Het klinkt een beetje als een mop. Ken je die van die Britse diplomaat in Birma (het huidige Myanmar) die toen hij hoorde dat zijn verloofde eraan kwam op de vlucht sloeg? En waar hij ook aankwam, werd hij door een telegram van haar opgewacht?
Zo vat de Portugese regisseur Miguel Gomes (1972) een verhaal samen dat de Engelse auteur William Somerset Maugham (1974-1965) opschreef in zijn dagboeken en dat hij uitwerkte tot de plot van zijn film Grand Tour. Gomes: „Ik weet niet of het waar is. Maar het is in ieder geval een goed verhaal.” Grand Tour werd mede om z’n veelzijdige en gelaagde vertelling vorig jaar in Cannes bekroond met de grote juryprijs.
Gomes is zelf ook een beetje een Somerset Maugham die feiten verwerkt in zijn films die je beter niet helemaal doodcheckt. Hij doet het zo dat het verschil tussen documentaire en fictie minimaal is. Voor zijn driedelige verfilming van Arabian Nights (2015) trok hij met een team journalisten door Portugal om hedendaagse pendanten te vinden van de Verhalen van duizend-en-een-nacht. Het werd een Sjeherazade na de economische crisis. Tijdens een Zoomgesprek mijmert Gomes of het verschil tussen fictie en feiten er over honderd jaar nog toe zal doen: „Is film soms niet ook gewoon het echte leven?”
Hij is dan ook een enorme cinefiel. Zijn films zitten vol verwijzingen. In de loop van drie kwartier komen naast Somerset Maugham ook Apocalypse Now Redux (de lange versie van Francis Ford Coppola’s Heart of Darkness-verfilming) en de Braziliaanse auteur Joaquim Maria Machado de Assis voorbij, die ruim honderd jaar geleden een fictieve memoir vanuit het perspectief van een onbetrouwbare verteller schreef. „Laten we in het algemeen wantrouwend tegenover vertellers staan”, meent Gomes, die gefascineerd is door deze literaire stijlfiguur. „Ze zijn traditioneel altijd de boodschappers van de waarheid. En soms zijn ze het niet.” Het zijn hints bij het relaas van Edward en zijn verloofde Molly in Grand Tour.
Eerst volgen we Edward anno 1917 dwars door Zuidoost-Azië, van Myanmar naar China. En dan Molly. Die ook diezelfde reis maakt, waardoor we een heel andere kijk op Edward krijgen. Er zitten fictieve zwartwitscènes in die in een Portugese studio zijn gedraaid, en hedendaags documentairemateriaal uit onder meer Vietnam, de Filippijnen en Japan. Uiteindelijk is het allemaal heel melancholisch en überromantisch. Maar Grand Tour zit ook vol wervelende levenslust, maffe grappen en gekke vormexperimenten. Saai wordt het in elk geval nooit.
Zodra Gomes over het maakproces begint te praten, heb je het gevoel zelf ook in een ‘grand tour’ van verhalen te zijn terechtgekomen. Soms zijn de anekdotes nog mooier dan de film zelf. Een van de meest memorabele scènes in de film toont een man in een karaokebar die Frank Sinatra’s ‘My Way’ zingt en dan boven zijn soep in huilen uitbarst. Een verrassend, echt documentaire-moment dat Gomes opnam tijdens zijn research.
Gomes: „Jaren geleden vertelde mijn cameraman Rui Poças, die de studioscènes van Grand Tour heeft gedraaid, hoe er in Manilla in een bar een groepje mannen met getrokken pistolen op hem afkwam. Ze dwongen hem ‘My Way’ te zingen. Anders zouden ze hem neerschieten. Ik dacht dat dit een onzinverhaal was. Mensen die in film werken hebben een bovengemiddelde fantasie.”
„Een paar jaar later las ik in een Portugese krant dat in Manilla een bende was gearresteerd die zichzelf de ‘My Way’-gang noemde. Ze hadden naar verluidt mensen beroofd en in enkele gevallen vermoord. Naar het scheen waren ze geobsedeerd door de karaokeversie van ‘My Way’.”
„Ik denk niet dat de man die wij hebben gefilmd tot die bende behoorde, maar er is schijnbaar iets met dit nummer dat mensen in de Filippijnen diep ontroert. Geen idee wat, maar ik heb het met eigen ogen gezien.”
Hoewel de hoofdpersonen van Grand Tour Brits zijn, spreken ze Portugees. Het blijkt een praktische én een politieke keuze, legt Gomes uit. „Sommige van de producenten drongen erop aan het in het Engels te doen, dan zouden we grotere namen kunnen casten, meer geld vinden enzovoorts. Dat begon een beetje op m’n zenuwen te werken, dus toen zei ik: ‘Alle talen zijn toegestaan, behalve Engels’. Het is tijd voor revanche. Al die Hollywoodfilms waarin Cleopatra en Caesar met een accent spreken alsof ze zo uit Brooklyn komen, genoeg! Natuurlijk, de VS zijn het ‘mainstreamland’, de culturele kolonisator van de 20ste en 21ste eeuw. Laten we dat eens omdraaien.”
