In Zuid-Holland voelen de Statenleden zich als een bokser met vastgebonden handen

Posted on March 3, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Provinciale Staten Zeven maanden volgde NRC op de tribune het stikstofdebat van de provincie Zuid-Holland. Vergeefs wacht men op duidelijkheid van het Rijk. „Het is lastig om grip te krijgen.”

Titia Ketelaar

3 maart 2023

Leestijd 10 minuten

Vergadering van de Provinciale Staten Zuid-Holland. V.l.n.r. Laura Neijenhuis en Vinesh Lalta (D66), Rosalie Bedijn (op de rug) en Eveline Hijink (PvdA), Hanke Hoogerwerf (PvdD).

Foto David van Dam

De boer heeft het geprobeerd. Rustig blijven. Niet boos worden. Maar na drie zinnen breekt zijn stem. In de commissiezaal in het Provinciehuis van Zuid-Holland is het doodstil. Hij zegt: „Drie jaar lang en nóg geen oplossing”. Hij kijkt de Statenleden aan en vraagt hun om langs te komen, op zijn bedrijf bij de Nieuwkoopse Plassen, aan de rand van het natuurgebied. Dan kunnen ze zélf zien hoe hij en zijn buren bezig zijn met stikstofreductie. En wat onzekerheid over je toekomst betekent. Vanaf de publieke tribune klinkt applaus.

Vier jaar geleden zat NRC ook op die tribune. Toen met de vraag: wat doen de Provinciale Staten eigenlijk? De belangstelling van de burger was maar matig voor wat de 55 Statenleden eigenlijk deden. Zoals lang gebruikelijk bij de verkiezingen speelde de discussie of deze bestuurslaag niet overbodig was.

Dáár heeft nu, anderhalve week voor de verkiezing, niemand het meer over. Dat het toezicht op veel ruimtelijke-ordeningstaken – wegenbouw, woningbouw, de aanleg van windmolenparken – bij de provincies ligt, is tot veel mensen doorgedrongen. En sinds de boerenprotesten is duidelijk dat provincies ook verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het stikstofprogramma. Hoe gaan de provinciale volksvertegenwoordigers te werk?

Eind juni, in de week waarin de boerenprotesten opnieuw aanzwellen, zit NRC op de tribune in Zuid-Holland. Twee dagen eerder zijn boze boeren door de politiebarricades bij het huis van stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) gebroken, mest is uitgereden op snelwegen, voor een stadhuis zijn autobanden in brand gestoken, en bij de provinciehuizen van Gelderland en Flevoland wordt gedemonstreerd.

Maar voor het Provinciehuis in Den Haag, aan het Malieveld, is het rustig. Er staat één politiebusje. Binnen, op de tribune, zitten drie boeren. Ze zullen er de hele vergadering van de commissie Klimaat, Natuur en Milieu (KNM) blijven zitten, ook nadat ze hun verhaal hebben gedaan. Zo zitten er vaker boeren op de tribune als het over stikstof gaat, soms met hun kinderen. Eén keer hoort NRC Staatsbosbeheer inspreken.

Gewone belangstellenden – of andere media – zijn er zelden bij KNM, ondanks de toegenomen rol van de provincie. Sommige Statenleden vinden die luwte wel fijn. Robert Klumpes van GroenLinks zegt: „Het is daardoor minder waan van de dag dan in de Tweede Kamer. We kunnen hier heel inhoudelijk zijn.” Hij noemt zichzelf liever volksvertegenwoordiger dan politicus. „Naar mijn beste vermogen vertegenwoordig ik het volk, al zit dat niet altijd op de tribune.”

Extra vergaderen

De provincies hebben twaalf maanden, tot 1 juli van dit jaar, de tijd om uit te zoeken hoe zij de uitstoot van stikstof gaan halveren en de kwaliteit van bodem en water op orde gaan brengen. Hoe grond wordt herverdeeld, waar gebouwd kan worden, en ook waar boeren en bedrijven – vrijwillig of met dwang – uitgekocht moeten worden om de natuur te herstellen, is aan de provincies. Hun plannen dienen de provincies in bij het Rijk, dat vervolgens geld toewijst.

