N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Oost-Jeruzalem Vrijdagavond kwamen bij een schietpartij in de buurt van een synagoge zeker zeven mensen om het leven. Israël heeft 42 mensen opgepakt om te ondervragen.
De schietpartij vond plaats in de wijk Neve Yaakov, in het door Israël ingelijfde deel van Jerusalem.
Foto Ronen Zvulun/Reuters
Israël heeft de militaire aanwezigheid op de Westelijke Jordaanoever opgeschaald. In het gebied is het al langer onrustig. Vrijdagavond vond een dodelijke schietpartij plaats bij een synagoge in Oost-Jeruzalem, daarbij vielen zeker zeven doden en meerdere gewonden. Een dag eerder viel het Israëlische leger binnen bij een vluchtelingenkamp in Jenin, waarna een urenlange schietpartij volgde. Daarbij kwamen negen Palestijnen om het leven.
De laatste dagen lopen de spanningen op tussen Israël en de Palestijnen. Ook zaterdagochtend is er volgens Israël een schietpartij geweest in het oosten van Jeruzalem. Daarbij zijn zeker twee doden gevallen. Waar de schietpartij precies plaatsvond en wat het motief is van de volgens de politie inmiddels „geneutraliseerde” dader, is niet bekend.
Op vrijdag, de dag van de herdenking van de Holocaust, werden bezoekers van een synagoge beschoten. De politie heeft de 21-jarige schutter gedood, maar ondervraagt zaterdag naar eigen zeggen „sommige familieleden van de terrorist” en andere verdachten. In totaal zijn volgens internationale persbureaus 42 mensen opgepakt.
Volgens Israël zit een Palestijnse man achter de vermoedelijk terroristische aanslag van vrijdag. De schutter opende het vuur nadat de bezoekers het gebedshuis verlieten aan het einde van de sabbatviering in de wijk Neve Yaakov. Die ligt in het door Israël ingelijfde deel van de stad. De Israëlische politie sprak van „een van de heftigste aanvallen” uit de afgelopen jaren.
VN-generaal António Guterres stelde in een reactie dat er „geen excuses” bestaan voor „terroristische daden”. Hij vreest voor een escalatie van geweld op de Westelijke Jordaanoever. De Amerikaanse president Joe Biden noemde de schietpartij een „aanval op de beschaafde wereld”. Biden heeft inmiddels contact gehad met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. Ook de Britse minister van Buitenlandse Zaken heeft de aanslag veroordeeld.
Met een beetje geluk, en goed weer, is dit weekeinde een heldere komeet te zien aan de westelijke avondhemel. De komeet C/2023 A3 Tsuchinshan-ATLAS, met een fraaie en heldere staart, is dan misschien zelfs bij daglicht zichtbaar.
Zeker is dat nog niet, zegt Esther Hanko, amateur-kometenjager en medewerker van het astronomische Anton Pannekoek Instituut in Amsterdam. „Bij kometen is het altijd een beetje onzeker hoe helder ze nu precies zullen zijn. Maar bij deze was driekwart jaar geleden al duidelijk: dit zou wel eens een hele leuke kunnen worden.”
De komeet, genoemd naar de twee astronomische observatoria in China en Zuid-Afrika die hem in 2023 ontdekt hebben, is een klomp ijzig gruis van zo’n twee kilometer doorsnee. Hij is afkomstig uit de buitenste regionen van het zonnestelsel. Zijn elliptische, ofwel afgeplatte, baan zwiept hem vlak langs de zon.
Avondschemering
Tot begin oktober was Tsuchinshan-ATLAS vanaf het zuidelijk halfrond in de ochtendschemering te zien met het blote oog. „Ik heb heel mooie foto’s gezien”, zegt Hanko. In het weekeinde komt hij achter de zon vandaan, en zal hij in het noordelijk halfrond te betrappen zijn in de avondschemering, direct nadat de zon ondergaat.
Doordat de zon de komeet met zijn staart van uitgewasemd stof en damp, van achteren beschijnt, licht de staart helder op, een effect vergelijkbaar met rook op een podium waar toneellampen op schijnen. Hanko: „Op 12 oktober staat hij nog heel dicht bij de zon, in de dagen daarna komt hij steeds verder van de zon te staan, en is hij beter te zien, maar dan zal ook de helderheid afnemen.”
Vermoedelijk wordt Tsuchinshan-ATLAS na zijn bezoek het zonnestelsel uitgezwiept, en zien we hem nooit meer terug. Ook is er nog een kleine kans dat hij onderweg in stukken breekt, zoals de langverwachte maar tegenvallende komeet ISON in 2013 deed. Je weet het nooit met kometen, en dat maakt de jacht ook spannend, zegt Hanko. „Ze zeggen wel: kometen zijn net katten. Ze hebben een staart en ze zijn onvoorspelbaar.
