Iran en Israël akkoord met staakt-het-vuren, toch weer luchtalarm in Israël

Even leek de oorlog in het Midden-Oosten verrassend snel aan zijn einde te zijn gekomen, toen Donald Trump in de nacht van maandag op dinsdag een staakt-het-vuren bekendmaakte. Maar dinsdagochtend klonken in het noorden van Israël toch weer luchtalarm. Hoewel Iran ontkent dat het raketten afvuurde, liet de Israëlische minister Israel Katz (Defensie) weten dat hij het leger de opdracht gegeven heeft om „krachtig te reageren”.

Zo mislukt wellicht het plan van de Amerikaanse president, die ’s nachts op zijn socialemediaplatform nog in kapitalen het einde van de ‘Twaalfdaagse Oorlog’ aankondigde. Die naam herinnerde aan de Israëlische minister Moshe Dayan, die in 1967 de gewonnen strijd tegen de buurlanden van 5 tot 10 juni de ‘Zesdaagse Oorlog’ noemde – naar verluidt omdat zes dagen zo mooi verwijst naar de tijd die God nodig had om de wereld te scheppen. Ook Trump smokkelde er een dagje bij in zijn naamgeving van de strijd, die elf dagen geleden begon.

Vooral de afgelopen dagen verliepen bijzonder turbulent. Binnen 48 uur bombardeerde de Amerikaanse luchtmacht Iraanse nucleaire installaties met zijn meest krachtige niet-nucleaire bommen, volgde er een Iraanse tegenaanval met raketten tegen de grootste basis van de VS in het Midden-Oosten waarop Trumps social-media bericht met het staakt-het-vuren volgde.

‘Zeer zwak antwoord’

Niet de persafdeling van het Witte Huis, maar het Truth Social-account van Trump geeft vooralsnog het beste inzicht in de ontwikkelingen. Dinsdagochtend toonde Trump een zeldzaam blijk van nederigheid. „Het staakt-het-vuren is nu in werking getreden. Schend het alsjeblieft niet!” drukte de president Israël en Iran op het hart. Maandagavond (Amerikaanse tijd) had Trump tevreden geconstateerd dat de Iran met een „zeer zwak antwoord” had gereageerd op „onze vernietiging van hun nucleaire installaties”. Hij bedankte Iran voor de waarschuwing vooraf, waardoor Amerikaanse slachtoffers en schade op de militaire basis in Qatar konden worden voorkomen. In Trumps visie was de bescheiden Iraanse reactie noodzakelijk om de volgende stap te kunnen zetten: „Het belangrijkste is dat ze het nu uit hun ‘systeem’ hebben gewerkt en er, hopelijk, geen verdere HAAT meer zal zijn.”

Kort daarna meldde Trump welke afspraken precies gemaakt zijn. Iran zou als eerste stoppen, zes uur later gevolgd door Israël. Na 24 uur zou het einde van de Twaalfdaagse Oorlog „worden begroet door de wereld”. De oorlog die jaren door had kunnen gaan en het hele Midden-Oosten had kunnen verwoesten is volgens Trump hiermee voorkomen. Maar Trumps grilligheid blijkt uit een bericht dat hij zondag nog plaatste, waarin hij suggereerde dat het een goed moment was voor een regimewisseling in Iran. Kort daarvoor hadden vicepresident Vance, defensieminister Hegseth en buitenlandminister Rubio gezegd dat regimewisseling geen Amerikaanse doel was. Dinsdagochtend lijkt Trump weer zeer tevreden met het Iraanse regime.

Vergeldingsactie

Terwijl Trump zijn berichten plaatste, werkte het Witte Huis in de uren na de Iraanse aanval driftig aan het bewerkstelligen van een staakt-het-vuren. Trump sprak volgens CNN met de Israëlische premier Netanyahu terwijl vicepresident Vance, buitenlandminister Rubio en diplomatiek gezant Steve Witkoff via Qatar communiceerden met de Iraniërs. Mogelijk is er ook direct met Iran gesproken.

