N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Kunstkritiek Choreograaf Marco Goecke krijgt vanuit pers en balletwereld harde kritiek nadat hij een recensent poep in het gezicht duwde. De omgang tussen kunstenaars en critici is vaak moeizaam, maar agressie is uitzonderlijk.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96825068-f8c275.jpg)
Foto Regina Brocke
„Ik voel al heel lang dat elke recensent die zijn woede en afkeer uitspreekt over een roman, een toneelstuk of een gedicht, belachelijk is. Het is net alsof zo iemand zich in volledige wapenrusting hijst en vervolgens een schaal hot fudge-ijs of een bananasplit aanvalt.”
Schrijver Kurt Vonnegut, die in zijn ‘autobiografische collage’ Palm Sunday (1981) zijn minachting voor recensenten van zich af schreef, staat in een lange traditie: kunstenaars verhouden zich slechts met moeite tot hun critici. Maar bijna nooit loopt dat daverend uit de hand, zoals afgelopen weekend gebeurde bij een incident dat inmiddels bekend staat als de ‘hondenpoepaanval’.
De Duitse choreograaf Marco Goecke werd zaterdagavond in de foyer van een concertzaal in Hannover woest op een Duitse recensent. Zij had dit weekend in de invloedrijke Frankfurter Allgemeine Zeitung een negatieve recensie geschreven over Goeckes dansvoorstelling In The Dutch Mountains voor het Nederlands Dans Theater.
Zó woest was Goecke, dat hij recensent Wiebke Hüster eerst uitschold en haar vervolgens een papieren zakje met poep van zijn teckel in het gezicht duwde . Het Nederlands Dans Theater besloot dinsdag, na openlijke excuses van Goecke, om de lopende Nederlandse tournee van In The Dutch Mountains wel voort te zetten.
Uit de spijtbetuiging die Goecke dinsdag naar de media stuurde, klinkt echter ook afkeer. De choreograaf noemt zijn daad „absoluut onacceptabel” en „beschamend”. Maar hij verwijt de media wel „een vorm van vernietigende, beschadigende verslaggeving die het hele culturele bedrijf beschadigt”. In Goeckes poepaanval, kortom, komt veel pijn over kunstkritiek samen en die storm is nog niet gaan liggen.
1 Heeft de choreograaf iets strafbaars gedaan?
Wiebke Hüster heeft direct na het voorval (maar nadat ze zich in de wc’s had gewassen) aangifte gedaan wegens belediging en ‘Körperverletzung’, het toebrengen van lichamelijk letsel, zo bevestigde de politie tegenover de Duitse media.
Zowel de Frankfurter Algemeine Zeitung als de beroepsvereniging Deutscher Journalisten-Verband veroordeelden de actie als een aanval op de persvrijheid. Goecke verdedigde zich in zijn verklaring door te stellen dat recensent Hüster al jarenlang „hatelijke kritieken” over zijn werk zou schrijven. Op de Duitse tv-zender 3Sat zegt Hüster dat ze het werk van Goecke zeventien jaar heeft gevolgd en negen kritieken over hem publiceerde, waaronder ook positieve.
In Nederland is het strafbaar om iemand poep in zijn gezicht te smeren, en des te meer omdat het slachtoffer een journalist is die zijn beroep uitoefent. Het geldt in Nederland als strafbare mishandeling, ook als iemand niet gewond raakt. In 2019 veroordeelde de rechtbank Amsterdam een man die vijf vrouwen poep in het gezicht had gesmeerd. De rechter oordeelde dat de slachtoffers zich „vies en vernederd” voelden en dat de verdachte hun lichamelijke integriteit „op indringende wijze (had) aangetast”.
Sinds vorig jaar is wettelijk vastgelegd dat bedreiging van mensen in een publieke functie, onder wie ook journalisten, zwaarder bestraft kan worden. En in 2019 heeft het openbaar ministerie vastgelegd dat het voor mishandeling van onder anderen journalisten een twee keer zo zware straf kan eisen.
2 Moet een kunstcriticus tegen een stootje kunnen?
Elke recensent kent de pijnlijke omgang met de artiest over wie hij of zij net voor het oog van tienduizenden lezers betoogd heeft dat diens kunstzinnige arbeid slechts één of twee ballen waard is. Het geldt als hoffelijk als de schrijver of theatermaker na een negatieve bespreking slechts op zijn tanden bijt tot de volgende roman of opvoering.