De commissie KNM heeft het over wat er op hen afkomt. Erwin Hoogland (VVD) noemt stikstof „het meest ingrijpende onderwerp, nog ingrijpender dan de energietransitie. Dit raakt het platteland in zijn geheel, de agrariër én de burger.” En: „Wij staan aan de lat van de uitvoering.” Hij voegt toe: „Tenzij we het verkloten. Dan neemt het Rijk het over.”

De Statenleden besluiten dat ze het iedere maand over stikstof zullen hebben, buiten de reguliere agenda van KNM om. Normaal gaat het in die commissie over wat te doen met steeds drogere zomers. Over de bestrijding van rivierkreeften die dijken ondergraven of de reuzenbalsemien die welig tiert in de Biesbosch. Over de komst van een geluidswal langs de steeds drukker wordende A4.

Foto’s David van Dam

Ze besluiten extra te vergaderen, deze mensen die – in tegenstelling tot Tweede Kamerleden – in deeltijd volksvertegenwoordigers zijn.

CDA’er Jaco Kastelein bijvoorbeeld, is boer. Zijn negentig melkkoeien staan tegen de grens met de provincie Utrecht. En twintig uur per week – dat staat er officieel voor – is hij Statenlid. Hij voelt zich „wel eens eenzaam” in de Staten, vertelt hij in de schorsing van KNM: „Er gaapt soms een kenniskloof.” Omdat hij meemaakt wat stikstofreductie in de praktijk betekent. Als de tribune op de laatste vergaderdag in februari vol zit met boeren, zijn dat collega’s en buren.

Er zijn ook anderen van wie het andere werk het ambt als Statenlid raakt: ondernemers, ambtenaren bij verschillende ministeries, een oprichter van een milieuorganisatie. Dat mag: provinciale politici behandelen net als gemeenteraadsleden vaak onderwerpen die hen persoonlijk raken. Maar bij Kastelein raakt zijn persoonlijk belang steeds vaker het algemeen belang. Hij stelt zich niet meer verkiesbaar.

Rekenmethodes

In de commissievergaderingen twijfelt Kastelein over de rekenmethodes waarmee de stikstofdepositie wordt vastgesteld, stelt daar gedetailleerde vragen over. Net als Henk de Vree (PVV), een gepensioneerd ondernemer. Steeds weer wil De Vree weten op basis van welke metingen welke conclusies getrokken worden. De Aerius Monitor, die inzicht geeft in de emissie en depositie van stikstof, noemt hij „een wankele bodem”.

„We zijn constructief hoor”, zegt hij tijdens het avondeten in de kantine van het Provinciehuis. „Maar met dit model kunnen we niet uit de voeten. Dus zijn we terughoudend bij ‘grijp maar in’. Schade kun je niet terugdraaien: bedrijven die worden gewist, boeren die weg moeten. En dan?”

In oktober zegt De Vree in de commissievergadering: „We kijken uit naar het schaakbord van Gedeputeerde Staten, er ontbreken nogal wat stukken.” In december zegt hij: „We zijn pas in het stadium van de grove piketpaaltjes en mooie plaatjes.” Hij wil meer duidelijkheid, meer informatie. Maar de gedeputeerden kunnen die niet altijd bieden.

Dát is wat er in zeven maanden duidelijk wordt vanaf de tribune in Zuid-Holland: volgens het Rijk is de provincie aan zet als het gaat om stikstof, maar de Gedeputeerde Staten weten in al die maanden niet wat het Rijk nu exact wil. De Statenleden weten daarom niet welke plannen ze moeten vaststellen, en wat ze als volksvertegenwoordigers moeten controleren. Terwijl dat wel hun taak is.

Jaco Kastelein (CDA) en Henk de Vree (VVD).
Foto’s David van Dam

Carla van Viegen (Partij voor de Dieren), oud-agent bij de bereden politie, vraagt er soms om: „Wanneer is het Rijk nu aan zet, wanneer de provincie?” Ze zegt: „Het is lastig kaders te stellen als er zoveel onduidelijk is.” Ze wijst erop dat de Staten het hoogste orgaan zijn, zoals ook de Tweede Kamer dat is en een gemeenteraad. De Statenleden moeten beslissen.

