Irritante sproeier of agressieve hogedrukspuit? ‘Natgespoten worden vindt niemand leuk’

Het blauwe gevaarte doemt weer op uit de tunnelbak. Het is een zonnige dinsdagmiddag tijdens de marathondemonstratie van Extinction Rebellion (XR) in Den Haag. Sinds 9 september blokkeren XR-aanhangers iedere dag vanaf twaalf uur daar de A12, uit protest tegen de fossiele subsidies die grote CO_2-uitstoters krijgen. En op veel van die dagen treffen ze dan op een zeker moment het waterkanon, waarvoor de politie het minder militante woord ‘waterwerper’ gebruikt. Het voertuig is bijna tien meter lang en heeft een reservoir waar tienduizend liter in past. Een deel van dat water komt op de klimaatdemonstranten terecht.

Zodra de demonstranten de waterwerper zien naderen, roeren ze zich: regenjassen aan of kledingstukken uit, duikbrillen op, zwembandjes uit de tas. „Daar gáán we”, roept iemand met een opblaasflamingo. „We steken er op die manier de draak mee”, zegt demonstrant Roel Kessels, „maar niemand vindt het leuk om natgespoten te worden.”

In de eerste dagen van de demonstratie sproeide de werper over de menigte alsof hij plantjes bewaterde, maar „de straal wordt gradueel sterker”, zegt Kessels. Op zaterdag 23 september stond het waterkanon volgens een verklaring van XR-advocaat Willem Jebbink zo hard dat demonstranten over het wegdek werden gespoten en blauwe plekken opliepen.

XR wil daarom dat het waterkanon „per direct” wordt verboden. Deze dinsdag dient in de Rechtbank Den Haag een kort geding van de klimaatbeweging tegen de staat en de gemeente Den Haag. „De inzet van waterkanonnen tegen vreedzame demonstranten is volstrekt onnodig en disproportioneel”, vindt advocaat Jebbink. Roel Kessels noemt de manier waarop het waterkanon wordt ingezet „een soort lijfstraf”. „Ik vind het zinloos geweld tegen demonstranten.”

Klapbanden

De waterwerper is een van de „geweldsmiddelen” die gebruikt kunnen worden „om mensen uit elkaar te drijven bij verstoring van de openbare orde”, zegt politiewetenschapper Otto Adang. In andere landen genieten middelen als traangas, paarden of „niet-penetrerende munitie” de voorkeur. De politie in Nederland gebruikt voor dit soort demonstraties liever het waterkanon.

Het kort geding speelt terwijl de Nederlandse politie in afwachting is van zes gloednieuwe eigen waterwerpers. Die zullen de oude voertuigen vervangen, die niet meer worden gebruikt na incidenten met klapbanden. Tot die tijd leent Nederland de werpers soms van België, maar meestal van Duitsland, waar de donkerblauwe voertuigen door agenten soms ‘Transformers’ worden genoemd. En inderdaad: het brommende gevaarte ziet eruit alsof het zich zomaar piepend en krakend op zou kunnen richten, zoals de buitenaardse robots vermomd als voertuigen uit de Transformer-animatieserie.

In Duitsland zitten in het voertuig vijf agenten, van wie er één bestuurt, één documenteert wat er gebeurt en één bevelen geeft aan twee agenten die met een joystick de stalen buizen bedienen waar het water uitkomt. De straal kan tientallen meters ver komen. „We hebben bij het ontwerp veel aandacht besteed aan psychologische effecten.” Bij de presentatie van de Wasserwerfer 10000 in 2009, zei de projectleider tegen Der Spiegel dat het voertuig expres een agressief uiterlijk heeft gekregen vanwege het „psychologische effect”.

Het is de bedoeling dat XR-demonstranten door het dreigen met waterwerpers en de daaropvolgende inzet uit zichzelf vertrekken en dat de politie ze dan niet hoeft aan te houden. Dat ze dus niet de doorgaans honderden arrestanten eigenhandig naar de arrestatiebussen hoeft te verplaatsen. Maar sorteert de waterwerper dat effect nog wel?

Megafoons

In de begindagen vertrokken tientallen of honderden mensen als het gebrom van de waterwerpers hoorbaar werd, en nog eens een heleboel meer als de politie door megafoons met inzet dreigden. Maar veel rebellen raakten inmiddels aan de inzet ervan gewend, ziet Kessels van XR. Hij is ‘XR-politiewoordvoerder’, wat betekent dat hij tijdens de demonstraties in gesprek blijft met de politie.

„We zeggen regelmatig tegen de politie dat het waterkanon zinloos is”, zegt hij. „Want we gaan toch niet weg.” Het kort geding is ook bedoeld als „de-escalatie”, zegt hij. „Het wordt gevaarlijk nu de politie zo hard spuit.”

De inzet van de waterwerper werkt ook in het nadeel van agenten, denkt hij. „De kleren van demonstranten die door de politie nog verplaatst moeten worden, krijgen van het water meer gewicht. Het politiewerk wordt er alleen maar zwaarder van.” De politie zelf heeft niet gereageerd op vragen van NRC.

Het waterkanon is zinloos. We gaan toch niet weg

Roel Kessels XR-woordvoerder

Volgens een woordvoerder van de gemeente Den Haag, die in overleg met de politie beslist welke middelen in te zetten tijdens demonstraties, wordt de waterwerper tijdens de XR-demonstraties steeds „met beperkte kracht ingezet”. Maar, zegt hij, „wij gaan er niet over wat beperkte kracht inhoudt”. Hij zegt dat ‘beperkte kracht’ een heel spectrum omvat, en dat de politie kan beslissen om binnen dat spectrum zachter of harder te sproeien. „Verdere details worden tijdens het kort geding besproken.”

Politiewetenschapper Adang vindt het moeilijk om de uitkomst van het kort geding van dinsdag te voorspellen. „Inzet van een waterwerper zit in de gereedschapskist van de burgemeester. Het is dus aan hem om het voertuig in te zetten. Of die inzet proportioneel is, hangt af van verschillende factoren: hebben mensen de gelegenheid gehad om zich aan de waterwerper te onttrekken, is er gericht gespoten?” Maar dat de waterwerper verboden zal worden, dat lijkt hem sterk.

Lees ook dit artikel: Haagse burgemeester: door dagelijkse A12-blokkade XR is ‘einde bereikt’ van wat politie aankan