Jennifer Tee biedt een spirituele handleiding voor de dolende ziel

De achttienjarige Lin Chunyu vindt het bijzonder hoe de sculpturen van de beroemde Franse beeldhouwer Auguste Rodin (1840-1917) en zijn tijdgenoten hem aankijken. Hij laat op zijn telefoon de foto’s zien die hij net heeft gemaakt bij de openingstentoonstelling van Centre d’Art Rodin Shanghai. „Kijk, ze pakken je blik. Dat is anders dan bij Chinese boeddha-beelden.”

Lin woont in de provincie Jiangxi, op zo’n vier uur reizen met de hogesnelheidstrein, maar pakt graag wat kunst mee als hij in Shanghai is. Zeker na een paar stressvolle jaren in China’s middelbare schoolsysteem. „Ik trok dat niet zo goed en probeer nu meer rust in te bouwen. Naar deze beelden kijken is als lekker eten, een soort genot.”

Dit is wat de Frans-Chinese kunstverzamelaar Wu Jing voor ogen had, toen ze op zoek ging naar een Chinees thuis voor haar aanzienlijke verzameling van Europese beeldhouwkunst, waaronder meerdere Rodins. In interviews met Chinese media zegt ze al jaren dat China musea verdient zoals het Louvre of het British Museum, waarin niet alleen de eigen culturele hoogtepunten maar ook internationale kunst breed toegankelijk is. Tijdens de opening van het nieuwe Centre d’Art Rodin afgelopen vrijdag herhaalde de verzamelaar dat je „de grootsheid van een land kunt aflezen aan de kwaliteit van zijn musea” en dat ze wil dat Chinezen „en vooral de kinderen” niet naar het buitenland hoeven om Europese kunst te zien.

Naar deze beelden kijken is als lekker eten, een soort genot

Het duurde acht jaar voor het lukte de samenwerking met het Musée Rodin in Parijs te verwezenlijken. De Fransen bieden als officiële partner ondersteuning en leenden twintig Rodins uit voor de openingstentoonstelling, waaronder topstukken zoals een vroeg afgietsel van ‘De Denker’. Wu zocht naar geschikte locaties in verschillende Chinese steden, en had volgens David Dong, een communicatiemedewerker van het nieuwe museum, „moeite om de lokale autoriteiten te overtuigen van de waarde van het project,” in een tijd waarin de relaties tussen China en Europa onder spanning staan en internationale samenwerking minder prioriteit heeft.

Lichtpunt in de moeizame verhoudingen

Een extra uitdaging is de kwakkelende economie, die sinds de pandemie niet goed is hersteld en ook de vastgoedsector hard raakt. In plaats van in een nieuw gebouw huist het nieuwe museum nu in het Franse paviljoen van de in Shanghai gehouden Wereldexpo 2010, een vierkante open structuur met een plein in het midden, pal aan de brede Huangpu- rivier. Dat past het in de overheidsplannen om een deel van het voormalig expoterrein te herontwikkelen als cultuurpark. Ook het feit dat China en Frankrijk dit jaar zestig jaar diplomatieke betrekkingen vieren, een lichtpunt in de verder moeizame verhoudingen, was volgens Dong „ontzettend belangrijk” voor het slagen van het project. Frankrijk was in 1964 het eerste grote westerse land dat volledige diplomatieke betrekkingen aanging met de Volksrepubliek China.

Het nieuwe museum kan putten uit een groeiend Chinees publiek voor museumbezoek. In de afgelopen twintig jaar opende China duizenden musea, en bezoekersaantallen groeiden exponentieel, tot een recordaantal van 1,29 miljard bezoeken in 2023. De meesten gaan naar de openbare gratis musea, maar er is ook een groeiend aantal invloedrijke private musea, opgericht door kunstverzamelaars. Die hebben meer vrijheid om een eigen stempel op hun tentoonstellingen te drukken, zolang die niet gezien worden als politiek gevoelig.

