Italiaanse Netflix-serie wil taboe op psychiatrische zorg doorbreken: ‘De grens tussen normaal en gek is soms flinterdun’

Posted on November 26, 2024 by admin

Na een zwaar nachtje stappen met vrienden wordt Daniele, een twintiger uit Rome, wakker in een psychiatrisch ziekenhuis. Nu de verdovende middelen zijn uitgewerkt, lijkt hij als enige ‘normaal’, in een ziekenhuiskamer die hij moet delen met andere, duidelijk mentaal zieke patiënten. Zoals Gianluca, een handtastelijke bipolaire jongeman, en Alessandro, die in zichzelf gekeerd roerloos voor zich uit staart, of ‘Madonnina’ (Mariaatje), een man zonder naam en zonder broek, die voortdurend de Maagd Maria aanroept, en Mario, een oud-leraar die uit het raam naar een vogeltje staart dat niemand anders ziet.

Met hen zal Daniele het zeven dagen moeten zien te rooien, de duur van zijn gedwongen opname. De Italiaanse Netflix-serie Tutto chiede salvezza (Alles vraagt om verlossing) is gebaseerd op de gelijknamige roman door Daniele Mencarelli. Zijn verhaal over zijn eigen gedwongen opname in 1994 werd bekroond met de jongerenprijs van de Premio Strega, de belangrijkste literaire onderscheiding in Italië. Mencarelli schreef mee aan beide seizoenen van de serie, die door Francesco Bruni is geregisseerd.

„In het eerste seizoen volgen we vrij trouw het boek, maar halen we het verhaal wel naar de huidige tijd, terwijl we er ook het fictieve liefdesverhaal tussen Daniele en Nina doorheen weven”, vertelt de regisseur tijdens een gesprek in Rome. Nina is een populaire actrice en bekende influencer, die na een zelfmoordpoging terechtkomt op de vrouwenafdeling van het psychiatrische ziekenhuis. Bruni: „Via haar personage konden we online haat en de uitwassen van de sociale media in de serie schrijven.”

Het tweede seizoen, dat eind september op Netflix is gezet, gaat verder waar het boek stopt, en vertelt hoe Daniele twee jaar later terugkeert naar de psychiatrische kliniek, maar dan als verpleegkundige. Hij staat nu ‘aan de andere kant’, terwijl hij met zijn mentale toestand blijft worstelen. „Daniele heeft als het ware geen huid. Hij voelt het lijden van anderen, en hun pijn maakt hem ziek”, zegt Bruni. Ook de relatie met zijn ouders wordt verdiept. „Voor hen was hij altijd het ‘speciale kind’, in positieve en negatieve zin. Enerzijds is daar die grote kwetsbaarheid, anderzijds heeft hij een speciale gave. Hij weet zich uit te drukken, via het schrijven van poëzie.”

Regisseur Francesco Bruni en hoofdrolspeler Federico Cesari (Daniele in de serie).

Hoe maak je een meeslepende serie over de psychiatrie, bovendien voor een zeer breed en commercieel ingesteld Netflix-publiek? Het lijkt een hele opgave, maar Bruni slaagt erin de initiële afstand die je als kijker tegenover de patiënten voelt, te verkleinen. In plaats van die afstand komt empathie. Het verhaal wordt ook draaglijker dankzij een portie humor, wat de serie wel ontroerend maar niet zwartgallig maakt. „In het Engels heet het genre dramedy [comedy-drama, red.]”, zegt de regisseur. „Drama en humor zitten altijd tegelijk in mijn werk. Als ik te zwaar op de hand dreig te worden, wil ik het wat lichtvoetiger maken, en de kijker eens laten lachen en ontspannen, en andersom.”

Taboe doorbreken

En net zoals de kijker zich gaandeweg in de personages inleeft, gaat ook Daniele beseffen dat hij zijn aanvankelijke weerstand en zelfs agressie tegen zijn omgeving beter kan laten varen. Hij ziet in dat hij zijn medepatiënten hard nodig heeft op weg naar zijn herstel, omdat gedeeld leed beter te dragen valt.

De serie draagt bij om het taboe op de psychiatrie te doorbreken. „Neen, het taboe is zeker nog niet weg, omdat er rond mentaal lijden dan ook iets ongrijpbaars hangt. Een mentale ziekte stel je niet vast met een bloedafname of scan”, zegt Bruni. Tot einde jaren zeventig stopte Italië mentale zieken weg in een gesticht, waar ze werden vastgehouden in onmenselijke omstandigheden, vastgebonden of versuft door de medicatie. Het thema kwam aan bod in de succesfilm La Meglio Gioventù (2003), die oorspronkelijk ook als serie was bedoeld.

