Iran kan een hervormer als president krijgen, maar brengt dat ook verandering?

Posted on by admin

De Iraanse presidentsverkiezingen van deze vrijdag stellen zowel het regime als de bevolking voor een dilemma. Voor het regime is dat: hoeveel verandering laten we toe? Voor veel Iraanse burgers is de vraag eerder: is verandering via de stembus überhaupt mogelijk, of kunnen we de verkiezingen beter boycotten?

Het regime zit met misschien wel de grootste legitimiteitscrisis sinds de stichting van de Islamitische Republiek in 1979. Na de massale anti-regime protesten van bijna twee jaar geleden en een historisch lage opkomst in de parlementsverkiezingen van afgelopen maart (41 procent, volgens overheidscijfers, en mogelijk nog lager), beseft ook de 85-jarige opperste leider Khamenei dat er iets moet veranderen om het voortbestaan van het regime na zijn dood te waarborgen.

Dat de voormalig president Raisi afgelopen maand de dood vond in een helikoptercrash, biedt het regime in die zin „een politieke kans”, aldus Alam Saleh, hoogleraar Iraanse studies aan de Australische Nationale Universiteit. „Het regime wil proberen de kloof met de bevolking, die nog nooit zo groot is geweest, iets te dichten”, zegt hij telefonisch. „Daarom presenteren ze de verkiezingen als een soort referendum over het systeem. Als de opkomst vervolgens boven de 50 procent uitkomt, zal het regime zeggen: zie je wel, we hebben nog wat legitimiteit.”


Lees ook

Hardliner Raisi, die duizenden politieke gevangenen liet executeren, was als president van Iran weinig geliefd

De overleden Iraanse president Ebrahim Raisi eerder dit jaar bij een begrafenis van slachtoffers van een bomaanslag in de stad Kerman,

Dit is volgens Saleh precies de reden dat er deze keer iets meer te kiezen valt dan bij de vorige presidentsverkiezingen in 2021. Destijds was de kandidatenlijst zo ontworpen dat Khamenei’s gewenste kandidaat Raisi bij voorbaat zou winnen, maar dit keer staat de uitkomst niet van tevoren vast. Hoewel de Raad van Hoeders van de Grondwet, die de kieslijst samenstelt, traditiegetrouw het gros van de aspirant-kandidaten en alle vrouwen onder hen om dubieuze redenen heeft afgekeurd, stond de Raad naast vijf conservatieven ook één hervormingsgezinde kandidaat toe om een worp te doen naar het presidentschap: Masoud Pezeshkian.

Deze 69-jarige hartchirurg en voormalig gezondheidsminister pleit voor toenadering tot het Westen en werkt nauw samen met voormalig buitenlandminister Javad Zarif, architect van de nucleaire deal uit 2015. Pezeshkian wil de deal, die de VS in 2018 unilateraal opzegde, nieuw leven inblazen om sancties opgeheven te krijgen en zo de economische malaise in Iran te verlichten. Als half-Koerd en half-Azeri doet Pezeshkian het relatief goed bij etnische minderheden, bijna de helft van Irans electoraat. Ook probeert hij zich op te werpen als een verzoener die een handreiking wil doen naar de jonge generatie. „Het probleem van Generatie Z, dat zijn wij”, zei Pezeshkian bij een recente campagnebijeenkomst. „Ze willen verandering, maar wij veranderen steeds niet.”

Voorheen boycotte ik verkiezingen omdat er niets te kiezen viel, maar nu is dat wel het geval

Abbas Abdi
activist

Dat het regime Pezeshkians kandidatuur goedkeurde, biedt kansen die gepakt moeten worden, stelt Abbas Abdi, een prominente hervormingsgezinde activist. „Dat de regering zo actief pleit voor een hoge opkomst betekent dat ze Pezeshkian’s eventuele overwinning zullen accepteren”, zegt hij telefonisch vanuit Teheran. „Dat is een belangrijke verandering. Voorheen boycotte ik verkiezingen omdat er niets te kiezen viel, maar nu is dat wel het geval. Een nieuwe horizon opent zich, en dat komt omdat het systeem zelf zijn beleid bewust heeft aangepast.”