Maar wat als de plannen er niet zijn? ICT-ondernemer Jacco Schonewille (ChristenUnie/SGP) kiest ervoor om te hameren op „mensen en middelen, de meest schaarse resources”. Hij vertelt: „Ik kan alleen kaders stellen als er een concreet plan is. Ik kan niet controleren, want ik weet niet waar ik aan moet refereren.”

„Wat er is, verandert steeds”, zegt ook Herbert Zilverentant (VVD). Hij heeft in december het stokje overgenomen van fractiegenoot Hoogland, die naar het oosten van het land is verhuisd. Zilverentant was twaalf jaar raadslid en vier jaar wethouder. Geen onervaren politicus dus. Maar ook hij zegt: „Het is lastig grip te krijgen.”

‘Rijk moet ei leggen’

In oktober is er nog opluchting in de commissie KNM. Het is de dag dat Johan Remkes, bemiddelaar tussen het kabinet en de boeren, met zijn advies komt. Hij adviseert de grootste uitstoters rond natuurgebieden aan te pakken, de zogenoemde piekbelasters. Gedeputeerde Jeanette Baljeu (VVD), die verantwoordelijk is voor het Zuid-Hollandse stikstofbeleid, noemt zijn presentatie „heel bijzonder”. Gedeputeerde Meindert Stolk (Landbouw, CDA) noemt het „een verademing”. En gedeputeerde Berend Potjer (Natuur, GroenLinks) zegt dat Remkes „duidelijk” is: „Er is geen tegenstelling tussen landbouw en natuur.” Maar de gedeputeerden waarschuwen de Statenleden dat het Rijk over bijvoorbeeld het aantal piekbelasters en eventuele uitkoopregelingen, „nog een ei moet leggen”.

Twee maanden later begint de decembervergadering met een verzuchting van CDA’er Kastelein dat er 26 documenten waren ter voorbereiding, met name Rijksbrieven. En sommige zijn alweer achterhaald. Gedeputeerde Baljeu zegt dat het college er „ook nog steeds van aan het bijkomen is”. Ze zegt: „De brieven geven allemaal richting, maar het is wel lastig exact te bepalen welke. Er zijn veel goede voornemens, maar soms ontbreekt het doel.”

De brieven geven allemaal richting, maar het is wel lastig exact te bepalen welke

Jeanette Baljeu gedeputeerde (VVD)

De gedeputeerden hebben een ‘startdocument’ opgesteld, het Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied. Baljeu heeft het over „versie 0.5” en „een eerste opzet”. Versie 1.0 moet voor juli klaar zijn. Maar daarvoor heeft ze meer informatie nodig. Haar antwoorden zijn doorspekt met „helaas heeft het Rijk nog geen…” Of: „We weten dat, maar we wachten nog op…” En: „De minister komt nog met…”

Geert Tomlow van de partij Goud verzucht: „Kunnen Gedeputeerde Staten wel iets doen aan de onzekerheid van boeren of zitten wij aan leiband van het Rijk?”

Tempo maken

Voor Zuid-Holland, de dichtstbevolkte provincie met zowel landbouw als industrie, met een vliegveld, de Rotterdamse haven en de duinen die Natura 2000-gebied zijn, is belangrijk wat de stikstofnormen voor álle sectoren worden. En wat de definitie is van een piekbelaster.

„De gedeputeerde doet echt wel haar best”, zegt Eveline Hijink (PvdA), in het dagelijks leven ambtenaar Infrastructuur en Waterstaat. „Maar we komen niet verder dan ‘aaibare projecten’ en geen opschaling.” „Het komt de pilotfase maar niet uit”, zegt IT’er Robert Klumpes (GroenLinks). „We zitten echt op het Rijk te wachten.”

We komen niet verder dan ‘aaibare projecten’ en geen opschaling

Eveline Hijink (PvdA)

Sommige fracties willen niet wachten op het kabinet. Zij vinden dat de provincie veel meer kan dan zij nu doet. Er worden al gesprekken gevoerd aan de keukentafel van boeren over hun toekomst, zoals de Statenleden wilden. Er wordt gekeken hoe het met plant- en diersoorten staat, en er zijn natuurdoelen opgesteld per gebied.

