N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Gijzeldiplomatie Sinds 2015 arresteert Iran steeds vaker buitenlanders als ruilmiddel voor eigen doeleinden. Deze gijzeldiplomatie lijkt voor het land te werken.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104897779-9a9694.jpg)
Reizigers die na een verblijf in Iran weer in het vliegtuig willen stappen, lopen tegenwoordig een kleine kans dat het regime hen in gijzeling neemt. Die kans neemt toe als hun land Iraanse functionarissen gevangen heeft gezet of Iraanse tegoeden in het kader van sancties heeft bevroren. Reizigers die tevens de Iraanse nationaliteit hebben lopen extra risico maar niemand is er geheel immuun voor. Zelfs buitenlandse diplomaten niet, bleek deze week.
Maandag lekte via The New York Times uit dat Iran al sinds 17 april 2022 een jonge Zweedse diplomaat vasthoudt, die werkte voor de buitenlandse dienst van de Europese Unie. De 33-jarige Johan Floderus zit in de gevreesde Evin-gevangenis in Teheran op beschuldiging van spionage. Hij werd opgepakt toen hij het vliegtuig terug wilde nemen na een privéreis door Iran met vrienden.
EU-buitenlandchef Josep Borrell bevestigde dinsdag bij een informeel treffen met de EU-ministers van Buitenlandse Zaken in het Spaanse Cadiz dat hij alles in het werk stelt om Floderus vrij te krijgen. Zweden wilde niet nader op de zaak ingaan maar riep Iran wel op een landgenoot die „op grond van willekeur” was vastgezet, vrij te laten. Betrokken landen geven vaak zo weinig mogelijk ruchtbaarheid aan zo’n zaak in de hoop daarmee een oplossing van de kwestie te bespoedigen.
Mensen als wisselgeld
Iran heeft al vaker buitenlanders of mensen met een Iraans én een buitenlands paspoort opgepakt, volgens een recente telling sinds 2010 in totaal 66 keer. In veel gevallen worden ze van spionage beschuldigd en na processen van twijfelachtige kwaliteit veroordeeld tot lange celstraffen of zelfs de doodstraf. De werkelijke reden van hun arrestatie is vaak dat Iran hen probeert te gebruiken als wisselgeld voor Iraniërs die gevangen zitten in het Westen of om financiële concessies af te dwingen.
Het Amerikaanse Stimson Center, een denktank over veiligheidskwesties, onderzocht de Iraanse praktijken en ontdekte dat het land tot 2014 buitenlandse gevangenen weliswaar als ruilobjecten gebruikte maar niet systematisch. Vanaf 2015 veranderde dat en pakte Iran doelbewust buitenlanders van bepaalde nationaliteiten op om hen voor hun eigen doeleinden te gebruiken. „Iran heeft het succes van deze praktijk gezien en als gevolg daarvan zal het waarschijnlijk van de methode gebruik blijven maken”, concludeerden de auteurs van het rapport.
Hoewel Iran met dit soort chantage zijn reputatie van ‘schurkenstaat’ bestendigt valt moeilijk te ontkennen dat deze strategie vanuit Iraanse perspectief bezien werkt. Dit voorjaar bij voorbeeld kreeg het een Iraanse diplomaat vrij, die een straf van twintig jaar uitzat in België wegens betrokkenheid bij een (mislukte) terroristische aanslag op een bijeenkomst van de Iraanse oppositie die in Parijs had moeten plaatsvinden. Assadollah Assadi werd vrijgelaten in ruil voor Olivier Vandecasteele. Deze Belgische hulpverlener was opgepakt, beschuldigd van spionage, gemarteld en tot veertig jaar celstraf en 74 zweepslagen veroordeeld in Iran.
Hoewel Iran met dit soort chantage zijn reputatie van ‘schurkenstaat’ bestendigt valt moeilijk te ontkennen dat deze strategie vanuit Iraanse perspectief bezien werkt
Ook de VS zwichtten vorige maand en stonden Iran na overleg met Zuid-Korea toe zes miljard dollar die bij wijze van sanctie waren bevroren weer aan Iran te doen toekomen. In ruil daarvoor liet Iran vijf mensen met de Amerikaanse nationaliteit vrij. Vorig jaar werd de Brits-Iraanse Nazanin Zaghari-Ratcliffe na bijna zes jaar gevangenschap en huisarrest vrijgelaten, nadat de Britse regering had besloten een bedrag van zo’n 400 miljoen pond aan Iraanse tegoeden die al sinds eind jaren 70 waren bevroren terug te geven aan Iran.
Op dit moment zitten er vermoedelijk nog enige tientallen buitenlanders – al dan niet met een dubbele nationaliteit – vast in Iran, onder wie ten minste vier Fransen en een Nederlander. Ook zit er nog een man gevangen die zowel de Zweedse als de Iraanse nationaliteit heeft, de wetenschapper Ahmadreza Djalali. Al in 2017 werd hij ter dood veroordeeld. Dit voorjaar werd bovendien Habib Chaad, eveneens eigenaar van een Zweeds en een Iraans paspoort, terechtgesteld, omdat hij leider van een separatistische organisatie in zuidwestelijk Iran zou zijn geweest.
Het lijkt waarschijnlijk dat Iran met Floderus druk op Zweden wil uitoefenen om de voormalige Iraanse functionaris Hamid Noury vrij te laten. Noury hielp duizenden politieke tegenstanders van het islamitische regime ter dood veroordelen in de jaren tachtig. Vorig jaar kreeg hij levenslang van een Zweedse rechter voor zijn rol hierbij. Iran protesteerde daarop fel en riep zijn ambassadeur tijdelijk terug uit Zweden.
Met zijn gijzeldiplomatie maakt Iran gebruik van het feit dat vooral westerse regeringen vaak gevoelig blijken voor druk van de publieke opinie om landgenoten vrij te krijgen, zeker als die worden gemarteld of ter dood dreigen te worden gebracht. Daarom zijn ze gauwer geneigd concessies te doen. In dit verband drong een groep Europarlementariërs al dit voorjaar bij Borrell aan op een strategie om hieraan het hoofd te bieden. Hoe die er uit zou moeten zien bleef echter in nevelen gehuld.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/05/web-2605buioliviervandecasteele.jpg)