Dat hebben we vaker gehoord, zeggen tal van andere activisten en intellectuelen in Iran die ook deze verkiezingen oproepen tot een boycot. Onder hen zijn onder meer Narges Mohammadi, Nobelprijswinnaar en mensenrechtenactivist die gevangenzit in de beruchte Evin gevangenis, en Sedigheh Vasmaghi, een theologe die tot voor kort vastzat in dezelfde gevangenis, onder meer omdat ze stelde dat de hoofddoekplicht in strijd is met de Koran.

De 69-jarige hartchirurg en voormalig gezondheidsminister Pezeshkian pleit voor toenadering tot het Westen wil de nucleaire deal nieuw leven inblazen om sancties opgeheven te krijgen en zo de economische malaise in Iran te verlichten.
Foto Vahid Salemi/AP

„Hoeveel moeten we nog meemaken?”, zegt Vasmaghi in een interview op een Iraans YouTube-kanaal, waarin ze alle keren afloopt dat ‘hervormers’ op een zijspoor werden gezet door het regime zodra ze buiten de lijntjes tekenden. „Ik heb ook liever Pezeshkian dan één van de vijf anderen als president, maar die voorkeur is niet genoeg om deel te nemen aan een politiek spel dat de hogere gelederen van de regering dient. Waarom zou je dit corrupte systeem legitimeren?”

Massaal boycotten

De veelal jonge Iraniërs die deelnamen aan de zogeheten ‘Vrouw, Leven, Vrijheid’-demonstraties van 2022 zullen de verkiezingen eveneens massaal boycotten, stelt Arash Azizi, een Iraanse historicus die een boek schreef over de protestbeweging. Overigens niet alleen omdat ze de Islamitische Republiek in zijn geheel afwijzen, vertelt hij telefonisch, maar ook omdat Pezeshkian te voorzichtig is en niet overtuigend overkomt op de jongere generatie. „Het helpt niet bepaald dat hij voortdurend zijn loyaliteit aan de opperste leider onderstreept.”

Azizi verwijst onder meer naar een campagnebijeenkomst aan de Universiteit van Teheran, waar Pezeshkian studenten vertelde dat ze Khamenei niet mogen beledigen en zeidat hij „smelt voor de leider.” Gevraagd wat hij als president zou kunnen betekenen voor politieke gevangenen, antwoordde de 69-jarige realistisch, maar weinig inspirerend: „Gevangenen vallen niet onder mijn verantwoordelijkheid, dat is een andere tak van de regering.”

Maar de boycotters weten ook dat als zij niet stemmen, dit ten goede komt aan de conservatieve hardline-kandidaten. De twee koplopers onder hen zijn de voormalige burgemeester van Teheran en parlementsvoorzitter Mohammad Bagher Ghalibaf (62), die als oud-generaal van de Revolutionaire Garde de studentenprotesten van 1999 neersloeg, en Saeed Jalili (58), een conservatieve hardliner die bekend staat als een felle tegenstander van een nieuwe nucleaire deal en toenadering tot het Westen.

Aanhangers van parlementsvoorzitter Mohammad Bagher Ghalibaf bij een campagnebijeenkomst. De voormalige burgemeester van Teheran geldt als een van de favorieten binnen de conservatieve hardline kandidaten voor het Iraanse presidentschap.
Foto Vahid Salemi/AP

Welke kandidaat Khamenei het liefst als president ziet? Dat valt volgens Azizi niet zonder meer te zeggen. Jalili geldt dan wel als Khamenei’s vertrouweling, maar kan als radicale hardliner erg koppig zijn. Ghalibaf is een ervaren technocraat, maar heeft tal van corruptieschandalen aan zijn broek hangen, kwam in opspraak omdat zijn dochter decadent veel shopt in Turkije en staat niet bekend om religieuze zuiverheid. Bovendien is zijn militaire achtergrond en sterke positie binnen de Revolutionaire Garde niet geheel zonder risico’s. „Hij heeft veel weg van een militaire dictator in spe die veel om macht en weinig om ideologie geeft”, zegt Azizi. „Niet bepaald het type naast wie Khamenei rustig kan sterven.”