Trump zou al eerder zijn zinnen hebben gezet op het bewerkstelligen van een staakt-het-vuren. Vlak na de Amerikaanse aanval op de Iraanse nucleaire installaties instrueerde de president Witkoff om Teheran daarvan op de hoogte te brengen, meldt nieuwssite Axios. De Iraniërs lieten daarop weten niet te willen onderhandelen voordat ze hadden teruggeslagen.

Na hun vergeldingsactie tegen de Amerikaanse luchtmachtbasis in Qatar zouden de Iraniërs de VS hebben laten weten het daarbij te houden, waarna Washington nogmaals aandrong op onderhandelingen. Ditmaal stemde de Iraniërs toe. Daarmee leken de gebeurtenissen van de afgelopen dagen volgens een helder stappenplan te verlopen. Er was afstemming tussen de VS en Iran. Ook opmerkelijk was de rol van Qatar, dat in de vuurlinie lag van de Iraanse vergeldingsaanvallen maar óók bemiddelaar is in het conflict.

Niet zo concreet

Vaak zijn het de overwinnaars die de naam van een oorlog bepalen. Mocht de strijd alsnog gestaakt worden, kan Trump dan inderdaad, samen met Netanyahu, de overwinning claimen?

De Israëliërs hebben de voorbije weken de toon gezet in de internationale rechtsorde door hun besluit om Iran te bombarderen vanwege een veronderstelde nucleaire dreiging die volgens experts helemaal niet zo concreet is. Vervolgens riep Netanyahu succesvol de hulp in van zijn grote bondgenoot, die als enige over materieel beschikt dat zwaar genoeg is om ondergrondse uraniumfaciliteiten te bestoken.

Wat Tel Aviv en Washington correct hebben ingeschat, is dat de Iraniërs een zwakke positie hebben. De aankondiging van opperste leider ayatollah Ali Khamenei dat Iran net zoveel raketten had afgeschoten als dat er Amerikaanse bommen op nucleaire installaties vielen, was een duidelijk signaal dat hij niet op zoek was naar verder conflict met de VS. Dat Iran vervolgens met een staakt-het-vuren akkoord ging, kan na de honderden vermoorde generaals, burgers en wetenschappers worden gezien als vernedering.

Voorlopig heeft Netanyahu met hulp met de Amerikanen zijn status bevestigd als de alfaman van het Midden-Oosten. De Israëlische premier maakt werk van zijn belofte om de orde in het Midden-Oosten te veranderen. Maar hoe enthousiast Trump vannacht ook victorie kraaide, het is nog zeer de vraag hoe duurzaam deze nieuwe orde blijkt te zijn. Nadat Trumps voorganger George W. Bush op 1 mei 2003 met zijn ‘Mission accomplished’ de Irakoorlog als beëindigd verklaarde, duurde de oorlog nog acht jaar.

Delen

Mail de redactie

Zo kan het niet langer, schreef Shachar Turjeman, de voorzitter van de Israëlische federatie van Kamers van Koophandel, begin vorige week in een brief aan de minister van Economie en Industrie. Als de noodtoestand aanhoudt, die werd ingesteld na het begin van de oorlog met Iran en aanzienlijke beperkingen voor de economie met zich meebrengt, kunnen bedrijven volgens Turjeman niet anders dan hun werknemers met onbetaald verlof sturen of zelfs ontslaan. „De economie is sterk, maar heeft zekerheid, back-up en voorwaarden nodig om te kunnen blijven functioneren, zelfs in een noodsituatie”, schreef Turjeman.

Volgens de Israëlische minister van Financiën, Bezalel Smotrich van de extreemrechtse Nationale Religieuze Partij, hoeven Israëliërs zich geen zorgen te maken over de economische situatie. Het ministerie van Financiën werkt „al maanden aan de voorbereiding van elk scenario aan het front en aan het thuisfront”, schreef hij vorige week op X.