Voor oppositiepartij D66 is dat onvoldoende. Zij vindt dat de andere fracties bewust vertragen door steeds maar naar het kabinet te wijzen, en is teleurgesteld als die géén extra debat willen over de natuurdoelanalyses. Het is volgens haar de basis van het plan dat in juli klaar moet zijn.

Jeroen Heuvelink, in het dagelijks leven rijksambtenaar, roept in december om „tempo”. Dat zal D66 vaker doen. Hij zegt: „De natuur en woningbouw dulden geen uitstel, de PAS-melders ook niet.” Dat zijn boerenbedrijven die sinds de rechter in 2019 het Programma Aanpak Stikstof (PAS) ongeldig heeft verklaard, zonder vergunning werken. Een oplossing voor hen vinden is het nijpendste probleem.

Heuvelink zegt dat het verdienmodel voor boerenbedrijven er nog „te shaky” uitziet. Maar wat als er geen verdienmodel te verzinnen is, wil CDA’er Jaco Kastelein weten. Moet er dan een andere invulling van platteland komen? Dat komt er „sowieso”, zegt Heuvelink. Hij noemt het „onvermijdelijk”. Op de publieke tribune wordt gesist.

De Statenzaal in Den Haag. Foto David van Dam

Er zijn ook fracties die betwijfelen of er wel een stikstofcrisis is. Jurist Rien Lutmers van JA21, met zeven zetels de grootste oppositiepartij, heeft het over „een administratief probleem” dat „zelfgecreëerd” is op basis van „modellen en cijfertjes”. Hij vraagt regelmatig om „herbezinning”. Dan verwijst hij naar een tienpuntenplan dat zijn partij met de BoerBurgerBeweging heeft bedacht. Maar een motie daarover haalde het niet in de Tweede Kamer, en in de Staten vraagt geen enkele fractie om detail.

Voorafgaand aan een commissievergadering zegt hij: „Ik zit hier niet als deelnemer, maar als waarnemer. JA21 stelt het hele circus ter discussie.” Dat zal hij ook zo in de vergadering zeggen.

Ewald Kegel (FVD) en Jeanette Baljeu (CDA).
Foto’s David van Dam

Ewald Kegel van Forum voor Democratie noemt de stikstofcrisis „een modern sprookje” en „hysterie”. Volgens hem moeten boeren verdwijnen zodat er woningen gebouwd kunnen worden „om bij te dragen aan de massa-immigratie”. Dat dit niet klopt, weerhoudt hem er niet van het steeds te herhalen.

Als hij er is. Bij de verkiezingen van 2019 werd FVD de grootste partij in Zuid-Holland, met elf zetels. Daar zijn er na, afsplitsingen in JA21 en GroepOtten, nog drie van over. Maar het is altijd afwachten of Kegel en zijn collega’s komen. Of dat ze de hele vergadering blijven. Als Kegel in december veel vragen stelt, blijkt hij bij de beantwoording door de gedeputeerden te zijn verdwenen. De voorzitter zegt eerst nog: „Misschien dat hij via de webcast kijkt.” En dan, bij de tweede gedeputeerde: „Ik zou zijn vragen overslaan.”

Gestrekt been

Er zijn meerdere partijen die de houding van FVD lastig vinden. Jacco Schonewille (ChristenUnie/SGP): „Er zijn partijen die hier zitten om te blokkeren of frustreren – ook omdat ze het niet eens zijn met deze bestuurslaag. En in andere fracties zitten mensen die zich willen profileren.” Het is, zegt Schonewille, er „niet gezelliger op geworden” in de Zuid-Hollandse Staten.

Nieuwe partijen gaan er „soms met gestrekt been in”. VVD’er Zilverentant zegt: „De provincie was vroeger echt een middenbestuur.” Die verandering is niet alleen maar slecht, vindt hij: „Zeker op het onderwerp stikstof. We moeten er écht wat van vinden.”

