renden, op zoek naar hun eigen achternaam. Nu ging ik er eindelijk heen met mijn jongste zoon. Ook Samuel werd door mij gedirigeerd naar het einde van het alfabet, naar de V van Vuijsje.

Net als tijdens die eerste keer stond ik naar de namen te staren. De meeste waren bekend, ik wist wie de ouders van mijn opa waren en de andere familieleden die werden afgevoerd. En daar stond weer de verder voor mij onbekende Mietje Vuijsje-Van West vermeld, geboren in 1879 en 64 jaar oud geworden – ik herinnerde me wat er gebeurde toen mijn broertje en ik klein waren en die naam voor het eerst zagen. In Yad Vashem, te Jeruzalem, kon je in die tijd al je eigen achternaam opzoeken in de lange lijst van vermoorde Joden. Mietje Vuijsje, mochten we lachen om die naam?

Nu keek ik met een ernstig gezicht naar de naambordjes. Aan Samuel, die in het autismespectrum zit, probeerde ik duidelijk te maken dat deze mensen familie van ons waren. En dat de bakkerij van de ouders van mijn opa zich toevallig bevond op dezelfde plek waar wij nu stonden, in de Weesperstraat, voordat die totaal was verbouwd.

Voor zover je bij iemand zoals ik, geboren in 1970, zou kunnen spreken van een oorlogstrauma: ik hoop en vermoed dat mijn generatie Joden de laatste wordt die zo nadrukkelijk bezig is met de jaren 1940-1945. Wij groeiden nog op omringd door familieleden en anderen die de oorlog bewust meemaakten. Voor mijn kinderen is het meer iets uit een geschiedenisboek.

Waren dat tranen in mijn ogen? Goede vraag

En toen gebeurde het. Ineens riep Samuel, hij was 12, op vrolijke toon: „Hé, daar staat mijn naam.”

Hij wees naar een bordje met de naam Samuel Vuisje. Weliswaar gespeld met een i in plaats van een ij en dus waarschijnlijk geen directe familie, maar zoveel Vuisjes en Vuijsjes waren er niet – ook toen al niet. De theorie is dat de Vuisjes nog volkser waren dan de Vuijsjes en dus minder contact hadden met niet-Joden en een kleinere kans maakten op onderduik en overleving. Na de oorlog leefden er bijna geen Vuisjes meer.

Een paar seconden later vroeg Samuel: „Papa, waarom zeg je niks meer?” En waren dat tranen in mijn ogen? Goede vraag. Ik denk dat het kwam door de onschuldige, geen gevaar vermoedende wijze waarop Samuel vaststelde: hé, daar staat mijn naam. En door de jonge leeftijd van Samuel Vuisje.

Bij het Namenmonument wordt alleen de geboortedatum vermeld en de leeftijd waarop ze werden vermoord. Later zocht ik op dat Samuel Vuisje werd geboren op 5 februari 1941 in Amsterdam en vermoord op 6 juli 1943 in Sobibor. Ook Samuel Vuisje zal geen gevaar hebben gezien. Mijn gedachte was natuurlijk: als dit in Europa is gebeurd met Samuel Vuisje, wie geeft mij de garantie dat het Samuel Vuijsje niet zal overkomen?

En de volgende gedachte, bij het zien van al die namen, geboortedata en de leeftijden waarop ze om het leven werden gebracht, in mijn hoofd rekende ik uit dat het vooral 1942 en 1943 was geweest. Wat als je, net zoals Samuel Vuisje, niet verder bent gekomen dan 1943? Wat als, zoals geldt voor alle 102.000 namen die hier stonden vermeld, jouw kennis over de wereld niet verder reikt dan tot aan de Tweede Wereldoorlog, hoe zou je dan nu naar Nederland kijken?

Een ‘Joods-christelijke traditie’

Het gedachtenexperiment in mijn hoofd begon met: stel dat je in 1943 uit dit land bent gedeporteerd, met behulp van de gehele Nederlandse infrastructuur, om uiteindelijk vergast te worden, alleen omdat je Joods bent. Door een wonder zou je in staat worden gesteld een blik te werpen op dat zelfde land, tachtig jaar later. En je zou zien dat het hier tegenwoordig – vooral door politici, onder wie overigens nauwelijks Joden te bekennen zijn – volkomen vanzelfsprekend is om te beweren dat wij zogenaamd een ‘Joods-christelijke traditie’ hebben. Joodse feestdagen worden niet nationaal gevierd – in tegenstelling tot Hemelvaart en twee dagen voor respectievelijk Pasen, Pinksteren en Kerst – maar wij zijn een ‘Joods-christelijk’ land.