Het is de vraag in hoeverre dat klopt. In de begroting voor 2025, met 756 miljard shekel (zo’n 191 miljard euro) de grootste ooit en 21 procent groter dan vorig jaar, zijn de kosten van de oorlog in Iran niet meegenomen. Ondertussen staat de Israëlische economie al sinds het begin van de oorlog met Gaza onder grote druk: de arbeidsmarkt is verstoord door het wegvallen van werk in onder meer toerisme en landbouw en het oproepen van 300.000 reservisten, de drie grootste kredietbeoordelaars hebben Israël vorig jaar afgewaardeerd en de OESO waarschuwde afgelopen april dat de hoge kosten voor levensonderhoud de Israëlische welvaart aantasten.

Hoewel er dinsdag een bestand tussen Israël en Iran werd aangekondigd, blijft onduidelijk of de oorlog daadwerkelijk stopt: al snel na de aankondiging beschuldigde Israël Teheran ervan de wapenstilstand te hebben geschonden. Kan Israël deze oorlog met Iran financieel wel aan?

‘Complexe operatie’

Sinds Israël de aanvallen op Iran begon en Teheran raketten terugvuurde, is de economische activiteit in Israël aanzienlijk vertraagd, mailt Alon Eizenberg. Hij is hoogleraar en bekleedt de William Haber-leerstoel voor economie aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem. „Mensen hebben instructies gekregen om in de buurt van schuilplaatsen te blijven en scholen zijn gesloten. De meeste bedrijven zijn gesloten of opereren op zeer beperkte schaal.”

Vertegenwoordigers van verschillende sectoren zijn volgens Eizenberg al een lobby begonnen voor steunmaatregelen zoals in de coronaperiode. Hij schat hun kansen laag in: „Aangezien we pas een ruime week in de huidige situatie zitten, is het niet waarschijnlijk dat dergelijke steun op dit moment zal worden geïmplementeerd.” Dat neemt niet weg dat de impact van de beperkingen enorm is. Donderdag mochten mensen met niet-essentiële beroepen weliswaar weer terug naar hun werk, maar zolang de scholen gesloten zijn en (werkende) ouders hun kinderen thuis moeten opvangen, blijft de economische activiteit laag.

Als het Israëlische leger voor altijd in Gaza blijft, zoals Netanyahu regelmatig zegt, is dat heel gevaarlijk voor de economie

Daar komt de sluiting van de luchthaven nog bovenop, zegt Eizenberg. 98 procent van het Israëlische importvolume komt binnen via zeetransport, maar luchttransport is goed voor een derde van de importwaarde. „Dat is dus heel belangrijk voor de economie.”

Hij vergelijkt de huidige situatie van de Israëlische economie met een patiënt die een complexe operatie ondergaat. „Hoewel de operatie riskant is, kan deze – indien succesvol – leiden tot een aanzienlijke verbetering van de langetermijnresultaten van de patiënt.”

De cijfers rondom de complexiteit van die ‘operatie’ liegen er niet om. De Israëlische defensie-uitgaven stegen vorig jaar met 65 procent, waarmee defensie 8,8 procent van het bruto binnenlands product uitmaakt. Alleen Oekraïne geeft een hoger percentage van het bbp uit aan het leger. Ondertussen bedroeg het begrotingstekort in 2024 9,5 procent van het bbp, steeg de staatsschuld naar 68 procent en is de groei gestagneerd. Ter vergelijking: volgens de regels binnen de Europese Unie mag het begrotingstekort van een lidstaat niet groter zijn dan 3 procent van het bbp en de staatsschuld niet groter dan 60 procent van het bbp.