Maar echt politiek wordt het nooit in Zuid-Holland. Zelfs niet eind februari, als gedeputeerde Stolk (CDA) zijn excuses moet aanbieden. Hij heeft boeren ten zuiden van de Nieuwkoopse Plassen op een bijeenkomst verteld dat de stikstofuitstoot daar vanaf 2030 nul moet worden. Dat houdt in dat er helemaal geen veeteelt kan zijn. Maar over waar boeren dan heen moeten of er uitkoopregelingen komen is nog niets bekend, en Stolk is teruggekomen op zijn woorden.

(Links) Meindert Stolk (CDA), lid van het college van Gedeputeerde Staten, het dagelijks bestuur van de provincie Zuid-Holland. Foto David van Dam

Het is de reden dat de publieke tribune deze februarivergadering vol zit. De boeren zijn boos, hun gezichten staan strak. De Statenleden zeggen één voor één dat ze het geen doen vinden. Politieke consequenties zijn er niet voor Stolk.

Waar het wel over gaat, is de nieuwe trits documenten die de commissie KNM heeft gekregen. Dertig dit keer. Met de woorden van gedeputeerde Baljeu dat er „aanvullende doelen” zijn gekomen, en dat zij over piekbelasters „ook duidelijkheid had gewild. Er is wat duidelijkheid gekomen, maar nog geen grote duidelijkheid”. Baljeu zegt dat de minister die voor april belooft.

Er is wat duidelijkheid gekomen, maar nog geen grote duidelijkheid

Jeanette Baljeu Gedeputeerde (VVD)

Dat is drie maanden voor Zuid-Holland zijn stikstofreductieplan moet inleveren bij het Rijk. SP’er Frank Hoogendam, medewerker van een Kamerlid, kijkt de commissiezaal rond. Hij zegt tegen de andere Statenleden: „Is het niet tijd om provinciaal ongehoorzaam te worden en niet te wachten op het Rijk?” En: „Wij moeten dus straks een plan presenteren dat in verhouding staat tot iets wat we nog niet weten?”

Er wordt her en der instemmend geknikt. Zelfs door Jacco Schonewille van de gezagsgetrouwe ChristenUnie/SGP. „Wij zijn iets minder van de ongehoorzaamheid dan de SP”, zegt hij. Herbert Zilverentant van de VVD zegt: „We worden als een bokser met de handen vastgebonden op de rug de ring ingestuurd.”

Het is de laatste vergadering voor de verkiezingen. Na 15 maart zitten hier deels andere Statenleden. En zij willen misschien iets heel anders.

Lees ook: Kabinet bereidt zich voor op stikstofverzet uit de provincies

Wat in Zuid-Holland nog meer speelt

Aan de Provinciale Staten-verkiezingen doen in Zuid-Holland 19 partijen mee.Belangrijke campagnethema’s zijn naast stikstof, onder meer de bouw van huizen en wie voorrang krijgt bij een woning, en de keuze tussen meer investeren in ov of in wegen.

In Zuid-Holland moeten 235.000 nieuwe woningen worden gebouwd en er zijn volgens de provincie al plannen voor 250.000 woningen. Mochten partijen nog meer plannen willen maken, dan is er een onderscheid te maken tussen partijen die willen bouwen in het Groene Hart, daar niet willen bouwen of alleen aan de randen. Een andere keus is of recreatiewoningen permanente bewoond mogen worden. Met dat laatste zijn PVV, BVNL, FVD, BBB en JA21 het helemaal eens. VVD, 50Plus, SGP, Denk en Goud zijn het er ook mee eens, de SP is neutraal. Volt, PvdA, PvdD, GroenLinks, ChristenUnie, CDA en D66 zijn het hier niet mee eens, en AWP helemaal niet eens.

Zuid-Holland voert bij elke ‘filecategorie’ de lijst aan, en ondertussen neemt het gebruik van het openbaar vervoer af. PvdD, Volt, PvdA, GroenLinks, SP, AWP, Goud, ChristenUnie en D66 zijn het er helemaal mee eens dat er meer in het ov moet worden geïnvesteerd, ook als dat betekent dat er minder geld is voor autoverkeer. 50Plus, Denk, CDA, BBB zijn het hiermee eens, SGP en JA21 nemen een neutrale positie in. VVD, BVNL en FVD zijn het er niet mee eens, en PVV helemaal niet.

