Surveillancetorens bij het door de Verenigde Staten gebouwde hek langs de grens met Mexico. Spionagesoftware waarmee activisten in de Verenigde Arabische Emiraten worden aangevallen. Traangas afschietende drones die door de Indiase regering worden ingezet tegen demonstrerende opponenten.
Het is stuk voor stuk Israëlische technologie, uitgetest in bezet Palestina. Dat laat de Australisch-Duitse onderzoeksjournalist Antony Loewenstein zien in een recente televisiedocumentaire van Al Jazeera, waarvoor hij naar diverse landen afreisde om de gevolgen in kaart te brengen van de export van wapens en surveillancetechnologie door Israël. Eerder werkte hij als journalist in Oost-Jeruzalem. Twee jaar geleden verscheen zijn boek The Palestine Laboratory.
„In wezen exporteert Israël zijn bezettingstechnologie wereldwijd, en dat heeft gevolgen voor ons allemaal”, zegt Loewenstein via een videoverbinding vanuit Sydney.
Ook de EU leunt graag op Israëlische technologie om ‘Fort Europa’ te bewaken, zo laat Loewenstein in de documentaire zien. Onder meer de grenstechnologie in vluchtelingenkampen aan de grenzen van Griekenland komt uit Israël. En EU-agentschap Frontex laat drones van Elbit, de grootste Israëlische wapenproducent, over de Middellandse Zee vliegen om vluchtelingen te detecteren.
Loewensteins boek verscheen enkele maanden voor de aanval van Hamas op Israël, op 7 oktober 2023. De vernietigende oorlog die Israël daarop in Gaza liet volgen heeft de thematiek van zijn boek nog urgenter gemaakt. Zo schreef Loewenstein al over het gebruik van AI door het Israëlische leger en over shadow banning, het blokkeren van Palestijnen en pro-Palestijnse berichten op sociale media.
De Israëlische defensie-industrie maakt sinds het begin van de oorlog recordwinsten. Ook Nederland koopt steeds meer Israëlische wapens, rapporteerde NRC in november vorig jaar, waaronder van Elbit. Deze Israëlische producent heeft de afgelopen anderhalf jaar stevig geprofiteerd van de aanvallen op Gaza, door de inzet van onder meer munitie, drones en raketten.
U bent kritisch over de berichtgeving over Israëls wapen- en surveillance-industrie. Kunt u een voorbeeld geven van waar dat misgaat?
„Enkele jaren geleden werden in internationale media goede artikelen gepubliceerd over de Israëlische spionagesoftware Pegasus en mensen die daarmee waren gehackt in verschillende landen. Pegasus werd daarin afgeschilderd als een Israëlisch schurkenbedrijf dat wereldwijd zaken doet met dictaturen.
„Maar wat meestal werd genegeerd, is dat NSO Group, het Israëlische bedrijf achter Pegasus, geen onafhankelijk bedrijf is. Dit soort bedrijven wordt openlijk door de Israëlische staat gebruikt als diplomatiek wapen. Wat dit in de praktijk betekende, is dat premier Benjamin Netanyahu of de inlichtingendienst Mossad naar landen als India of Rwanda afreisde, en daar instrumenten als Pegasus aanbod in ruil voor diplomatieke steun in de Verenigde Naties of andere internationale fora.
„De inlichtingen die via zijn technologie worden verzameld geven het bedrijf ongelooflijk veel macht over een bepaald land en zijn inlichtingendienst, en de mogelijkheid om mensen te chanteren met deze informatie, of pro-Israëlische stemmen in de VN te winnen. Verschillende landen hebben hun opstelling in de VN aangepast, waaronder Mexico in de jaren 2010.”
In uw boek noemt u het idee van Israël als een ‘start-upnatie’, met een bloeiende hightechsector, een ‘ideologische mythe’ die verbloemt dat diezelfde sector teert op de bezetting.
„De manier waarop veel internationale media verslag doen over de ‘start-upnatie’ Israël lijkt erg op de manier waarop veel Amerikaanse media schrijven over Silicon Valley. Er overheerst een soort aanbidding van big tech – al heeft Elon Musk iets van die glans weggepoetst sinds de verkiezing van Trump.