Wanneer je in 1943 op transport bent gezet en niet beter weet dan dat Joden hier wettelijk apart zijn gesteld van de rest van de bevolking, dan zou het toch een verbazingwekkende ontdekking zijn dat diezelfde Joden in Nederland tachtig jaar later niet alleen door het leven gaan als ‘gewoon wit’, maar ook nog breed worden gezien als ‘rijk’ en ‘machtig achter de schermen’.

Zelf kan ik al enige jaren een blik werpen op de redacties van kranten, tijdschriften, boekenuitgevers en radio- en tv-programma’s en daar tref ik zelden tot nooit een Jood aan, ook geen andere minderheden trouwens, maar toch zouden wij ‘de media controleren’.

Ik hoop en vermoed dat mijn generatie Joden de laatste wordt die zo nadrukkelijk bezig is met de jaren 1940-1945

Hoe zou ik aan zo’n vermoord familielid moeten uitleggen: oké, in 2023 hebben wij dus voetbalstadions en daar zitten aan de ene kant supporters met Israëlische vlaggen, dat is een land dat werd opgericht in 1948, en die noemen zichzelf ‘de Joden’, hoewel ze niet Joods zijn. Daadwerkelijke Joden vinden het erg onprettig dat deze fans zich ‘de Joden’ noemen, want ze weten dat het een tegenreactie oproept. Ondanks de ‘machtspositie achter de schermen’ luistert niemand naar de bezwaren van de daadwerkelijke Joden. Die zijn namelijk niet meer met zoveel. De tegenreactie bestaat eruit dat aan de andere kant van het stadion voetbalsupporters zitten die deze niet-Joodse ‘Joden’ wekelijks uitschelden met antisemitische krachttermen en scanderen dat ze ‘aan het gas’ moeten.

Nog even over die ‘Joods-christelijke’ traditie. Voor Samuel Vuisje of anderen die niet verder kwamen dan 1943: politici die deze term gebruiken, doen dat meestal om duidelijk te maken dat een derde godsdienst, de islam, dus níet bij de vaderlandse traditie hoort. In 1943 woonden er nog vrijwel geen moslims in Nederland en ook weinig andere moderne minderheden. Joden vormden het donkerste, meest exotische volk dat hier te vinden was. In Europa hadden we het rijk alleen, er bestonden nog geen andere buitenstaanders om de schuld aan te geven als het slecht ging.

Gediscrimineerde minderheid

Voor Joden die niet verder kwamen dan 1943 zou het een wonderlijke ontwikkeling zijn: in 2023 moeten wij onze positie als gediscrimineerde minderheid bevechten met bevolkingsgroepen die tachtig jaar geleden niet bestonden in Nederland, tenminste niet in dit deel van Nederland. Voor, tijdens en na de oorlog waren er hier niet meer smaken, die tijd is nu voorbij. Joden zijn uit de mode. Nu is het de beurt aan de verhalen van nieuwe slachtoffers. En wat nog het wonderlijkste is: het wordt ook echt beleefd als een strijd – om aandacht, prestige, subsidies wellicht.

Het is goed mogelijk dat Samuel Vuisje niet eens zo Joods werd opgevoed. Mijn eigen familieleden leefden niet religieus, woonden wel in een Jodenbuurt, maar werden pas echt Joods gemaakt door de nazi’s. Wat zou de identiteit van Nederlandse Joden zijn als er geen Holocaust had plaatsgevonden? Ik sluit niet uit dat het grootste deel, de niet-orthodox-religieuzen, zich een stuk minder Joods zou voelen.

In 2040, over zeventien jaar al, is het honderd jaar geleden dat de Duitsers hier binnenvielen. Tegen die tijd zal bijna niemand meer leven die het bewust heeft meegemaakt. Wordt de Tweede Wereldoorlog daarna een historisch feitje? Zoals de Eerste Wereldoorlog of de Tachtigjarige Oorlog: we weten dat het is gebeurd, maar niemand in Nederland voelt er een sterke persoonlijke verbinding mee? Of blijft in ieder geval mijn generatie nog vasthouden aan tradities zoals 4 mei, met daarin een voorname rol voor de Joodse slachtoffers, omdat we anders het gevoel hebben dat ons iets wordt ontnomen?