Twee scenario’s

„De staatsschuld zou dit jaar zelfs op kunnen lopen tot 75 procent van het bbp”, zegt econoom Zvi Eckstein via een videoverbinding. Maar of dat punt ook echt bereikt wordt en of Israël bij machte is die schuld in de toekomst af te betalen, hangt volgens de voormalig vicepresident van de Israëlische Centrale Bank en hoofd van het Aaron Instituut voor Economisch Beleid vooral af van hoelang de oorlog met Iran duurt. „Premier Benjamin Netanyahu kondigde aan dat de oorlog met Iran twee weken zou duren.” Als het bestand standhoudt krijgt hij gelijk, maar dat is nog allesbehalve zeker.

Er zijn twee scenario’s, zegt Eckstein, die de kosten van een eventuele oorlog met Iran in april nog doorrekende. In het eerste scenario komt er op korte termijn een blijvende en stabiele wapenstilstand met Iran. Uitgaande van vier aanvalsrondes met ieder tweehonderd raketten – aannames die Eckstein baseerde op gesprekken met militairen, maar die anders kunnen uitvallen (eind vorige week had Israël 250 raketten afgevuurd) – schat Eckstein de directe defensiekosten op 40 miljard shekel (ruim 10 miljard euro). Daarbij komt nog 10 miljard shekel aan schade aan woningen en infrastructuur, en 20 miljard vanwege de aanhoudende oorlog in Gaza. Het totaal van 70 miljard shekel zou de defensie-uitgaven als percentage van het bbp naar bijna 10 procent doen stijgen.

„Dat is een hoog percentage en moet gefinancierd worden door meer te lenen, maar het kan werken”, zegt Eckstein. Als de overheid na de wapenstilstand pro-growth policies implementeert – beleid dat de Israëlische bevolking stimuleert te werken, inclusief de ultraorthodoxe en de Arabische populatie die een lage arbeidsparticipatie hebben en door de huidige regering niet worden gestimuleerd aan het werk te gaan – en investeert in (beroeps)onderwijs, kan er een productiviteitsgroei van meer dan een procent komen, zegt Eckstein.

Dat wordt mede mogelijk gemaakt door de groeiende populatie van Israël. „We hebben berekend dat het in deze situatie mogelijk is om een economische groei van 3,5 procent te bereiken. Als we de defensie-uitgaven dan terugbrengen naar 5 procent van het bbp en we investeren bijvoorbeeld in transport en huisvesting, zijn we in staat de schuld af te betalen en hebben we geen hulp nodig.”

In het tweede scenario komt er voorlopig geen einde aan de oorlog met Iran, en blijft Israël ook oorlog voeren in Gaza. „Als het Israëlische leger voor altijd in Gaza blijft, zoals Netanyahu regelmatig zegt, is dat heel gevaarlijk voor de economie. We hebben dan te maken met hoge defensie-uitgaven, misschien wel boven de 10 procent van het bbp, en mogelijke sancties vanuit Europa. De pro-growth policies werken niet als de uitgaven zo hoog blijven. In dat geval zal de staatsschuld blijven stijgen en dreigt een braindrain uit Israël.”

Hightechsector

Hoe de economische situatie zich ontwikkelt, hangt dus sterk af van of het bestand overeind blijft – het verloop van de oorlog laat zich lastig voorspellen. Wel is het belangrijk om de verschillen tussen de Israëlische en veel Europese economieën te begrijpen, zegt Eckstein, die de Nederlandse, Zweedse en Oostenrijkse economie regelmatig als benchmark gebruikt voor vergelijkingen.

Ten eerste heeft Israël een succesvolle en omvangrijke hightechsector, goed voor 20 procent van het bbp, 25 procent van de belastinginkomsten, 10 procent van de beroepsbevolking en meer dan de helft van de export. „Dat is onvergelijkbaar met Europa, waar tech vaak 5 of 6 procent van het bbp uitmaakt.” De gehele dienstensector, die 70 procent van het bbp vormt, maakt dat veel werk vanuit huis gedaan kan worden en dus door kan blijven gaan in oorlogstijd, vult Eizenberg aan.