De parlementaire enquête naar de coronacrisis dreigt vertraging op te lopen door een conflict tussen het kabinet en de enquêtecommissie over het delen van chatberichten. Dat blijkt uit een voortgangsbrief die VVD-Kamerlid Daan de Kort, voorzitter van de commissie, aan de Tweede Kamer heeft gestuurd. Volgens De Kort komt het nieuwe kabinet met haar opstelling „terug op met het vorige kabinet gemaakte werkafspraken”.
Momenteel bevindt de enquêtecommissie corona zich in de eerste voorbereidende fase, die ‘dossieronderzoek’ wordt genoemd. In deze fase, waarin de verhoren achter gesloten deuren worden voorbereid, vordert de commissie informatie en documenten bij tal van instanties, inclusief het kabinet en de departementen. De commissie schrijft dat de verschillende ministeries „voor een groot deel” de gevraagde informatie hebben aangeleverd, maar dat over het delen van chatberichten „een verschil van inzicht” is ontstaan waardoor de commissie nog geen chatberichten heeft ontvangen.
Het kabinet-Schoof heeft, zo blijkt uit de brief, op 13 september advies gevraagd aan de Raad van State over het delen van ‘ongelakte chatberichten’. Met andere woorden: berichten waarin geen informatie is zwartgelakt. Door dit verzoek en het voorlopig ontbreken van de chatberichten, „bestaat de mogelijkheid” dat de enquête verdere vertraging oploopt, schrijft De Kort. De planning is dat de besloten verhoren in maart 2025 beginnen, waarna de openbare verhoren begin 2026 van start moeten gaan.
Lees ook
De nieuwe parlementaire enquêtecommissie corona is klein en sceptisch
Privacy
De commissie heeft ongelakte chatberichten opgevraagd omdat „tijdens de coronacrisis meer dan voorheen werd gecommuniceerd via chatberichten”. Die berichten zijn daarom nodig om „de besluitvorming over de coronamaatregelen en de afwegingen die daarbij een rol hebben gespeeld, te kunnen reconstrueren”. Volgens voorzitter De Kort heeft de commissie „de nodige waarborgen” ter bescherming van de privacy van ambtenaren gegeven.
Over het ongelakt aanleveren van de chatberichten zijn volgens de commissie met het vorige kabinet, Rutte IV, „duidelijke afspraken” gemaakt die zijn ondertekend door het ministerie van Volksgezondheid. De Kort schrijft dat dit soort afspraken ook gemaakt werden met eerdere enquêtecommissies en ook „zijn dergelijke documenten in de context van eerdere parlementaire enquêtes ongelakt geleverd”.
Lees ook
Drie jaar. Parlementaire enquête naar coronabeleid wordt een van de langste ooit
„Tiener speelt Tetris uit.” Wie het gamenieuws een beetje volgt, kreeg meteen een gevoel van déjà vu bij de headline op NOS.nl. Was dat niet begin dit jaar al gebeurd? Toen was het wereldnieuws dat de 13-jarige Will Gibson (bekend onder de naam Blue Scuti) het onhaalbaar geachte level 157 wist te halen. Waarna de game crashte. Einde Tetris. Toch?
Okee, vooropgesteld: het is niet niks wat de 16-jarige Amerikaan Michael Artiaga deze week voor elkaar kreeg. Dankzij AI-technieken wisten gamers al dat het mogelijk was om het ‘eindpunt’ van Tetris te halen – level 255, waarna het spel weer teruggaat naar level 0. Een mens had het nog nooit gedaan. Tot Artiaga. Wel met een grove kanttekening: hij paste zijn game zo aan dat hij de crash waar Gibson begin dit jaar tegenaan liep, kon omzeilen. Toch bleef het een flinke inspanning – 82 minuten geconcentreerd spelen. En héél veel oefenen.
Het is vaak lastig voor media om dit soort prestaties uit de gamewereld te duiden. Gamers zijn, net als boekenlezers en filmliefhebbers, een zeer diverse groep. Competitief Tetris is een hypergespecialiseerde niche, en verwant aan de ‘speedrunners’, de gamers die trucjes zoeken om spellen zo snel mogelijk uit te spelen. Het staat ver af van de grote mainstream actiegames waar jaarlijks honderden miljoenen mee worden verdiend.