„Je kon al in zo’n kliniek terechtkomen met een depressie of paniekaanvallen. Was je nog niet gek, dan werd je het daar wel”, zegt Bruni. De psychiatrische ziekenhuizen in die vorm werden in Italië gesloten na een intense strijd door psychiater Franco Basaglia, die bijdroeg aan een meer moderne psychiatrische zorg, weg van het stigma dat rustte op mentaal zieke patiënten. De scenaristen van Tutto chiede salvezza lieten zich begeleiden door Peppe Dell’Acqua, een voormalige medewerker van Basaglia en eveneens een bekende psychiater.

Onbehagen

Netflix had met deze serie vooral een doelpubliek van jong volwassenen voor ogen. „Maar ook veertigers en vijftigers kijken graag”, zegt Bruni. „Ouders proberen zo misschien te begrijpen wat er bij hun kinderen speelt. Zij gluren via de serie even door het sleutelgat. Ik kan niet voor andere Europese landen spreken, maar in Italië is het algemene onbehagen bij de jeugd alvast groot.”

„Heel wat Italiaanse jongeren vertrekken naar het buitenland, op zoek naar een toekomst, of ze werken in Italië flink onder hun opleidingsniveau”, zegt Bruni. „Tegelijkertijd heeft de pandemie, die Italië snoeihard heeft getroffen, hen nog meer geïsoleerd. De sociale media vergroten verder hun eenzaamheid.” De serie vormde voor middelbare scholen en universiteiten in Italië de aanleiding om Bruni uit te nodigen voor een gesprek. „Sommige jongeren vertelden over hun eigen problemen, en zeiden dat ze zich sterk met het hoofdpersonage hadden geïdentificeerd.”

En net zoals Daniele in seizoen twee in plaats van patiënt zelf zorgverlener wordt, vervaagt ook voor de kijker die ogenschijnlijk harde grens tussen de mentaal zieken en wie voor hen zorgt. Want elk personage is op zijn of haar manier op zoek naar een gezonde mentale balans. De grens tussen ‘normaal’ zijn en ‘gek’ lijkt zo soms flinterdun. „Wat ons van hen onderscheidt? Enkel het toeval”, zegt psychiater Guido Mancino tegen Daniele, zijn collega en oud-patiënt.

Betekent die uitspraak dat wij allemaal kwetsbaar zijn?” „Ik gok van wel”, zegt regisseur Bruni. „Vanuit het appartementsblok aan de overkant van waar ik woon in Rome hoor ik geregeld geschreeuw, uit wanhoop of woede. En op straat – en misschien is dat wel zo in elke metropool – kom je hier toch geregeld mensen tegen van wie je denkt: tja, bij jou ontbreekt enkel nog de diagnose.” (grinnikt)

Tutto chiede salvezza. Twee seizoenen, nu op Netflix.

Cappella Pratensis ontstoft muziek die klonk bij het eten van zwanen

admin
November 26, 2024
0

Als je de binnenstad van ’s-Hertogenbosch vanuit het oosten binnengaat, kom je in de Hinthamerstraat langs een opvallend geelgrijs pand: het Zwanenbroedershuis. Daar komen al eeuwen de leden van het Illustere Lieve Vrouwen Broederschap samen. Onder andere om te musiceren: het broederschap liet in de eerste eeuwen vanaf zijn oprichting in 1318 muziek componeren door destijds grote componisten, om te zingen in hun eigen kapel in de Sint Janskathedraal. Lijvige koorboeken (online te bekijken) uit de periode 1450-1600 met muziek van componisten als Matthaeus Pipelare, Pierre de la Rue en Jean Mouton herinneren daar nog aan.

Het nog steeds bestaande broederschap zingt niet zelf (althans niet openbaar); die rol van het klinkend houden van deze Renaissancemuziek heeft het Bossche vocaal ensemble Cappella Pratensis op zich genomen. Destijds was het normaal om één groot koorboek op een grote houten lessenaar te zetten en daar samen achter te zingen. Cappella Pratensis doet dat nu dus ook: in hun tournee Het feest van de zwaan staan vijf zangers (kleine bezetting), een dirigent en vier musici samen op een kluitje. Het geeft het concert alleen al op zicht een enorm vriendelijke uitstraling.