Rodin en Europese impressionisten zijn de grootste namen uit de kunstboeken waarmee ze opgroeiden

Maar ook verzamelaars zijn getroffen door de slechte economie, en Chinese kunstverkopen lagen in de eerste helft van 2024 maar liefst half zo laag als vorig jaar. „Verzamelaars moeten nu meer nadenken voor ze hun geld uitgeven”, zegt Li Yuhan (25), een medewerker van een kunstgalerie in Shanghai die namens haar baas de opening van het museum bezoekt. Ondanks de problemen in de kunstwereld heeft ze vertrouwen in de toekomst van het nieuwe museum, dat met een toegangskaartje van 120 yuan (15 euro) vrij prijzig is. „Chinezen zijn enorm fan van kunstenaars als Rodin, en van de impressionisten uit Frankrijk en de rest van Europa uit die tijd. Het zijn de grootste namen uit de kunstboeken waarmee ze opgroeiden.”

Het museum werkt veel met vrijwilligers, zoals derdejaars student beeldhouwen Tu Jiaying (20), die de wacht houdt in een van de zalen. Ze boetseert elke dag, dus ze weet hoe moeilijk het is, zegt ze terwijl ze om zich heen wijst naar de meesterwerken. Tu vond Rodin interessant toen ze vorig jaar college over hem kreeg en meldde zich aan. „Hij heeft iets heel individualistisch en rebels. Ik krijg hier niet voor betaald, dus het is extra belangrijk dat je het leuk vindt.”

De openingstentoonstelling biedt een breed overzicht van het werk van Rodin en zijn tijdgenoten, maar telt ook zestien Chinese kunstwerken, vazen en beelden uit de Aziatische kunstcollectie van Rodin. Dat de beeldhouwer naast zijn liefde voor de westerse mythologie ook oosterse inspiratiebronnen had, is niet algemeen bekend, ook Chinese bezoekers zijn verrast. „Maar die stukken zijn minder speciaal voor ons om te zien”, lacht Weiwei Shen (40), die samen met haar zevenjarige dochter is gekomen. „Geen idee of ze goed zijn.”

Bezoeker Shi Qiangsheng (69) komt op de NRC-verslaggever af om te vertellen dat hij al sinds de jaren zeventig houdt van Rodin, die voor hem symbool staat voor een „denkend leven”. Na de Culturele Revolutie, waarin het leven draaide om een harde klassenstrijd, gingen de universiteiten weer open en bood Europese kunst inspiratie aan een generatie die veel had in te halen. Shi: „Dat Rodin nu in deze tijd weer naar China komt, gaat niet alleen over de kunst zelf maar ook over bredere relaties tussen China en Europa. Kunst kan oorlogen stoppen.”

Delen

Mail de redactie

„Je gaat zo wel iedereen vertrouwen”, zegt een 85-jarige vrouw met dementie in een roze trainingspak. Ze wijst naar een aantal zingende vrouwen in de woonkamer. „Shake it up, shake it up”, zingt ze en ze zwaait met haar armen in de lucht. Naast haar zit Chandana Sarma (39), zanger en sessieleider van Genetic Choir, een ensemble improvisatiezangers. In het Stem&Luister-project proberen ze door te luisteren en te improviseren met geluid, ritme, aanraking en melodie contact te maken met ouderen in de laatste fase van dementie. Sarma aait voorzichtig over de arm van de vrouw en maakt ritmische geluiden. „Hap, hap”, reageert de vrouw blij.

De zanggroep van Stem&Luister is op bezoek bij het verpleeghuis Dr. Sarphatihuis (Amsta) in Amsterdam. In de woonkamer hebben zich zo’n tien ouderen met dementie verzameld en vier zangers zitten verspreid over de ruimte. „Met die vent heb ik helemaal niks”, zegt een 85-jarige vrouw in een roze bloes tegen een zanger die tegenover haar zit. De zanger maakt alleen geluid door met haar vingers op tafel te tikken. Het lijkt alsof de vrouw denkt een gesprek te voeren met de zanger, maar haar aanvankelijk heldere woorden veranderen langzaam in stotterende geluiden.

