In de Vaticaanthriller Conclave is de paus net dood en reizen de kardinalen van heinde en verre naar Rome om een opvolger te kiezen. Kardinaal Thomas Lawrence (Ralph Fiennes in een glansrol) is de deken van het college van kardinalen. Op hem rust de taak om een pausverkiezing ofwel conclaaf – dat bulkt van politieke spelletjes, persoonlijke afrekeningen en wel heel veel onthutsende onthullingen – tot een goed einde te brengen.
Een conclaaf (van het Latijnse ‘cum clave’, met de sleutel) prikkelt al eeuwen de verbeelding. De pausverkiezing verloopt volgens strikte protocollen achter de gesloten deuren van de Sixtijnse Kapel in Vaticaanstad. Daar kiezen normaal gesproken maximaal 120 kardinalen jonger dan 80 jaar een opvolger voor de pas overleden of pas afgetreden paus. Pas wanneer de kardinalen het met een tweederdemeerderheid eens worden over één man in hun midden, stijgt er witte rook op uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel.
Regisseur Edward Berger, die zich baseerde op een boek van Robert Harris, zei in interviews dat de progressieve paus in Conclave op paus Franciscus is gebaseerd. Franciscus leeft nog, maar ligt wel al sinds 14 februari in kritieke toestand in het ziekenhuis. De kans bestaat dat de 88-jarige kerkleider, als hij ook deze ziekenhuisopname overleeft, aftreedt wegens gezondheidsproblemen. En dan krijgt Rome ook echt een nieuw conclaaf.
De film, die met acht nominaties bij de Oscaruitreiking dit weekend een van de grote kanshebbers is, wordt daarmee plots verrassend actueel. Het filmteam stopte veel energie in een grondige research en besteedde nauwgezet aandacht aan prachtige visuele details, zoals de kostuums. Anders dan bij het boek De Da Vinci Code van Dan Brown, dat velen in de Katholieke Kerk als godslasterlijk omschreven, kregen de makers van Conclave zelfs een privé-rondleiding in het Vaticaan. De toon van de film is respectvol jegens katholieken, en niet de zoveelste afrekening met het geloof. Maar is deze Oscarkanshebber ook waarheidsgetrouw?
Nu de echte paus Franciscus in het ziekenhuis ligt, is Conclave verrassend actueel
„Ik vond het leuk entertainment, maar totaal onrealistisch”, reageert de Amerikaanse auteur en journalist John L. Allen Jr., hoofdredacteur van de onafhankelijke katholieke nieuwswebsite Crux. Allen schreef twaalf boeken over het Vaticaan en de katholieke wereld, en is een van de meest gerenommeerde Vaticaankenners ter wereld. „De film is een slechte gids om te begrijpen wat er tijdens een conclaaf echt gebeurt.” Hoe je daar wel achter kan komen, is door achteraf te praten met de deelnemende kardinalen.
Het ongeloofwaardigst, zegt Allen tijdens een gesprek in Rome, is het grote gewicht dat de film toekent aan een onbekende kardinaal uit oorlogsgebied die plots in Rome opduikt en van wie niemand eerder heeft gehoord. „Zou nooit gebeuren. Het conclaaf is een bijeenkomst van binnen de Katholieke Kerk goed bekende geestelijken. Ook de Argentijn Jorge Mario Bergoglio was in Vaticaanse kringen al bekend, en werd in 2013 helemaal niet uit het niets gekozen als paus Franciscus. Bij het conclaaf van 2005 was hij per slot van rekening de oppositiekandidaat tegen Joseph Ratzinger, die toen paus Benedictus XVI werd.”
En al is een pausverkiezing afgesloten voor de buitenwereld, in de Sixtijnse Kapel weten de kardinalen na elke stemronde precies hoeveel stemmen er per kandidaat zijn opgehaald. „Voor hen is dit dus niet zo geheimzinnig”, zegt Allen. Wie voor wie heeft gestemd, zegt men er niet bij, maar bij bepaalde kardinalen is dat wel duidelijk. Ook vóór het conclaaf officieel begint, maken sommigen geen geheim van hun overtuigingen.
‘Vrij saaie boel’
In de film stapelen de dramatische ruzies in de Sixtijnse Kapel zich op. „Maar de Kapel verandert tijdens het conclaaf heus niet in het Britse Lagerhuis”, zegt de Vaticaankenner. Eerder integendeel. Met al het protocol eromheen, en de Latijnse formulering die elke kardinaal telkens opnieuw prevelt bij de overhandiging van zijn stembiljet, duurt zo’n stemronde al gauw anderhalf uur. „Het wordt snel een vrij saaie boel. Veel kardinalen bidden ondertussen, of werken hun briefwisseling bij.”
Debat over de richting van het conclaaf kun je wél verwachten in de wandelgangen van Casa Santa Marta, de Vaticaanse residentie waar de kardinalen overnachten. „En ook voordat het conclaaf officieel begint, wordt al druk gediscussieerd”, zegt Allen. „Na de algemene congregaties [de voorbereidende vergaderingen] duiken de kardinalen ’s avonds in groepjes de restaurants van Rome in, waar ze verder praten.”
Centraal in Conclave staat ook de strijd tussen conservatieve en progressieve kardinalen. „Maar tijdens een conclaaf spelen nog meer tegenstellingen een rol, zoals de rivaliteit tussen westerse kardinalen en hun collega’s uit de Brics-landen”, zegt de Vaticanist. Ondanks die verschillende ‘fracties’ werd Ratzinger in 2005 na vier stemrondes gekozen, en hadden de kardinalen voor Bergoglio in 2013 vijf stemrondes nodig. Relatief snel, aldus Allen: „Het wijst erop dat de standpunten al voor het conclaaf waren afgestemd. De meeste kardinalen wisten al wie zij wilden toen ze de Sixtijnse Kapel binnenliepen.”
Hoewel het er nu beschaafd aan toegaat, sinds de invoering van het conclaaf in zijn huidige vorm in de 13de eeuw is al het denkbare ooit gebeurd. „Kardinalen werden geïntimideerd, stemmen afgekocht, en katholieke machthebbers in Europa, zoals de Habsburgers, claimden zelfs een vetorecht over pauselijke kandidaten.” Maar vandaag is een conclaaf een erg ceremonieel kiesproces waarbij geleidelijk rond één kandidaat een consensus wordt gevormd. „Conclave is een onderhoudende film”, besluit Allen. „Maar net als bij De Da Vinci Code moet je niet vergeten dat het fictie is.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128222049-387d36.jpg|https://images.nrc.nl/xS-9zF9i-TxAhVm1lTx6cxKpqus=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128222049-387d36.jpg|https://images.nrc.nl/ghR-ArMC_A6Y0xpNZohq1By4nOU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128222049-387d36.jpg)