Meer thema’s zijn te vinden in het Kieskompas Zuid-Holland.

Correctie (4-3-2023): In een eerdere versie van dit artikel stond dat er 230.000 woningen in Zuid-Holland gebouwd moeten worden. Dat zijn er 235.000. Dit is aangepast.

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 4 maart 2023

Duizenden Pakistanen gearresteerd bij grote protestmars voor vrijlating oud-premier Khan

admin
November 25, 2024
0

Zeker vierduizend aanhangers van de populaire Pakistaanse oud-premier Imran Khan zijn sinds vrijdag gearresteerd op verschillende plaatsen in Pakistan. Dat melden internationale persbureaus maandag. Zondag is een protestmars richting hoofdstad Islamabad begonnen. Demonstranten eisen de vrijlating van Khan, die in de gevangenis zit na veroordelingen voor corruptie en het lekken van staatsgeheimen.

Aan de protestmars nemen volgens de autoriteiten zo’n tienduizend actievoerders deel. PTI, de partij van Khan, spreekt van veel hogere aantallen. Naar verwachting bereikt de stoet in de loop van maandag het centrum van de stad. Om dat te voorkomen hebben de Pakistaanse autoriteiten Islamabad hermetisch afgesloten. Grote wegen zijn geblokkeerd met zeecontainers en mobiel internet is in sommige delen van de stad afgesloten. Tegen actievoerders die wel de straat op gaan, gebruikt de politie traangas.

Khan en zijn aanhangers beschouwen de veroordeling als een complot van de regering en de top van het leger, dat in Pakistan veel invloed heeft. Pakistan werd decennia geregeerd door militaire dictators. In 2018 werd ‚volksfavoriet’ Khan gekozen, vier jaar later werd hij gedwongen om af te treden.

De voormalige premier, die vroeger professioneel cricket speelde, heeft zijn achterban opgeroepen in Islamabad te blijven totdat aan hun wensen, namelijk het vrijlaten van Khan, wordt voldaan. Enkele kopstukken van de PTI hebben maandag in de gevangenis overlegd met Khan. Zijn vrouw, Bushra Bibi, is een van de leiders van het massale protest.

Onverwachte verkiezingswinst

Ondanks de gevangenschap van Khan namen zijn getrouwen begin dit jaar wel deel aan de verkiezingen in Pakistan. Tamelijk onverwacht behaalden zij goede resultaten. De PTI werd voorafgaand aan de verkiezingen vrijwel lamgelegd door arrestaties. De PTI kon niet als één organisatie campagnevoeren — kandidaten moesten zich dus ‘los’ verkiesbaar stellen. Ondanks de onverwachte uitslag, kreeg Pakistan alsnog een verwachte regering onder leiding van de conservatieve premier Nawaz Sharif.

Sharif is er veel aan gelegen de populariteit van Khan aan banden te leggen. Deze zomer maakte zijn regering het voornemen bekend om de PTI via de rechter te verbieden. De regering beschuldigde de grootste oppositiepartij van het lekken van „geheime documenten” en het „aanzetten tot oproer”.

Aleksandr Loekasjenko, de president van Wit-Rusland, bezoekt maandag Islamabad. De regering verwijt het de achterban van Khan dat hij het buitenlandse bezoek gebruikt om opnieuw aandacht te vragen voor de vrijlating van de populaire oud-premier.

‘Grensbewaking doet niet alleen migranten pijn, maar ook de grensbewakers zelf’, toont deze Nederlandse documentaire

admin
November 25, 2024
0

Ramon Gonzalez is politiechef van het politiekantoor in La Joya. Het plaatsje van zo’n drieduizend zielen ligt in de zuidpunt van Texas, vlak bij de grensrivier met Mexico. Gonzalez en zijn manschappen pakken dagelijks criminelen op die immigranten, soms met tientallen tegelijk, over de Rio Grande smokkelen. De jacht op beide groepen ontaardt geregeld in wilde achtervolgingen, soms met dodelijke afloop. Als Gonzalez terugdenkt aan hoe bij een van die incidenten een jonge vrouw uit Honduras zich schreeuwend aan zijn broekspijp vastklampte voordat ze stierf door de verwondingen als gevolg van het auto-ongeluk, moet hij huilen.

