Niet premier Ariel Henry, maar bendeleider Jimmy ‘Barbecue’ Chérizier lijkt momenteel de machtigste man van Haïti. En de meest gevreesde. Zo zou hij zijn alias danken aan zijn favoriete moordmethode: slachtoffers opsluiten in hun huizen om die vervolgens in brand te steken. Zelf ontkent Chérizier deze uitleg van zijn nom de guerre. „Ik groeide op in de wijk Delmas waar in het weekend altijd werd gebarbecued. Mijn moeder maakte de lekkerste kippenbouten. Ik wilde mezelf onderscheiden van de andere kinderen en noemde me daarom ‘Jimmy Barbecue”, vertelde hij in interviews.
Opvallen doet Chérizier zeker. Vorige week ontketenden bendes onder zijn leiding een golf van geweld zodra premier Henry naar Kenia vertrok voor het bezegelen van een internationale politiemissie voor Haïti. Chérizier dreigde dinsdag met „een burgeroorlog die kan uitmonden in genocide”, als Henry niet het veld ruimt. Wie is de voormalige politieagent die de macht probeert te grijpen in een van de meest gewelddadige en armste landen ter wereld?
Meedogenloos en populair
Barbecue zit buiten op een stoel en is in gesprek met een journalist als nieuwgierige omstanders net iets te hard praten. Woedend staat de bendeleider op en begint agressief te schreeuwen. „Hé, wat heb ik gezegd? Mond dicht daar! Ik zal jullie straks onder handen nemen als ik klaar ben met dit interview.”
Deze scène uit een documentaire van het Britse tv-programma Sky News toonde Barbecue vorig jaar enerzijds als een meedogenloze crimineel en anderzijds als een man die immens populair is in Haïti’s vele volksbuurten. Bewoners begroeten hem daar vol ontzag, als hij zich met zijn zwaar bewapende escorte door de nauwe straatjes van de wijken beweegt.
„Ik denk dat de mensen mij respecteren’’, zegt hij. „Ook al zullen er natuurlijk mensen zijn die me niet mogen. Maar ze realiseren zich wel dat ik degene ben die kan voorkomen dat hun winkel wordt geplunderd. Of dat hun kind wordt verkracht.” Even later grijpt een klein meisje zijn hand en geeft hij haar een aai over de bol. Op andere beeldmateriaal is te zien hoe hij zijn katten – „ze betekenen alles voor me’’ – knuffelt en liefdevol toespreekt.
Als armste land van het Westelijk Halfrond strompelt Haïti al decennia van de ene na de andere crisis. De naar schatting bijna tweehonderd bendes in het land terroriseren hele stadsdelen met hun geweld, afpersingen, ontvoeringen en verkrachtingen. In die uitzichtloze chaos presenteert Barbecue zich als beschermer van een volk dat compleet in de steek gelaten is door de gevestigde politiek, de overheid en een kleine rijke elite. „Ik zie mezelf niet als bendeleider, maar als aanvoerder van een groep jongeren die het niet meer pikken”, zegt hij fel tegen Sky News. „Ik ben een revolutionair die strijdt voor een menswaardig bestaan voor de Haïtianen.”
Bloedbaden
Jimmy Chérizier (46) wordt geboren in de dichtbevolkte arbeiderswijk Delmas, waar hij opgroeit in een gezin van acht kinderen. Zijn vader overlijdt als hij vijf jaar is. „Mijn grote voorbeeld is Papa Doc, in hem zie ik een vaderfiguur voor Haïtianen’’, vertelt hij in eerdere interviews, verwijzend naar de dictator die Haïti tussen 1957 en 1971 met ijzeren vuist bestuurde.
Chérizier gaat werken bij de Nationale Politie waar hij officier wordt bij een elite-afdeling. In 2017 en 2018 wordt hij in verband gebracht met een aantal bloedbaden in wijken waar de oppositie veel aanhang heeft. Zo worden in de wijk La Saline meer dan zeventig mensen vermoord en honderden huizen in brand gestoken. In die periode zou hij ook al een groep van zeven bendes aansturen die verantwoordelijk worden gehouden voor dit bloedbad. Hij wordt ontslagen bij de politie en er komt een opsporingsbevel tegen hem.
Haïti kampt al veel langer met machtige bendes. Individuele politici, politieke partijen en machtige ondernemers zetten kleinere of grotere gewapende groepen om hun belangen te verdedigen. Ook iedere president probeert via ‘eigen’ gangs controle uit te oefenen en angst te creëren in wijken waar de oppositie sterk is.
Na zijn vertrek bij de politie onderhoudt Barbecue als bendeleider goede banden met de Parti Haïtien Tèt Kale (PHTK). Letterlijk betekent die partijnaam ‘kaalhoofdig’, wat verwijst naar het uiterlijk van artiest en oud-president Michel Martelly. Ook diens directe opvolger als president, Jovenel Moïse, zou flink steunen op de bende van Barbecue, die hij goed betaalt om oppositiewijken te terroriseren.
Dat crimineel-politieke pact scheurt als Moïse in 2021 in zijn slaapkamer wordt vermoord. Het landsbestuur gaat over op premier Ariel Henry, die keer op keer verkiezingen belooft, maar die alsmaar uitstelt. Chérizier keert zich al snel tegen de regeringsleider, net als steeds meer Haïtianen.
In dit machtsvacuüm brengt Barbecue steeds meer bendeleden samen. Hij leidt een federatie van negen bendes onder de naam G9. Hij laat de kracht van die alliantie zien als ze in 2022 twee maandenlang de controle neemt over de belangrijkste brandstofhaven van de hoofdstad en er grote tekorten ontstaan.
Premier voorlopig niet terug
Als Henry probeert de bendes in te tomen door buitenlandse hulp in te roepen, komt G9 hiertegen in actie. Chérizier dreigt dat iedere buitenlandse macht die naar Haïti komt op verzet zal stuiten en hij organiseert een grote protestmars met zwaar bewapende bendeleden. Als Henry afgelopen week nieuwe verkiezingen doorschuift naar „medio 2025” en naar Kenia vliegt, gaat het volledig mis. Bendes vallen donderdag politiebureaus, de internationale luchthaven en de politie-academie aan, dreigen de politiechef en ministers te ontvoeren, en bevrijden in het weekeinde duizenden gedetineerden door de grootste gevangenis te bestormen.
Henry is sindsdien niet teruggekeerd in Haïti – als dat met al het geweld rond het vliegveld al mogelijk zou zijn. Dinsdag werd gemeld dat hij een eiland verderop in de Caraïben, in de Amerikaanse vrijstaat Puerto Rico, zou verblijven. Het gezamenlijke doel van de bendes is daarmee voorlopig bereikt, maar in het verleden is gebleken dat zij zonder gemeenschappelijke vijand onderling doorgaans snel weer slaags raken. De ‘revolutie’ die Barbecue de bevolking belooft, zou in dat geval de problemen van de geplaagde Haïtiaanse bevolking alleen maar verder kunnen verdiepen.