Voor alle Nederlanders die denken dat wij hier veilig zitten in West-Europa, misschien gebeurt het in Oekraïne, of een paar jaar daarvoor nog in wat toen Joegoslavië was, maar ons overkomt zoiets niet, voor hen zou ik alleen al als waarschuwend signaal zeggen: ja, altijd blijven doorgaan met 4 mei.

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 29 april 2023.

Cabaretier Fieke Opdam was non: ‘Ik ben blij dat ik nu beha’s en gekleurde onderbroeken mag dragen’

admin
September 27, 2024
0

Fieke Opdam ging als 18-jarige in Noord-Brabant het klooster in; ze was de jongste non ooit in Nederland. Tien jaar leefde ze zonder vrije toegang tot internet en met geen weet van dingen als de opkomst van verschillende soorten pindakaas; toen ze voor de eerste keer in tien jaar weer in een supermarkt rondliep, werd ze misselijk van alle geuren. „In het klooster was er nooit echt een geur, behalve die van groene zeep”.

De laatste keer dat ze een habijt droeg was tijdens een try-out voor de voorstelling Non-Actief, waarmee Opdam (35) door Nederland toert. Ze gaat daarin terug naar haar kloostertijd en de periode dat ze de buitenwereld opnieuw leerde kennen. De regie is in handen van cabaretier en zangeres Karin Bloemen (64). „Karin was de eerste regisseur bij wie ik in de lelijkste vorm over mijn verleden kon praten”, zegt Opdam.

Haar haren zijn half opgestoken, met een dunne vlecht op haar achterhoofd, en ze draagt paarse glitteroogschaduw. Ze zitten naast elkaar in de repetitiestudio bij Bloemen thuis in Broek in Waterland. Haar make-up is bijna dezelfde als die van Bloemen, haar mentor. Opdam vindt het prettig dat zij bij het gesprek aanwezig is.

Van Bloemen heeft Opdam geleerd „nul schaamte en angst” te voelen over het feit dat ze in haar kindertijd seksueel werd misbruikt door een naaste, zegt ze. Ze heeft een turbulente tienertijd gehad en werd op haar vijftiende uit huis geplaatst. Deze traumatische ervaringen hebben er onbewust toe geleid dat ze voor het klooster koos. Volgens Opdam is het misbruik één detail uit het verleden om haar levenskeuzes te begrijpen, maar wat zij in de voorstelling wil belichten is waar ze nu staat.

Daklozenopvang

Opdam ging op haar achttiende het klooster in. Op haar 28ste werd ze weggestuurd door de moeder-overste. Ze stelde namelijk een heleboel vragen over van alles, zegt ze. In de achtertuin van het klooster werd een zwembad gebouwd. „Hoe kan dat als wij in armoede leven?”, vroeg Opdam. Als zuster mocht zij, bij hoge uitzondering, pedagogische wetenschappen studeren aan de Universiteit in Amsterdam. „Dit terwijl ik het contact met de buitenwereld minimaal moest houden.” Opdam was gehoorzaam en ging altijd rechtstreeks naar de universiteit en daarna direct terug naar het klooster. „Maar alsnog begon ik nieuwsgierig vragen te stellen over wat ik buiten de kloosterdeuren zag.” De vragen werden de overste te veel en op een gegeven moment was de maat vol. „Zonder overleg of uitleg stond ik ineens op straat.”

Ik wilde het podium op, mijn moeder zei dat ik niet mooi kon zingen

Het enige wat ze nog had was haar habijt en 250 euro die de overste haar had gegeven. „Wat wil ik nu echt?”, vroeg ze zich toen af. „Als kind wilde ik graag het podium op, maar mijn moeder vond mij te dikkig en zei dat ik niet mooi kon zingen. In het kloosterkoor zong ik te hard en daarom mocht ik niet meer meedoen.”