Er kan best een dynamiek ontstaan waar het regime geen grip op heeft. Khamenei is weliswaar zeer machtig, hij heeft niet iedereen aan een touwtje

Peyman Jafari
historicus

Pezeshkian daarentegen is voorzichtig, niet corrupt en heeft geen sterke eigen machtsbasis. „Op zo iemand kan Khamenei gemakkelijker invloed uitoefenen”, zegt Azizi. „Je zou zelfs provocatief kunnen stellen dat Pezeshkian eigenlijk de beste optie voor Khamenei is.”

Maar voor het regime kleven er zeker ook risico’s aan Pezeshkian. „Nu al worden bij zijn campagnebijeenkomsten liedjes gespeeld uit de tijd van de Groene Beweging [massale anti-regime protesten in 2009]”, zegt de Nederlands-Iraanse historicus Peyman Jafari. „Er kan best een dynamiek ontstaan waar het regime geen grip op heeft. Khamenei is weliswaar zeer machtig, hij heeft niet iedereen aan een touwtje.”

‘Onstuimige’ verkiezingen

Ondanks hun strikt gecontroleerde aard verlopen verkiezingen in Iran dan ook niet zoals in landen als Egypte of Syrië, waar een zittend president steevast ergens tussen de 90 en 99 procent van de stemmen claimt en vervolgens weer door kan. „Iran heeft een hybride autoritair systeem, en daarin kunnen verkiezingen best onstuimig zijn”, zegt Mehran Kamrava, Iran-expert aan de Georgetown Universiteit in Qatar. „Het systeem wil dat mensen meedoen en opgewonden raken. Dat creëert een opening in het systeem waarbinnen meer mogelijk is dan normaal.”


Lees ook

Lage opkomst bij verkiezingen ondermijnt draagvlak van het Iraanse islamitische regime

Een kiezer brengt vrijdag haar stem uit in Teheran.

Bij een relatief hoge opkomst – bijvoorbeeld richting de 60 procent – achten zowel Kamrava als Jafari de kans reëel dat Pezeshkian wint. Dat geldt volgens hen des te meer als deze vrijdag geen van de kandidaten een absolute meerderheid behaalt en Pezeshkian door kan naar een tweede ronde tegen één tegenstander. Dat veroorzaakt polarisering, wat momentum kan genereren.

Maar wie er ook wint, de invloed van Irans president blijft beperkt ten aanzien van Khamenei, de Revolutionaire Garde en de rest van het staatsapparaat, benadrukt Jafari. Over Irans buitenlands beleid bijvoorbeeld heeft de president weinig te zeggen. „En ook de vraag wie Khamenei zal opvolgen, moet je los zien van deze verkiezingen”, zegt de academicus. „Geen van de kandidaten is gekwalificeerd voor de rol van opperste leider [die een geestelijke moet zijn] en de opvolgingskwestie wordt waarschijnlijk buiten de president om besloten.”

Die relatieve machteloosheid van het hoogste verkiesbare ambt in Iran is volgens theologe Vasmaghi een zoveelste reden om vrijdag gewoon thuis te blijven. „Waar lijden Iraniërs nu echt onder?”, vraagt ze. „Van een buitenlands beleid vol spanningen, […] tot mensenrechtenschendingen, de onderdrukking van protest, het doden van mensen, inflatie, werkloosheid en de verwoesting van het klimaat: dit alles gaat een nieuwe regering echt niet veranderen.”