Binnenpret

Ook Het feest van de zwaan is een verwijzing naar het broederschap. Elke 28 december kwamen de leden bij elkaar voor de ‘Zwanenmaaltijd’; een dure aangelegenheid, waarbij de schenker van de te verorberen zwaan van oudsher de eretitel ‘zwanenbroeder’ kreeg. Cappella Pratensis zingt deze tournee muziek die geklonken zou kunnen hebben op zo’n banket. Zoals een ‘Ave Maria’ van Jacobus Clemens non Papa, dat prachtig ingetogen en gecontroleerd klinkt.

Wel valt al snel op dat de stemmen wat individualistisch blijven, moeilijk mengen. Enerzijds klinkt dat realistisch: op een banket vroeger klonk de zang vast ook niet puntgaaf. Anderzijds vraag je je af of deze muziek niet beter tot zijn recht komt in een kerk. Op hun prachtige Obrechtalbum uit 2023 (dat in oktober nog knap een Gramophone Award won) worden de zangers geholpen door een rijke galm.

Feestelijk is niet het woord dat bij dit concert komt bovendrijven. Wel: ingetogen, intiem, voorzichtig twinkelend en met binnenpret. Het begeleidende Sollazzo Ensemble (eveneens in kleine bezetting: fluit, luit en twee vedels) voegt zich er knap naar, al zouden ze waarschijnlijk uitbundiger kunnen (en willen).

Liefdesverklaring

Verschillende stukken volgen elkaar slim op: devote misdelen blijken soms gebaseerd op maar al te wereldlijke werkjes, zoals de Missa Benedicti van Benedictus Appenzeller, dat gebaseerd blijkt op ‘Ick had een boelken uutvercoren’, dat verderop in het programma zit. Dat geldt ook voor ‘Myns liefkens bruyn ooghen’ van Tielman Susato, dat Jheronimus Vinders verwerkte in zijn mis. Ook dat klinkt samen. Daarin vallen ook opvallende uitspraakkeuzes op: de u in ‘Sanctus’ is bij Pratensis geen ‘oe’ maar ‘ù’ (zoals in: ‘Gut, dat klinkt grappig’). Benedictus wordt ‘Benedictès’. Agnus Dei klinkt als de vrouwennaam: Agnes. (Die in het Grieks dan weer ‘zuiver’ of ‘heilig’ betekent, dus zo gek lijkt de gedachte niet).

Dat er geen Nederlanders tussen de zangers zitten, maakt de paar Nederlandse teksten uit de Middeleeuwen nog moeilijker te verstaanbaar. En dichter Eric Alink heeft nog wel zo zijn best gedaan op de uitbundig sensuele liefdesverklaring aan de zwaan („’k Wil spelevaren in uw schoot, uw binnenzee beproeven / Bij eb en vloed en elke stoot, in uwe diepte toeven.”), op de anonieme melodie van ‘Ick had een boelken’. Maar echt lastig is het om te luisteren wanneer artistiek leider Stratton Bull als spreekstalmeester het woord neemt. Praatjes over de muziek zijn vaak nuttig of leuk. Zeker nu ‘het feest’ op geen enkele manier zichtbaar is gemaakt, is het aan Bull om je fantasie aan te zwengelen. Hij nodigt ons met luide stem en groot gebaar uit bij het rijke banket. Althans, dat probeert hij, maar zenuwen zitten hem in de weg. Hij staat zo deerniswekkend te beven dat het zweet je plaatsvervangend uitbreekt.

Nilüfer Yanya betovert met haar veelkleurige liedjes

admin
November 26, 2024
0

Als Nilüfer Yanya het publiek in de Melkweg toespreekt, oogt ze verlegen. Maar als de 29-jarige Britse zingt, is er van schroom geen sprake. Dat doet ze adembenemend mooi, en met de natuurlijke vanzelfsprekendheid van een ruisende waterval. In combinatie met haar vier voortreffelijke muzikanten leidde het tot een betoverend concert.

Yanya heeft een experimentele, ongrijpbare sound, die vele genres doorkruist, van soul en jazz tot rock en grunge. Ze maakt in essentie gitaarliedjes, maar gitaarliedjes die weelderig uitwaaieren, en voortdurend van richting, ritme en kleur veranderen – zoals in jazz en grunge.