Het eerste wat Opdam na haar gedwongen uittreding deed was de Kleinkunstacademie in Amsterdam bellen, met de vraag of ze auditie mocht doen voor de acteursopleiding. Volgens Opdam voelde de receptioniste haar „enorme drive” en mocht ze bij hoge uitzondering vanwege haar „standvastigheid” auditie doen. Ze deed auditie in haar tuniek, het enige kledingstuk dat ze nog had, maar werd afgewezen. „De docenten vielen bijna van hun stoel toen ze hoorden dat ik net uit het klooster was gekomen.” Ze heeft nog lang met de gedachte geworsteld om zich bij een ander klooster aan te sluiten, maar dat heeft ze toch niet gedaan.

De enige plek waar ze terechtkon, was de daklozenopvang, zegt ze, daar verbleef ze af en toe in de eerste twee jaar na het klooster. Ook was ze au pair in een christelijk gezin, gaf voorlichting over seksueel misbruik aan vrouwen die slachtoffer waren van seksueel misbruik en ging ze op zangles.

„In het begin had ik in mijn repertoire alleen psalmen.” Ze sprak toen nog „oubollig” Nederlands, want in het klooster werd ouderwets en keurig Nederlands gesproken. „Mijn zangdocente raakte gefascineerd door mijn levensloop en bood toen aan om bij haar te komen wonen.” De docente stoomde haar klaar om auditie te doen; ze werd aangenomen en in 2020 studeerde ze af aan de Koningstheateracademie in Den Bosch. „Hierna werd mijn theatertour vanwege de pandemie gecanceld en koos ik ervoor om op zangles te gaan bij Karin.” Algauw ontstond hun samenwerking voor Non-Actief.

Fieke Opdam en haar mentor Karin Bloemen, met wie ze Non-Actief schreef.

Foto’s Roger Cremers

Machtsmisbruik

„In het klooster werd ik niet geprikkeld door nieuwe dingen”, zegt Opdam. Ze had geen vrije tijd en geen vrije toegang tot het internet. Liedjes in haar hoofd neuriën deed ze ook niet. „Ik had niet eens een lievelingskleur.” Heel soms ging ze wandelen of de katholieke krant lezen. „We hebben wel een keertje geschaatst, omdat het Jeugdjournaal langskwam om opnamen te maken. Een dag van tevoren kregen alle nonnen schaatsen. We deden alsof we in onze vrije tijd op het ijs stonden, terwijl ik niet eens kon schaatsen.”

Ze vindt dat haar hele leven is bepaald door machtsmisbruik. In het klooster werd er zo min mogelijk geluid gemaakt en was Opdam de hele dag stil. Nu is dat lastig voor te stellen, omdat ze aan één stuk door praat. „Zelfs in mijn slaap ben ik niet meer te stoppen.” Opdam heeft naar eigen zeggen tien jaar lang in een wereld geleefd die totaal geen ruimte gaf voor ontwikkeling. In het klooster had alles een betekenis. „Is je jurk gekreukeld? Dan hou je niet genoeg van God. Ben je te laat gekomen voor het bidden? Dan hou je niet van bidden.” Volgens de nonnen kon zij het normale leven niet aan. „Nu kan ik ze het tegendeel bewijzen.”

Ze vindt het schandalig dat ze zomaar op straat is gezet, maar toch is ze het klooster ook heel dankbaar. „Mij wegsturen was het beste wat ze ooit voor me hadden kunnen doen. Ik hou nog steeds van de zusters, omdat het ook maar mensen zijn en ik heel veel van ze heb geleerd.” Karin Bloemen mengt zich in het gesprek en zegt dat geluk Opdams grootste wapen is tegen de mensen die haar pijn hebben gedaan.

Voor de zusters is ze nu een bui tenbeentje en een persoon die zondig leeft. „Ik vermoed dat ze voor me aan het bidden zijn.” Ze heeft het hun nooit kwalijk genomen dat ze niet meer naar haar omkeken, omdat de zusters volgens haar niet de vrijheid hebben om te mogen kiezen van wie ze houden. Opdam is niet meer religieus, maar gelooft wel dat er een god bestaat, alleen niet op de manier waarop de katholieke kerk God ziet.

Leedvermaak

Is ze van plan de kloosterzusters uit te nodigen voor de show? „Nee, de katholieke wereld is daar niet op gemaakt. Die willen niet geconfronteerd worden en ze zullen het ook niet grappig vinden.” Zo komt Opdam in het begin van de voorstelling het podium op in haar originele habijt – dat mocht ze eigenlijk niet houden.