Related Posts

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

  • admin
  • November 24, 2024
  • 0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”


‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

  • admin
  • November 24, 2024
  • 0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.
Foto Hugo Boogaerdt

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.
Foto Hugo Boogaerdt

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

Lees ook

Gisèle Pelicot veranderde van slachtoffer in feministisch icoon

Gisèle Pelicot verlaat donderdag met haar advocaten de rechtbank van Avignon, waar haar ex-man Dominique terechtstaat.

Volgens het ministerie van Jeugd, Vrouwen en Gehandicapten schetst het rapport een onjuist beeld. In een reactie benadrukt een woordvoerder dat aangifte van seksueel geweld op elk politiebureau mogelijk is en dat er een hulplijn bestaat voor klachten over de politie. Het ministerie zou agenten trainen, werken met religieuze en traditionele leiders, en ziet naar eigen zeggen een „groeiende bewustwording” en een „bredere wens” om seksueel geweld te stoppen.

Hoewel de politie ook de vriend van S. een gebiedsverbod had opgelegd, mishandelde hij haar daarna zelfs meer, legt ze uit. „De politie gebruikt die gebiedsverboden als excuus, zodat je geen aanklacht indient. Maar het maakte mijn vriend juist verschrikkelijk boos en de politie was nooit ergens te bekennen. Ook niet toen hij me bijna vermoord heeft.”

S. hoopt dat de huidige wet wordt aangepast, zodat daders niet meer met een smoesje weg kunnen komen. Met de hulp van Nationale Opvang Beweging is het S. gelukt aangifte te doen tegen haar partner. Hoewel hij op dit moment nog niet is opgepakt, bereidt ze zich nu al voor op de rechtszaak. „Ik ga hem niet aankijken, omdat hij me dan zal proberen te intimideren. Maar die dag is hij degene die bang moet zijn.”

De volledige naam van S. is bekend bij de redactie.


We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

  • admin
  • November 22, 2024
  • 0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

Lees ook

Milieuvervuiling door plastic? Het wordt nog veel erger, laten cijfers zien

Afgelopen zomer groeide de hoop op een deal met een productieplafond erin, toen uitlekte dat de regering-Biden zo’n akkoord zou steunen. Tot ergernis van zijn Republikeinse opponenten, maar vreugde van milieu-ngo’s. Het land zou als tweede grootste plasticproducent van de wereld (na China) tegenwicht kunnen bieden aan China en Saudi-Arabië. Die zien een productiebeperking niet zitten en praten liever over recyclingdoelstellingen.

Maar deze week lekte uit dat de regering-Biden, mogelijk met het oog op het naderende presidentschap van Donald Trump, een deal met een productiebeperking toch niet zal steunen.

Dan blijven de Europese landen, Australië, Peru, Chili en veel Afrikaanse landen zoals Ghana en Nigeria over, die juist wel uitgesproken voorstander zijn van een plafond. In een gezamenlijke verklaring genaamd Brug naar Busan noemen ze de huidige productie van plastics „onhoudbaar”. „Als er niets wordt gedaan, zal de productie van plastics naar verwachting exponentieel toenemen. Het zou nationale afvalbeheer- en recyclingsprogramma’s kunnen overweldigen.”

In dat standpunt worden ze gesteund door studies, zoals een die vorige week verscheen in Science. Onderzoekers van de University of California berekenden aan de hand van verschillende scenario’s dat plasticvervuiling niet te stoppen is zonder ook de productie van plastic aan banden te leggen.

De onderzoekers namen in een denkbeeldig scenario de productie uit het jaar van 2020 als plafond. „Uit ons onderzoek blijkt dat zo’n plafond de vervuiling van plastic niet alleen flink terugbrengt”, zegt Douglas McCauley, een van de auteurs van de studie en professor oceaanwetenschap. „Het bleek ook van alle onderzochte interventies de meest effectieve manier om de broeikasgassen die worden uitgestoten door plastic te verminderen.”

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”