Genetic Choir dat in 2007 is opgericht, treedt in de woonkamers op als muziekensemble, maar zonder een vooropgezet plan; door te improviseren mengen ze zich „op een laagdrempelige manier” met mensen en hun omgeving. De zestien vaste professionele zangers werken samen met vrijwilligers om ouderen met dementie op fysiologisch niveau te stimuleren – én het werk van zorgpersoneel te verlichten.

Adem

Hoe dit werkt? „Je neemt zowel de persoon als de omgeving waar. Je kijkt naar de gezichtsuitdrukking en hoe iemand ademt”, zegt zanger Moira Mirck (45). Als een persoon bijvoorbeeld langzaam of snel ademt kan de zanger – door de zintuigen aan te voelen – inschatten wat voor geluiden of bewegingen passend zijn om contact te maken. „Of je mag een hand aanraken en dan voel je ineens dat die koud is. Ook dat is dan al iets om waar te nemen”, zegt Mirck.

Een 63-jarige vrouw met dementie wandelt in een rood, strak, kort jurkje door de gang. Soms loopt ze de woonkamer in. Ze woont pas drie weken in het verzorgingstehuis. „Ik voel dat de vrouw niet wil toegeven dat ze een van de dementerende personen is”, zegt zanger Sarma na de eerste sessie. De vrouw blijft maar rondjes lopen en doet alsof ze niets te maken wil hebben met de zangers. Het geluid in de woonkamer wordt langzaam intenser en er ontstaat een melodie. De vrouw in de rode jurk staats plots stil en tuit haar felrood opgemaakte lippen. Het lijkt alsof de geluiden tot haar doordringen en ze begint te dansen. Zanger Mirck vergezelt haar. Ze fluisteren iets in elkaars oor.

Het project wordt internationaal opgepikt; ze treden onder meer op in Duitsland en delen hun kennis met onderzoekers in Japan en Canada. De effecten van het project zijn wetenschappelijk onderzocht, maar het blijft toch vaak onduidelijk voor de zangers of ze bij de ouderen doordringen.

Doel

Volgens Thomas Johannsen (49), artistiek leider van Genetic Choir, is het werk van de zanggroep een voortdurend (auditief) onderzoek naar de betekenis van vocale improvisatie in de zorg. Ook is er vaak geen duidelijk doel, maar dat frustreert de meeste zangers niet. „Mijn doel is om een eerlijke ontmoeting te creëren met de ander door mij kwetsbaar op te stellen. Ook wil ik de persoon de gelegenheid geven om iets te laten gebeuren”, zegt Mirck, „ook al weet ik nog steeds niet of er daadwerkelijk een ontmoeting plaatsvindt.”

Bij Stem&Luister worden vrijwilligers opgeleid om samen met de zangers van Genetic Choir de sessies uit te voeren. De zanggroep verwacht over vier jaar met zo’n honderd vrijwilligers te werken. De nieuwe vrijwilligers kunnen zich soms onzeker voelen over de uitkomst, zegt Sarma. Het gaat er namelijk niet om dat de zanggroep de ouderen met dementie op wonderbaarlijke manier geneest, maar dat „we niet moeten opgeven en denken dat mensen – die niet meer kunnen praten of bepaalde cognitieve manieren van contact missen – onbereikbaar zijn.”

Dementerende, soms onrustige ouderen krijgen zo hulp op microniveau – en het zorgpersoneel wordt ontlast. Uiteindelijk is het Mircks ambitie om het personeel bij te scholen en ze bij dit proces te betrekken.

Het resultaat? Door de ruimte loopt een 79-jarige vrouw in een blauw werkpak, ze lijkt verdwaald en heeft haar ogen amper open. Ze praat niet en loopt tegen dingen aan. Sarma begeleidt al neuriënd de vrouw naar een fauteuil. De vrouw lijkt gekalmeerd en leunt op Sarma’s schouder. „You’ve got a friend in me”, zingt de vrouw uit het niets én bijna op de maat met het geluid dat Sarma maakt.

Delen

Mail de redactie