In de jaren in het klooster had ze best veel ontwikkelingen gemist. „Het is alsof je iemand uit de jaren zeventig in de jaren twintig hebt gezet”, grapt Bloemen over de voorstelling. Volgens Bloemen schaamde het publiek zich bijna tijdens de try-outs, omdat het te hard moest lachen om de pijnlijke en waargebeurde scènes. „Door de grappen begrijpt het publiek wat Fieke al heeft verwerkt.” Ook merkt Bloemen dat het publiek soms geshockeerd reageert op gebeurtenissen en dat Opdam het dan moet herhalen zodat het tot ze doordringt.

Het gangbare beeld van nonnen is dat van ingetogen vrouwen zijn die alleen met God bezig zijn en er alles aan doen geen zonde te begaan. Opdam vertelt dat ze straf kreeg toen ze bij een tehuisbezoek eens de vogeltjesdans deed met bejaarden, en dat sommige nonnen stiekem seks met elkaar hebben. „Ik heb ook kloosterseks gehad. Dat was wel een doodzonde. Na de seks gingen we in de biechtstoel zitten en werden we vergeven.”

Terug in de buitenwereld ontwikkelde ze langzaam haar eigen identiteit. „In kledingwinkels vond ik alles mooi, omdat ik nog niet wist wat ik mooi vond.” Een moment dat terugkomt in de voorstelling zijn haar oneindige outfit-wisselingen. „In de auto had ik altijd verschillende outfits mee, omdat ik op straat bij ieder ander persoon een nieuwe stijl zag en die meteen wilde uitproberen. In bijvoorbeeld het tankstation kleedde ik mij dan snel om, omdat ik niet wist wie ik was.”

Ze schrijft ook een boek over de zoektocht naar zichzelf in en na het klooster. De filmrechten zijn verkocht. „Ik ben blij dat ik nu beha’s en gekleurde onderbroeken mag dragen en dat ik zie dat ik borsten heb”, zegt ze terwijl ze een kijkje neemt in haar decolleté. „Maar mijn habijt heb ik nog steeds lief, want als meisje wilde ik niets liever dragen.”

Waarom zelfs ijshanddoeken en koelbaden de staking van een lauwwarme Damloop niet konden voorkomen

admin
September 27, 2024
0

Willem Luyckx was een van de laatste starters. Bijna veertigduizend lopers waren hem al voorgegaan, toen hij zondag rond kwart over drie begon aan zijn Dam tot Damloop. Uitzonderlijk warm vond hij het niet. De zon brak af en toe door, 22 graden. Maar misschien komt dat ook doordat hij tot een jaar geleden in Israël woonde, en daar liep in temperaturen van meer dan 30 graden.

Meteen nadat Luyckx’ startgroep was vertrokken, besloot de organisatie het hardloopevenement tussen Amsterdam en Zaandam stil te leggen, omdat hulpdiensten het aantal oververhitte lopers niet meer aankonden. De twee groepen na die van Luyckx, samen zo’n 5.000 lopers, mochten niet meer starten.

„Er worden toch ook marathons gelopen in 30 graden”, zegt Luyckx. Het kan volgens hem niet anders dan dat veel lopers slecht voorbereid waren op hun 16 kilometer naar Zaandam: te weinig getraind, te hard van start gegaan of te weinig gedronken.

Dat gevoel overheerste zondag aanvankelijk ook bij Martijn van Rees (34). Hij zat in de groep na Luyckx, en hoorde op weg naar het startvak over de afgelasting. Bijna tien maanden had hij getraind om met zijn twee zussen de Damloop te kunnen rennen. In de schaduw hadden ze zitten wachten voor de start. Het was bijna fris geweest. „In eerste instantie dacht ik: wat een onzin, waar slaat dit op?”, zegt Van Rees. „Maar later sprak mijn zusje iemand die wel had gelopen en langs de route allemaal mensen had zien liggen die onwel waren geworden. Dan snap je zo’n besluit wel.”

In 2019 werd de Damloop ook al gestaakt vanwege de hitte. Is het toeval dat zoiets twee keer gebeurt bij het grootste hardloopevenement van Nederland? Valt de organisatie iets te verwijten? Of heeft ze juist goed gehandeld?