„Wat vaak wordt genegeerd, is dat de Israëlische defensiesector een belangrijk onderdeel is van de hightechindustrie. Degenen die werkzaam zijn in deze sector doen hun ervaring en training vaak op in het Israëlische leger, dat veel tijd doorbrengt – vooral in de inlichtingeneenheid 8200 – met het vinden van manieren om Palestijnen te monitoren. Een van de meest succesvolle Israëlische start-ups is het in cybersecurity gespecialiseerde Wiz, een bedrijf opgericht door veteranen uit Eenheid 8200, dat onlangs voor 32 miljard dollar aan Google is verkocht.”
Israëlische bedrijven zeggen trots dat ze technologie verkopen die succesvol is gebruikt in Gaza
De bezetting en de controle over de Palestijnen wordt door de inzet van technologie steeds onpersoonlijker. Kunt u dit proces beschrijven?
„Een van de dingen die Israël al lange tijd ontwikkelt is het idee van een ‘wrijvingsloze bezetting’, waarbij er door digitale technologie steeds minder persoonlijke interactie is tussen een Israëlische soldaat en een Palestijn. De Palestijnse activiste voor digitale rechten Mona Shtaya spreekt van een ‘panopticum’ van surveillance [zoals in een koepelgevangenis]. Die bestaat uit een reeks van bewakingscamera’s, biometrische hulpmiddelen, het gezichtsherkenningsprogramma ‘Rode Wolf’, of het smartphone-programma ‘Blauwe Wolf’, waarmee gezichtsfoto’s van Palestijnen worden gemaakt.
„In theorie is er steeds minder behoefte om iemand daadwerkelijk fysiek te zien, omdat er een database wordt opgebouwd van Palestijnen. Shtaya zegt in mijn documentaire dat Palestijnen hierdoor het gevoel hebben dat ze hun ‘beste gedrag’ moeten vertonen. Ze kunnen niet publiekelijk laten zien dat ze boos of gefrustreerd zijn, omdat ze dan als een bedreiging worden gezien, en er een zogenaamde rechtvaardiging kan zijn om hen te arresteren of te doden.”
De bezetting raakt daarnaast ook meer geprivatiseerd, schrijft u in het boek.
„Het is duidelijk dat de Israëlische staat elk jaar waanzinnige hoeveelheden geld uitgeeft om de bezetting in stand te houden. Maar er zijn ook veel mensen en bedrijven die er geld aan verdienen, zowel binnen Israël als wereldwijd. Die privatisering is een onmiskenbare verschuiving in de bezetting.
„Veel van de zogenaamde bewakers bij grensovergangen of nederzettingen zijn geen soldaten, maar particuliere beveiligers met wapens. Maar weinigen zijn zich ervan bewust dat de interactie tussen Palestijnen en Israëlische soldaten deels geprivatiseerd is; veel Palestijnen die ik in de loop der jaren heb ontmoet wisten het ook niet. Maar ongeacht wie het is, zo zegt een Palestijn in mijn boek, de bewaker vernedert Palestijnen en maakt hun leven tot een hel.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/05/01160109/data131613594-61e311.jpg)
Voor Israël betekende 7 oktober, met de uitbraak van Hamas door het zwaarbeveiligde ‘hightech’-grenshek rond Gaza, een strategisch en technologisch falen. Tot zover het ‘succes’ van Israëls hightech en surveillance?
„Israël had rond Gaza een enorme hoeveelheid grens- en bewakingstechnologie geïnstalleerd, waaronder een ondergrondse muur met sensoren, onder het mom van het veilig houden van met name het zuidelijke deel van Israël. Er was daarnaast een controlesysteem voor iedereen die Gaza in of uitging. Israël maakte in wezen de fatale fout om te veel te vertrouwen op zogenaamde technologische ‘oplossingen’. Dat werkte duidelijk niet, om me zacht uit te drukken.
„Er is nog veel onbekend over wat er op 7 oktober precies gebeurde. Maar we weten wel dat er waarschuwingssignalen over wat Hamas van plan was zijn genegeerd. En ongeveer een jaar voor 7 oktober schakelde Israël het toezicht op de walkietalkies van Hamas uit, omdat ze dachten dat er niet veel interessants werd gezegd.”
Het journalistieke platform +972 Magazine schreef afgelopen jaar dat Israël AI inzet om doelwitten te bepalen in Gaza. Soms worden honderden burgerslachtoffers geaccepteerd als nevenschade voor het doden van één Hamas-commandant.