Pensioenbeleggers en andere investeerders lijken vertrouwen te hebben in de Israëlische operaties tegen Iran

Een tweede verschil is de pensioensector, zegt Eckstein. Werknemers en werkgevers dragen hier allebei verplicht 17 procent aan bij, en dat geld wordt lokaal en internationaal geïnvesteerd. „Door die investeringen van pensioenfondsen is veel van Israëls schuld lokaal en zijn de kosten van de leningen redelijk.”

Hoewel de oorlog met Iran voor een economisch instabiele situatie kan zorgen, toonden pensioenbeleggers en andere investeerders juist vertrouwen in de Israëlische operatie. De afgelopen dagen steeg Israëlische aandelenmarkt en daalde de koers van de shekel ten opzichte van de dollar. „Dit zijn bemoedigende trends, maar het is nog vroeg”, zegt Eizenberg. „Op termijn moeten we vooral letten op de obligatierendementen.”

Volgens Eizenberg doet de Israëlische regering economisch het juiste door – op enkele belastingverhogingen na, zoals het btw-tarief eerder dit jaar – schulden aan te gaan om de oorlog te financieren. „Dit is wat je doet in tijden van crisis, en de veerkracht van de Israëlische economie is daar een goed voorbeeld van. Vanwege de hoge staatsschuld moeten we voorzichtig zijn, maar ik blijf van mening dat grote bezuinigingen of nieuwe belastingen op dit moment een vergissing zouden zijn.”

Ook Eckstein heeft er vertrouwen in dat de Israelische economie de schuldenlast aankan, mits de regering actie onderneemt. „De defensie-uitgaven zijn de grote zwakte van de Israëlische economie. We hebben het juiste beleid nodig en de juiste mensen die het uitvoeren.”

Delen

Mail de redactie

Iran heeft het staakt-het-vuren met Israël, dat de Amerikaanse president Trump maandagavond voorstelde, dinsdagochtend bevestigd via de Iraanse staatsomroep. Internationale persbureaus bevestigen dat. Vlak daarvoor hintte de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken, Abbas Araghchi, via Telegram ook al op een tijdelijke wapenstilstand. Het Israëlische leger heeft burgers laten weten dat zij uit de schuilkelders kunnen komen, omdat de Iraanse dreiging voorbij is na een aantal onrustige uren, meldt persbureau Reuters.

De aanloop naar dat staakt-het-vuren verliep de afgelopen uren rommelig en onduidelijk. De Amerikaanse president Trump stelde een bestand voor vanaf 4.00 uur ’s ochtends, lokale Iraanse tijd, maar terwijl een toezegging van Iran al in de lucht hing, zouden er volgens Israël toch nog Iraanse raketten onderweg zijn naar Israëlisch grondgebied. Volgens The Times of Israel en YNet News zijn na een raketaanval op de zuidelijke Israëlische stad Beersheba drie doden gevallen. De Israëlische medische hulporganisatie Magen David Adom spreekt van vier doden en ten minste negen gewonden.

Trump reageert op staakt-het-vuren

Om 4.16 uur schreef de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Araghchi op Telegram dat er „tot op heden GEEN overeenkomst over enig staakt-het-vuren of militaire operatie” zou zijn. In datzelfde bericht zei hij dat Iran geen intenties heeft om militair te blijven reageren, áls Israël na 4.00 uur stopt met het bombarderen van Iraanse doelen. Het lijkt erop dat Israël inderdaad vanaf de deadline geen raketten meer heeft afgevuurd naar Iraans grondgebied.

Persbureau Reuters meldt dat Donald Trump ook heeft gereageerd op het staakt-het-vuren. Het bestand zou volgens hem inderdaad in werking zijn. „Schend het alstublieft niet”.

Zoom in