Koelbaden en ijshanddoeken

Drie dagen voor de start hadden ze een extra overleg, organisator Le Champion, de gemeente en hulporganisaties. Het leek warm te worden, boven de twintig graden. Reden om bijzondere maatregelen te nemen: deelnemers extra informeren over lopen in de hitte, meer waterposten, de tijd tussen startgroepen oprekken, zodat minder lopers tegelijk op het parcours zijn. „Toen is unaniem besloten dat we niet hoefden af te gelasten”, zegt René Wit, directielid van Le Champion.

Er was volop zorg: 260 hulpverleners ter plaatse, 29 zorgposten. Er stonden vier koelbaden, ijshanddoeken, elf ambulances om onwel geworden lopers naar het ziekenhuis te brengen. In de ochtend waren er nog weinig problemen, zeggen vroege starters. Maar in de loop van de middag merkten hulpdiensten dat het aantal lopers met klachten snel steeg. Alle ambulances waren bezet, de meeste bedden in de twee regionale ziekenhuizen vol.

Voor zulke situaties zijn duidelijke afspraken gemaakt, zegt een woordvoerder van de GHOR  Zaanstreek-Waterland, de organisatie die gezondheidsdiensten rond de Damloop coördineert. „De regel is: niet de zorg schaalt op, maar het evenement schaalt af. De reguliere zorg mag niet in het geding komen. Wij kunnen het niet verantwoorden als iemand elders 112 belt en we niet kunnen komen.”

Die afspraken waren aangescherpt na 2019, toen zorgdiensten op vrijwel elk front tegen hun grenzen aanliepen. Meer dan vijftig lopers hadden toen dusdanig ernstige hitteklachten dat ze naar het ziekenhuis moesten: een hitteberoerte, heet dat. „Dat wordt vaak onderschat”, zegt de GHOR-woordvoerder. „Als je mensen dan niet meteen helpt, kan dat permanente schade opleveren.”

Op de thermometer was het dit jaar weliswaar minder warm dan vijf jaar terug (23 graden vs. 26 graden) maar dat is niet het enige dat telt. Hulpdiensten kijken vooral naar de wet bulb globe temperature (WBGT), waarin onder meer ook de luchtvochtigheid, het stralingsniveau van de zon, de wind en de warmte van de omgeving (de route van de Dam tot Damloop is vrijwel onbeschut en volledig bestraat) worden meegenomen. „Dat laat zien hoeveel hitte een loper aan zijn omgeving kwijt kan”, aldus de woordvoerder. En de WBGT was dit jaar volgens haar zelfs iets hoger dan in 2019.

Op basis van die graadmeter, die elke tien minuten wordt herberekend, kunnen hulporganisaties voorzien welk deel van de lopers in problemen gaat komen. Dat aantal, gekoppeld met opstopping bij de ambulances, was reden om even na drieën de Damloop te staken.

Zwabberen, wartaal

Het lichaam wil zijn kerntemperatuur op 37 graden houden, dan functioneert alles optimaal. Wie zich inspant, wordt warmer. Het lichaam stuwt het warme bloed dichter naar de huid, om de hitte af te voeren. Je wordt rood, je transpireert. Hittestress ontstaat wanneer het lichaam er niet langer in slaagt om de warmte af te voeren, zegt Maria Hopman, hoogleraar integratieve fysiologie aan het Radboudumc te Nijmegen. En dat kan leiden tot een hitteberoerte: „Als mensen een lichaamstemperatuur boven de 40 graden hebben, beginnen te zwabberen, slecht zien, wartaal uitslaan of niet meer aanspreekbaar zijn.”

Het enige dat helpt, zegt Hopman, is zo snel mogelijk afkoelen. „Nog niet zo heel lang geleden werd oververhitting bij jonge duurlopers die stierven afgedaan als een hartstilstand – en dus werd de verkeerde aanpak gekozen bij mensen die oververhit waren. Ze werden in een ambulance naar het ziekenhuis gebracht.”

De Dam tot Damloop heeft sinds enkele jaren op verschillende plekken in het parcours en aan de finish koelbaden. Organisator Le Champion doet het heel goed, zegt Hopman. „Moet ook wel, want er zijn heel pijnlijke dingen in hun geschiedenis gebeurd.” Driemaal, in 2009, 2014 en 2016, overleed een deelnemer. „Ik ben ervan overtuigd dat mensen zondag het leven is gered doordat ze in een koelbad zijn gezet”, zegt organisator René Wit.