Haar gitarist en medecomponist Will Archer wringt behalve mooi slepende melodieën ook de vreemdste akkoordenschema’s uit zijn instrument. De ritmesectie varieert doorlopend in tempi, ook omdat Yanya graag songs schrijft die plots uitbarsten in gitaargeweld. En dan heeft ze nog multi-instrumentalist Jazzi Bobbi aan haar zijde (dochter van Spargo-zanger Ellert Driessen), die op keyboards de gitaarsongs van een extra knisperende laag voorziet en op haar saxofoon voortdurend een portie zachte tonen door de liedjes vlecht.

Bijzondere techniek

Over dat schuimige mengsel vlijt Yanya haar hees-hoge soulvolle stem. Vaak zet ze zingzeggend in, maar als ze voluit zingt, hanteert ze vaak een bijzondere techniek, die eerder draait om klank dan om het volledig uitspreken van woorden. Dan kan de naam van Elizabeth Fraser, de etherische zangeres van de Cocteau Twins zich opdringen. Zelf noemt Yanya in interviews vaak Big Thief en Nina Simone als inspiratiebronnen voor haar zingen en schrijven.

Haar schetsmatige manier van zingen sluit aan bij haar impressionistische, poëtische manier van schrijven, die al even weinig houvast biedt. „You’re my best machine, you’re my midnight sun, always I did it for you”, luidt bijvoorbeeld karakteristiek het refrein van ‘Midnight Sun’, het prijsnummer waarmee ze het concert afsloot.

Dat lied komt van haar goed ontvangen tweede album Painless, uit 2022, die alle beloftes inloste van haar debuut Miss Universe uit 2019. Dit najaar verscheen het derde album, My Method Actor. Ook dat nieuwe album leverde weer een aantal prachtige, pakkende singles op, zoals ‘Like I say (I runaway)’ en ‘Just A Western’. Die songs kregen live een gloedvolle uitvoering, die de intensiteit van de songs nog eens extra aanzette.

Anders dan dit nieuwe album kende het concert geen enkel minder moment. In elk lied zat energie en voortdurend kon je je verbazen over het raffinement van deze band. Een groot podiumpersoonlijkheid is Nilüfer Yanya niet, maar de muziek maakt alles goed.

Kamer eist uitleg van justitieminister over falend tapsysteem

admin
November 26, 2024
0

De Tweede Kamer neemt geen genoegen met de geruststellende woorden die minister David van Weel (VVD) van Justitie en Veiligheid tijdens het vragenuurtje in de Tweede Kamer sprak over de tapkamer van de politie.

Michiel van Nispen (SP) wilde opheldering over de onthullingen in NRC dat de politie nu moet werken met een verouderd, falend tapsysteem en dat twee nieuwe systemen, die aangeschaft waren om de problemen op te lossen, niet werken. Bovendien was de Kamer daar met verhullende woorden verkeerd over geïnformeerd en had het ministerie geheimgehouden dat het opnieuw een aankoop had gedaan bij het omstreden Israëlische defensiebedrijf Cognyte, zo schreef NRC.

‘Heel andere geluiden’

„Wij horen heel andere geluiden van de werkvloer”, ging Van Nispen daar tegenin. Hij kreeg bijval van onder meer coalitiepartij PVV en meerdere oppositiepartijen. Die hadden allemaal uit eigen contacten binnen de politie de bevestiging gekregen dat de problemen met de tapkamer onverminderd groot waren én dat er geen vooruitzichten waren op verbetering.

De Kamerleden kregen in hun scepsis bijval van de voorzitter van de Nederlandse Politiebond, Nine Kooiman. Die liet op X weten: „Minister zegt nu in de Tweede Kamer dat nieuwe tapsysteem geweldig werkt. Maar dat is niet wat wij horen. Zorgelijke berichten over invoering nieuw systeem. Politie en samenleving hebben recht op een veilig systeem!”

Over het Israëlische defensiebedrijf Cognyte, de leverancier van het ‘back-up’-systeem, zei de minister niets. De Kamer wilde weten waarom er opnieuw zaken zijn gedaan met een bedrijf waar ooit afstand van genomen was wegens zorgen over spionage door Israël via het tapsysteem. Bovendien kwam Cognyte afgelopen jaren meermaals in opspraak omdat het tegen de regels in afluisterapparatuur aan Myanmar verkocht waar mensenrechten mee geschonden werden. In Noorwegen stond Cognyte daarom al op een zwarte lijst.

De minister liet echter weten niet over het bedrijf te kunnen praten, omdat de naam van de leverancier volgens hem geheim moet blijven.

Meteen na het vragenuurtje kondigden verschillende partijen aan schriftelijke vervolgvragen aan de minister te zullen stellen.