Fanatiek gespeeld
Maar ‘Tetris uitspelen’, dat is een spannende uitdrukking die iedereen wel kan begrijpen. Terwijl het eigenlijk niet kán. Tetris heeft namelijk geen einde om uit te spelen. Althans, niet in de oorspronkelijke Nintendo-versie van de game, die uitkwam in 1988 voor het Nintendo Entertainment System (NES). Recordjagers als Artagia spelen die oorspronkelijke game, soms met wat kwinkslagen in de code, met de originele controller. In Tetris moet je vallende blokjes zo manoeuvreren dat ze telkens een regel ‘vol’ maken. Na elke tien regels ga je een level omhoog, en vallen de blokjes sneller. Na level 29 vallen ze zó snel dat de makers dachten dat geen mens ze meer op tijd zou kunnen verschuiven.
Zoals veel games uit die tijd was Tetris bedoeld om snel te spelen, af te gaan, en dan weer opnieuw te beginnen. Wat er na level 29 gebeurde? Niet te halen en niet te overzien. Een einde inbouwen was niet nodig.
Alleen had niemand verwacht dat deze oorspronkelijke Tetris-game in 2024 nog fanatiek gespeeld zou worden. De eerste doorbraak kwam in 2011: een speler ontdekte dat je, door de controller anders vast te houden en héél snel te tikken, de blokjes toch snel genoeg kon verschuiven. In 2021 volgde nog een revolutie, het ‘rollen’, waarbij spelers met de duim een knop inhouden en zachtjes met de vingers tegen de achterkant van de controller tikken. Zo duw je de knop heel snel en heel vaak tegen je duim.
Sindsdien gaan de ontwikkelingen in Tetrisland snel. Level 40 werd in 2021 gehaald. Een jaar later raakte een gamer level 146 aan.
8-bit-game
Maar Tetris was er nooit op gebouwd om voorbij level 29 te gaan. Hoe verder je komt, hoe meer de game uit elkaar begint te vallen. De rekensommen die het spel aan de achterkant maakt, kunnen niet goed omgaan met de steeds hogere getallen.
Simpel is die wiskunde dan ook niet. Tetris is geboren als 8-bit-game, want de NES was een 8-bit spelcomputer. ‘8-bit’ slaat op de hoeveelheid informatie die een spelcomputer op elk moment kan ‘onthouden’. De technische uitleg: een bit kan een 1 of een 0 zijn. Een 8-bits computer leest telkens acht bits aan informatie als een ‘woord’, een stukje instructie. Daarna ‘ziet’ het systeem een spatie, en kijkt het naar het volgende woord. Zo zijn er per woord in totaal 256 combinaties mogelijk, van 0 tot 255.
Vervolgens gebruikt Tetris óók nog eens drie verschillende telsystemen door elkaar, en moet die telkens naar elkaar overzetten. Tel je met twee, tien, of zestien cijfers? Hoe groter de getallen, hoe ingewikkelder het overzetten wordt.
Lees ook
Ook ‘Gen Z’ valt als een blok voor Tetris
Op een gegeven moment raakt Tetris daarom in de knoop. Dat begint met de rekensommen die nodig zijn om te bepalen welke kleuren de blokjes moeten hebben. Opeens, rond level 138, krijgen blokjes kleuren die nooit bedoeld zijn door de makers en zijn ze soms bijna onzichtbaar. Een paar levels later, rond 155, wordt het bijhouden van de score lastig. Gaat die berekening fout, dan klapt de game. Het was begin dit jaar wereldnieuws dat Blue Scuti deze bug tegen het lijf liep: hij was de allereerste die zo ver kwam. Verder spelen is wel mogelijk, maar lastig. Je moet dan met héél veel dingen rekening houden.
En dat is nog steeds zo. De 16-jarige Artiaga speelde niet het normale Tetris, maar een aangepaste versie die een deel van deze rekenfouten omzeilt. Al trof hij op level 235 dan weer een fout: eigenlijk ga je altijd een level omhoog als je tien regels met blokjes gevuld hebt. Maar in dit level deed de game dat pas na 810 regels.
Artiaga baande zich een weg door al deze uitdagingen, om uiteindelijk terecht te komen op level 255. Niet het laatste beoogde level van de makers, maar simpelweg het laatste cijfer dat ze in één 8-bit woord konden opslaan. Tetris sprong daarna vrolijk naar level 0, menselijk langzaam en vol met precies de juiste kleuren. Uitgespeeld? Nee: gewoon lekker terug naar een ordentelijke rekensom. Zoals de makers van Tetris bedoeld hadden.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/01/israel-palestinians-violence52023815.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96125615-4c0278.jpg)