Hopman deed temperatuurmetingen bij deelnemers aan de Zevenheuvelenloop bij Nijmegen. Steevast zo’n 15 procent zit boven de 40 graden bij de finish. ‘Steevast’ kan zelfs betekenen dat het telkens dezelfde mensen zijn die zo heet worden. Hopman mat twee jaren achtereen de lichaamstemperaturen. Het waren nagenoeg dezelfde deelnemers die een temperatuur van meer dan 40 graden bereikten.

Een risicoprofiel maken voor duurlopers, kunnen voorspellen wie last gaat krijgen van oververhitting, „dat is de toekomstdroom”, zegt internist Jelmer Alsma, sinds acht jaar lid van het medisch comité dat de Rotterdam Marathon begeleidt. De enige risicogroep die hij kan aanwijzen, evenals Maria Hopman, is die van jongere lopers. „Boven de 40 jaar oud krijgen deelnemers eerder een verzwikte enkel of een hartstilstand. Tussen de 20 en de 35 zie je vaker oververhitting.”

Ze zijn voorzichtig in het opperen van oorzaken. Misschien zijn jongeren iets nonchalanter, neigen ze tot overschatting. Ook doordat ze fysiek sterk zijn. Zo sterk dat ze bijna ongetraind zo’n duurloop tot een goed einde kunnen brengen. Misschien zijn ze geneigd minder te luisteren naar de signalen van hun lichaam, kan een kwestie van levenservaring zijn.

Als Alsma één voorspellend signaal moet noemen, dan zijn het lopers die stickers met tussentijden op hun arm hebben geplakt. Die per se een snelle tijd willen lopen. „Als je de oververhitte lopers later ondervraagt, blijkt dat ze altijd ergens harder zijn gegaan dan goed voor ze was.”

Bij degenen die met een kerntemperatuur van meer dan 40 graden over de finish komen, zag Hopman dat de meesten het prima aankunnen, maar een enkeling niet. Het kan, kortom, iedereen overkomen. „Bij sommige mensen is ogenschijnlijk niks aan de hand. Die verschijnen goed getraind en goed voorbereid aan de start. En dan nóg kan een kilometer voor de finish ineens de lamp uitgaan.” Een woordvoerder van het Zaans Medisch Centrum zag onder de daar binnengebrachte deelnemers goed getrainde marathonlopers.

Dit is precies wat organisator Le Champion wilde communiceren toen hij de donderdag vóór de Damloop nog een laatste nieuwsbrief naar de inschrijvers stuurde. Bij alle aanbevelingen van ‘rustig aan’, ‘veel water drinken’, zat ook een interview met een vrouw die al dertien marathons had gelopen, maar bij wie toch „het licht uitging”. Naar eigen zeggen had ze onvoldoende aandacht gehad voor signalen dat het niet goed ging. „Wees daarom alert als je lijf je iets wil zeggen.”

Derde zondag in september

„Ik ben hartstikke tevreden over het verloop van dit weekend”, zegt organisator Wit. „We hebben geen ernstige ongelukken gehad. Onze protocollen hebben goed gewerkt.”

Hij kan zich de frustratie van lopers die niet mochten starten goed voorstellen. Maar uiteindelijk is het besluit om te staken ook in hún belang genomen. In de afgelopen editie ziet Wit dan ook vooral bewijs dat de maatregelen die na 2019 zijn aangescherpt, goed werken.

Ook de GHOR, de coördinator van de medische diensten, vindt dat goed is gehandeld. Afgelopen editie hielpen de aanwezige medici ruim twee keer zoveel mensen met bedreigende hitteklachten als vijf jaar geleden. Toen waren het er vijftig, nu meer dan honderdtwintig. Maar door de aanwezigheid van koelmogelijkheden, werden veel van hen nu ter plekke geholpen, waardoor de zorg het langer aankon. De editie van 2019 werd eerder op de dag stilgelegd.

Tegelijkertijd was de zorg óók onvoldoende om een startveld van 45.000 lopers aan te kunnen, bij een temperatuur van net boven de 20 graden. Is het grootste hardloopevenement van Nederland té groot geworden?

Volgens organisator René Wit is de Damloop „nog goed beheersbaar”. Met het huidige aantal deelnemers zit het evenement aan zijn logistieke grenzen, zegt hij, maar het is verantwoord. De gemeente Zaandam laat weten dat na elke editie een evaluatie plaatsvindt met hulpdiensten en Le Champion. „Op die conclusies gaan we nu niet vooruitlopen.”