Gonzalez en zijn manschappen werden in 2022 enkele maanden gevolgd voor een documentaire van de Nederlandse regisseur Loretta van der Horst. De film van iets meer dan een uur geeft een zeldzaam inkijkje in ‘de achterkant’ van de grensbewaking en grenscontroles, een thema dat ook in Nederland sterk speelt. Vanaf 9 december worden de controles door de Koninklijke Marechausse aan de grenzen met Duitsland en België geïntensiveerd, tot voor kort taboe gezien het vrij verkeer van personen en goederen in Europa. Hiermee wil de rechtse coalitie onder meer illgale migratie en mensensmokkel beter bestrijden.

De documentaire The Border Crossed Us werd, mede vanwege de unieke interviews, onlangs genomineerd voor een Gouden Kalf, de belangrijkste filmprijs in Nederland. En op enkele Amerikaanse filmfestivals werd de film van Van der Horst ook vertoond.

Als er één gebied is dat de willekeur van getrokken grenzen laat zien, is het Texas wel

Loretta van der Horst
documentairemaker

De documentairemaker, die in Honduras werd geboren als kind van een Nederlandse vader en een Puerto Ricaanse moeder, kreeg niet alleen zicht op de enorme druk die het werk als grensbewaker met zich meebrengt, „Ik was ook nieuwsgierig naar de onvermijdelijke morele dilemma’s bij het controleren van een grens”, vertelt ze in een café in Eindhoven. Voor haar was namelijk één ding duidelijk: grensbewaking leidt hoe dan ook tot geweld, of het nu doden en gewonden bij politie-achtervolgingen zijn, gezinnen die gescheiden worden, of de deportatie van illegale migranten terug naar – vaak – onveilige gebieden.

Behalve morele dilemma’s wilde Van der Horst ook mogelijke frustraties van grensbewakers blootleggen. Zo is mensensmokkel veel lastiger te bestrijden dan drugssmokkel, zegt politiechef Gonzalez bijvoorbeeld. Bij de laatste pak je het product af, vernietig je de partij. Met mensen kun je dat niet doen. „Die deporteren we terug. Zo krijgen smokkelaars en hun kartels steeds nieuwe producten.”

Ook worstelen politie-officieren met de vraag of ze wel tot het hart van bendes en criminele netwerken weten door te dringen. Komen we wel genoeg toe aan de bendeleiders „in hun grote huizen en Mercedessen?”, vraagt Gonzalez’ collega, politie-inspecteur Manuel Casas zich af. En hoe loopt het met migrantengezinnen af, waar ouders en kinderen na arrestaties worden gescheiden, vraagt politieagent Mayra Garza zich af.

Van der Horst concludeert aan het eind van haar project: „Grensbewaking doet niet alleen immigranten pijn, ook grensbewakers zelf. En nu de politieke druk op die laatste groep toeneemt, zullen ze die pijn meer gaan voelen.”

Filmmaker **Loretta van der Horst** : Grensbewaking leidt hoe dan ook tot geweld. Foto: Loretta van der Horst

Willekeur

Texas is niet toevallig gekozen, vertelt Van der Horst. Een groot deel van de een à twee miljoen illegale migranten die tijdens de binnenkort afgelopen Biden-periode de zuidgrens van de Verenigde Staten overstaken, deed dat in deze regio. „Maar Als er één gebied is dat de willekeur van getrokken grenzen laat zien, is het Texas wel”, zegt Van der Horst. Het gebied was achtereenvolgens Spaans, Frans, en Mexicaans grondgebied, in de negentiende eeuw korte tijd onafhankelijk, en vanaf 1845 Amerikaans.