Dat de kunstenaar openlijk verhaal haalt bij de criticus, is een uitzondering; nog altijd zelfs, ondanks de alomtegenwoordigheid van sociale media. „Je bent duidelijk een aansteller zonder muziek of gevoel”, beet vorig jaar popartiest Elvis Costello NRC-recensent Jan Vollaard op Twitter toe na een slechte bespreking („allemachtig, wat zong hij vals”, twee ballen). Dat werd landelijk nieuws, net als toen schrijvend wijnboer Ilja Gort vorig jaar in NRC een advertentie plaatste om een negatieve bespreking van zijn boek Vrije Vogels onschadelijk te maken.
Incidenten waarbij het wel tot een handgemeen tussen kunst en kritiek kwam, zijn zo schaars dat ze nog lang worden naverteld. Wat Goecke deed, lijkt een beetje op een actie van dichterscollectief de Maximalen in 1988. De dichters stortten in een theater een emmer vis uit over recensent Michaël Zeeman, die hun poëzie eerder had gekwalificeerd als „een teil rotte vis”. Zeeman beschouwde de visemmer als een aanval en verliet boos de zaal.
Echt gewelddadig werd het in 1994, toen acteur Carol van Herwijnen tijdens een live tv-uitzending hoorde hoe theatercriticus Hein Janssen hem bekritiseerde. Van Herwijnen sprong op de fiets naar de studio en sloeg Janssen na de uitzending tegen de grond.
3 Zijn recensenten in Duitsland invloedrijker dan in Nederland?
Na de aanval op Hüster laait in Duitsland de discussie op over de verhouding tussen kunstenaar en criticus. Verschillende critici stellen dat er al jarenlang steeds minachtender over hun werk wordt gesproken. Zo stelde Karin Beier, regisseur van het Deutsche Schauspielhaus in Hamburg, in 2021 dat ze kritiek „poep aan haar mouw” vindt en dat ze alleen rekening houdt met directe feedback uit haar publiek.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96834063-e75536.jpg|https://images.nrc.nl/kG21uGApigxkSFcEywb_Xr9BRjw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96834063-e75536.jpg|https://images.nrc.nl/ea4tIqwAky8vvufxUgJl1KODY4M=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96834063-e75536.jpg)
Foto Daniel Cohen/Lumen
Op zaterdagvond in de theaterfoyer in Hannover verweet Goecke Hüster dat zij verantwoordelijk zou zijn voor teruglopende kaartverkoop, een verwijt dat Hüster van de hand wijst: zoveel schreef ze niet over Goecke, en er zijn meer theaters en gezelschappen die sinds de pandemie moeite hebben de zalen weer vol te krijgen.
Volgens de Duitse literatuurcriticus Johannes Franzen wordt de gespannen verhouding tussen makers en critici veroorzaakt door de crisis waarin beide beroepsgroepen zich bevinden. Op recensies wordt door veel kranten bezuinigd, de theaters kampen met lege zalen.
4 Welke gevolgen heeft dit voor Goeckes carrière?
Dat is nog onduidelijk. Het Staatsballett Hannover, waarvan Goecke artistiek leider is, heeft Goecke onmiddellijk geschorst. Dat gebeurde echter voordat de choreograaf dinsdag met excuses kwam.
Het Nederlands Dans Theater, waar Goecke sinds 2013 als ‘associative’ choreograaf in dienst is, besloot dinsdag om de tournee van In The Dutch Mountains voort te zetten. Over het dienstverband van Goecke – zijn aanstelling zou vanaf 2023 nog met vier jaar verlengd worden – liet het gezelschap zich niet uit. Voor NDT zal meewegen dat succesvolle choreografen niet voor het oprapen liggen.
Het Nationale Ballet, dat geen werkrelatie met Goecke heeft, reageert desgevraagd uit naam van artistiek directeur Ted Brandsen dat samenwerking „niet mogelijk” is na Goeckes gedrag. Het is volgens Brandsen „volstrekt onacceptabel” en overschrijdt „alle normen”.
Culturele instellingen die subsidie van het ministerie van OCW ontvangen, zoals ook het Nederlands Dans Theater, zijn sinds enkele jaren verplicht om de ‘Fair Practice Code’ te onderschrijven die door de cultuursector geformuleerd is. Een van de doelen van die code is het „tegengaan van ongewenst gedrag, zoals grensoverschrijdend gedrag, machtsmisbruik en pesterijen”.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96366782-2da716.jpg)
Lees ook dit interview met Marco Goecke: ‘Door mijn bril zie ik de realiteit als een droom’