„Israël gebruikt AI om allerlei data in een systeem te stoppen, dat vervolgens informatie uitspuwt over mensen, huizen en gebouwen in Gaza. Daarvoor leunt Israël op de enorme hoeveelheid informatie over Palestijnen, waarover het al beschikte via veiligheidsscreenings en surveillance.
„Maar wie is volgens Israël een terrorist, en wat is de rechtvaardiging voor wie er wordt gedood? En waaruit bestaat het menselijk toezicht, dat volgens deze publicaties minimaal is? Er wordt een enorm aantal burgers vermoord in Gaza, het is niet alsof ze in Israël niet weten dat dat gebeurt.”
Er schuilt een zeker ongemak in de focus op AI in deze publicaties, omdat het een rationaliteit of logica suggereert achter de aanvallen op Gaza.
„In een van die artikelen van +972 Magazine stond een citaat van een Israëlische bron die de sfeer in het leger omschreef als ‘wraakzuchtig’. Dat vat in zekere zin het hele verhaal samen. Je kunt AI hebben, of welk instrument dan ook, maar uiteindelijk is het doel na 7 oktober altijd geweest om Gaza volledig te vernietigen. AI wordt door Israël gebruikt om genocide te rationaliseren. Overigens wil ik daarmee niet de risico’s van AI-gedreven oorlogsvoering minimaliseren. Ik denk dat deze reëel zijn en toenemen.”
De Israëlische defensie-industrie maakt sinds het begin van de oorlog recordwinsten
In uw documentaire zegt een journalist van het platform Mekomit, een zusterorganisatie van +972, dat hun artikelen over AI nooit de Israëlische militaire censor zouden zijn gepasseerd als de Israëlische defensiesector daar geen belang bij had.
„Israëlische en Amerikaanse wapenbedrijven als Elbit of Lockheed Martin verkopen al decennialang producten met het argument dat je daarmee efficiënter en effectiever kunt doden. In eerdere oorlogen die Israël voerde, ging het nog om geavanceerde drones of gevechtsvliegtuigen. Nu is het een verkoopargument van AI-ondersteunde oorlogsvoering geworden: dat je burgers veel minder schade zou toebrengen, omdat AI terroristen kan lokaliseren en tot doelwit kan maken. Ik twijfel er niet aan dat wat Israël in Gaza heeft ingezet, in aangepaste vorm in andere landen zal opduiken.”
Wordt het testen van wapens en technologie op Palestijnen door Israël expliciet als handelsmerk gebruikt?
„Het is verre van subtiel. De afgelopen maanden waren er bijvoorbeeld grote wapenbeurzen in de Verenigde Arabische Emiraten. Daar waren ook Israëlische bedrijven aanwezig die wapens, drones, spyware of bewakingstechnologie verkopen. Deze bedrijven zeggen trots dat ze technologie verkopen die succesvol is gebruikt in Gaza. Ik ben ervan overtuigd dat er veel landen zijn die nu zeer geïnteresseerd zijn in Israëlische wapens en bewakings- en grenstechnologie. We hebben de verkoopcijfers uit 2024 nog niet, maar ik verwacht dat de Israëlische defensie-export van 13,1 miljard dollar in 2023 zal worden overtroffen.”
Israël exporteert wapens naar zowel democratieën als autocratieën, maar u schrijft ook dat Israël een bijzondere aantrekkingskracht uitoefent op „etno-nationalistische staten” als India.
„Israël en India hebben vandaag de dag niet alleen defensierelaties, maar er is ook een ideologische affiniteit van racisme. In het Westen vinden we het nog steeds erg ongemakkelijk, zeker na de Holocaust, om over Joodse suprematie te praten. Ik zeg dit als iemand die Joods is en familie heeft verloren in de Holocaust: ik denk dat er een moedwillige blindheid is voor Israëls wereldwijde inspiratie van etno-nationalisten. Ook ontwikkelt zich, als onderdeel van de wereldwijde opmars van ultrarechts, steeds openlijker een vreemde alliantie: extreem-rechtse, vaak antisemitische, neonazistische of historisch door de nazi’s gesteunde partijen die nu nauw samenwerken met Israël.”
Correctie (3 mei 2025): Het bedrijf Wiz werd in een eerdere versie van dit artikel Wix genoemd. Wiz is gespecialiseerd in cybersecurity, niet in webdesign. Dit is verbeterd.
