Nu de ergste regen in Midden- en Oost-Europa voorbij is, worden de enorme gevolgen van storm Boris, die het gebied sinds dit weekend teistert, zichtbaar. In Zuid-Polen, Roemenië en Tsjechië zijn verschillende dorpen ondergelopen. Ook zitten in Tsjechië honderdduizenden mensen zonder stroom. Tot nu toe kostten de overstromingen door storm Boris ten minste vijftien mensen het leven.
Ondertussen maken de grote steden zich klaar voor mogelijke overstromingen. De Poolse stad Wroclaw – in 1997 getroffen door een zware overstroming – wacht gespannen af of een nieuw waterreservoir de stad zal behoeden voor een nieuwe ramp. In het Oostenrijkse Wenen, Slowaakse Bratislava en Hongaarse Boedapest leggen bewoners langs de Donau zandzakken en schotten klaar voor de komende dagen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121843001-49d294.jpg|https://images.nrc.nl/XEiKLoS70pkr-1NZZbrDTtGXR3U=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121843001-49d294.jpg|https://images.nrc.nl/_boXetxVk3Z-wkJCbALyyShgNeA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121843001-49d294.jpg)
De hoeveelheid regen de afgelopen dagen is „heel uitzonderlijk”, zegt hoogleraar water en klimaatrisico Jeroen Aerts aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. „Op sommige plekken viel 400 liter water per vierkante meter”, zegt Aerts. „Ter vergelijking: tijdens de overstroming in het Limburgse Valkenburg in 2021 viel 200 tot 250 liter per vierkante meter.”
Wat is er aan de hand in Midden- en Oost-Europa?
Aerts: „Boven het gebied hangt een lagedrukgebied. Water vanuit de Middellandse Zee, dat nu aan het einde van de zomer op z’n warmst is, verdampt en stort neer in Midden- en Oost-Europa. Alleen normaal verplaatst dat lagedrukgebied zich naar Oost-Europa en houdt daar op. Nu is het ingeklemd tussen twee hogedrukgebieden, waardoor het blijft hangen en vocht blijft opzuigen uit de zee en dumpt in dat gebied. En dat dagenlang op rij, vandaar die gigantische hoeveelheden neerslag.
„Een deel van de neerslag is als sneeuw in de Alpen gevallen. Maar die sneeuw gaat nu smelten, waardoor rivieren de komende dagen te maken krijgen met blijvend hoge waterstanden, en mogelijk meer overstromingen. De komende dagen wordt het echt spannend of dijken het water zullen tegenhouden. Pas vanaf woensdag zal de waterstand waarschijnlijk zakken in de hogere gebieden.”
De komende dagen wordt het echt spannend of dijken het water zullen tegenhouden
Het aantal slachtoffers lijkt tot nu toe mee te vallen.
„Dat valt inderdaad op, vergeleken met eerdere vergelijkbare overstromingen in het gebied in 1997, 2002 en 2021 [respectievelijk 114, 232 en 243 doden]. Het helpt mee dat de weervoorspellingen juist waren en vroeg kwamen, waardoor mensen op tijd gewaarschuwd zijn. De overstromingen van 2021 in Duitsland gebeurden ’s nachts en mensen waren slecht gewaarschuwd. Nu zijn mensen al dagen voorbereid. ”
Deze landen in Midden- en Oost-Europa hebben vaker te maken met overstromingen – bereiden zij zich er gezamenlijk op voor?
„Dat is helaas een van de grotere manco’s van het waterbeleid. Elk land doet dat anders en in sommige landen, zoals Duitsland, is er zelfs verschillend beleid per deelstaat. Je wilt dat procedures en gebieden op elkaar afgestemd zijn. Dat als een weerdienst waarschuwt voor overstromingen een burgemeester meteen overgaat tot evacuaties, maar in die keten van waarschuwing tot actie gaat het vaak mis. Al heb ik het idee dat er nu vrij alert is gereageerd door de verschillende landen.
„Ook wat betreft risicogebieden verschilt het beleid per land en zelfs per lokale overheid. Een lokale overheid kijkt vaak niet wat er 300 kilometer stroomopwaarts gebeurt. Daar gaat het vaak mis. We kunnen goed nagaan wat gevaarlijke gebieden zijn voor overstromingen, maar we hebben in Europa als een gek in die gebieden gebouwd. En je kunt nu niet overal dijken aanleggen om bijvoorbeeld twee boerderijen te beschermen. In de Alpen is sowieso weinig plek voor dijken. Bovendien is dat hartstikke duur, dus worden vooral de steden goed beschermd.”
Dit gaat vaker gebeuren, ook Nederland gaat natter worden
Toch blijkt uit onderzoek van de Technische Universiteit Delft dat het aantal slachtoffers van overstromingen afneemt, ondanks klimaatverandering en overbevolking?
„Dat klopt. De maatregelen om gebieden te beschermen voor overstromingen en de waarschuwingssystemen zijn beter. Dus we zien in de cijfers terug dat het aantal slachtoffers wereldwijd daalt, maar dan wel vooral in de rijkere landen, zoals in Europa. Maar dat gaat over slachtoffers. Als je kijkt naar schade door overstromingen dan stijgt dat exponentieel in de afgelopen vijftig tot zestig jaar.
„Dit is onze toekomst. Het is heel simpel: de aarde warmt op, warme lucht kan meer vocht bevatten en meer vocht betekent meer regen. Dus dit gaat vaker gebeuren. En niet alleen in Polen en Tsjechië zoals nu gebeurt, ook Nederland gaat natter worden.”
Lees ook
Ondanks voorbereidingen zijn de gevolgen van storm Boris immens
Kunnen we in de toekomst dan nog wel rondom rivieren wonen?
„In Nederland hebben we enorme dijken neergezet om het water tegen te houden. Maar als bij ons 400 liter water per vierkante meter valt, zoals nu in Midden-Europa, dan hebben wij ook echt een probleem. Afgelopen kerst was de situatie in Nederland heel kritiek. Niet door een stormvloed van de zee of hoge waterstanden in de Rijn of Maas, maar omdat we over een heel lange periode veel regen hadden. We kregen het water toen nauwelijks weg.
„In de rest van Europa zie je dat veel overheden toestaan om dichtbij het water te wonen vanwege het mooie uitzicht. Die kunnen daar nu geen dijken meer bouwen. In Nederland hebben we woongebied teruggegeven aan het water, zoals in de Biesbosch. Daar moeten we in de rest van Europa ook over nadenken. Maar ik ben benieuwd naar de komende dagen, want er is de afgelopen jaren al veel gebeurd op dat gebied. En we gaan nu zien of die maatregelen gaan werken.”