Nu de planeet opwarmt is het aannemelijk dat het eind september vaker zo heet zal zijn. Een oplossing is vroeger op de dag te beginnen, oppert de GHOR-woordvoerder. Ook zou de organisatie het evenement kunnen verschuiven naar later in het jaar. René Wit wil er voorlopig niet aan. „De Dam tot Damloop van 2025 start gewoon op de derde zondag van september.”

Bitterzoet, bijtend en hoopvol: Nick Cave is na donkere jaren dichterbij zijn fans dan ooit

admin
September 27, 2024
0

„Mijn verjaardag”, herhaalt de zanger Nick Cave met een frons. Nadat hem eerder al een pluchen kikker was toegespeeld, een verwijzing naar de song ‘Frog’, feliciteert een fan vooraan hem alsnog met zijn verjaardag – de in Australië geboren Cave werd onlangs 67 jaar. „Concentreer je”, briest die echter, aan de rand van het podium. Moet hij hier echt iedereen bij de les houden? Hij dóét niet aan verjaardagen. „Daarvoor ben ik te oud.” Zijn verjaardag? Meer een survive-dag, gnuift de zanger. „Wees stil en luister hiernaar”, is zijn gebod. Waarna hij op minimale pianonoten aan de theatrale vertelling van ‘Conversion’ begint, een van zijn nieuwe songs over transformatie en een spiritueel ontwaken.

Een diepe connectie wil Nick Cave voelen met zijn toehoorders. Het is tweeënhalf uur zijn ontbrandingsmotor en voor minder gaat het niet. Zeker niet aan het begin van zijn Europese tournee – hij doet Amsterdam aan voor twee shows. En ook al is zijn nieuwe Wild God, een verrukkelijk hoopvol, soul en gospel ademend album er nog maar net. De show bevat dus veel nieuwe songs die voor het eerst live klinken. Focus! Moet hij het nog eens zeggen?

Levensvreugde

‘JOY’ lezen we nu. Levensvreugde voelen. Kan het ooit nog zonder die ‘maar’, die adembenemende stomp in je maag die ogenblikkelijk herinnert aan de wanhoop, verdriet en alles waardoor een mens heen moet gaan na het afschuwelijk tragische verlies van een kind? Laat staan van twee, zoals Cave overkwam. Niets is meer hetzelfde, alles is veranderd. Maar Nick Cave, getormenteerde gentleman van het zware gemoed, literaire liedjesschrijver vol bijtende spot en dromer van gitzwarte sprookjes, is na donkere jaren dichterbij zijn fans dan ooit.

**Nick Cave** in de Ziggo Dome. Foto Andreas Terlaak

Soms letterlijk vallend op hun uitgestoken handen spuugt hij in Amsterdam demonen in de bek. Bitterzoet, getergd, aaibaar is hij, maar ook de kwetsbare ziel die aan zijn vleugel de dood enigszins kan omarmen. Of in elk geval, weet te accepteren met een lichtere en – nog erger – gelukkige kijk op de wereld. En het leven daarna, richting „the kingdom in the sky”. Al is zijn God allang geen betrouwbare gids meer.

Zijn tragiek komt aan, maar het voert niet meer de boventoon. Klein en „een beetje sad” is ‘O Children’ over hoe zijn kinderen vroeger speelden. Solo aan de piano beneemt ‘I Need You’ de adem („Just breathe, just breathe” – het is onverdraaglijk). Maar ‘Joy’ stijgt met koorzang formidabel boven alle pijn op.

Steengoed keert de sfeer richting de vintage Cave met gebalde vuist. Vergelding! Waanzin! Verdoemenis! Hij is de rusteloze verteller. Voel die onderhuidse spanning in ‘Tupelo’. ‘From Her to Eternity’ is een gissende en borrelende highlight met een bijtende Cave. Natuurlijk, het spooky verhaal van ‘Red Right Hand’ vol kerkbellen. Beukend ook: ‘The Mercy Seat’ (1988), zijn epos over de elektrische stoel met talloze bijbelse verwijzingen.

Ze dreunen na, terwijl Cave rusteloos in maatpak zijn catwalk af draaft, de ogen vlammend in het lange gezicht. Terwijl album Wild God gemaakt blijkt voor het podium, is Cave knap boven zijn rouw uitgestegen.

Luister naar