Gonzalez en zijn mannen en vrouwen mogen dan Amerikaanse staatsburgers zijn en met hun mooie uniformen vooropgaan in het beschermen van de Amerikaanse soevereiniteit, maar dat kan niet verhelpen dat migranten en smokkelaars de agenten nog steeds als deels Mexicaans beschouwen. „Vendidos [verraders], is een scheldwoord dat we regelmatig naar ons hoofd geslingerd krijgen”, zegt een politieman in de documentaire. „Een grensbewaker die uit New York komt, heeft daar veel minder last van”, voegt Van der Horst eraan toe.

De film kent drie hoofdpersonen die hun eigen weg vinden in de wereld van de grenscontroles, met alle bijbehorende frustraties en gevoelens van futiliteit. Een simpel evangelie als: ‘Grenzen zijn er nu eenmaal om bewaakt te worden’, volstaat niet, zo blijkt.

De meest bevlogen grensbewaker is de eerdergenoemde inspecteur Manuel Casas. Als een radiopresentator hem vraagt hoe hij zijn werk rijmt met zijn expliciet beleden christelijk geloof, zegt Casas: „Elke wet van mensen krijgt kracht door God. Hij heeft de wetten gemaakt. […] Het woord van God zegt ook dat er dienaren zijn. Deze dienaren dragen het zwaard […] Ze zullen de toorn van God over je brengen. […] Wie zijn die dienaren? Iedereen die werkt voor de overheid, inclusief de politieagenten.”

Prediker

Een bizarre motivatie, zal een gemiddelde Europeaan zeggen, maar voor veel conservatieve Amerikanen klinkt dit heel vertrouwd, vertelt Van der Horst. „In de VS, zeker in het zuiden, is het christelijk geloof veel belangrijker dan in Europa. Politiek en religie zijn daar veel meer met elkaar verweven.”

Bovendien is Casas in zijn vrije tijd prediker. Dus helemaal verbaasd was ze niet over diens christelijke drijfveren. „Al vond ik het best heftig”, zegt Van der Horst. „Inspecteur Casas zei eigenlijk dat alles wat agenten zoals hij doen, in de naam van God is.”

Een van de collega’s van Casas gooit het over een andere, meer humanitaire boeg. Mayra Garza is een alleenstaande moeder met drie jonge kinderen en raakte gewond bij een wilde achtervolging van een suv die vermoedelijk vol migranten zat. „Mayra raakte mij heel erg”, vertelt Van der Horst. „Ze maakte vroeger heel nare dingen mee, zoals mishandeling thuis. Nu wil ze met haar jacht op mensensmokkelaars het goede doen”, aldus de documentairemaker.

„Zo helpt ze mishandelde vrouwen in de buurt, zowel migranten als niet-migranten. Ze probeert ze wegwijs te maken, zodat ze – ondanks alle beperkingen, zeker voor illegalen – toch hulp kunnen krijgen. Het frustreert haar dat ze voor migrantenvrouwen zonder documenten – vaak tijdens hun reis door Midden-Amerika het slachtoffer van verkrachtingen en gruwelijke mishandelingen – weinig tot niets kan doen.”

Tussen goed en kwaad

Garza zoekt tastend haar weg in het mistige gebied tussen goed en kwaad, ziet Van der Horst. „Net zoals veel van haar collega’s zet ze oogkleppen op, door puur op haar taak te focussen: mensensmokkelaars vangen, the bad guys, zoals ze die noemt. Maar even later zegt ze ook dat ze zich goed realiseert dat veel vluchtelingen en migranten juist háár als the bad guy zien. Smokkelaars zijn voor vluchtelingen de good guys, want die willen hen tenminste in veiligheid brengen.”

Ook politiechef Ramon Gonzalez, ofwel the chief, zoals Van der Horst hem noemt, maakte indruk. Als leidinggevende durfde hij het aan groen licht te geven voor een filmproject over een controversieel onderwerp. „Gonzalez weet dat grensbewaking pijn doet en dat wilde hij laten zien”, aldus de regisseur. „Hij geeft ook in zijn eigen korps mensen ruimte voor het uiten van emoties, al moet je niet denken dat iedereen daar ’s avonds huilend naar huis gaat.”

Komen we wel genoeg toe aan de bendeleiders in hun grote huizen en Mercedessen, vraagt inspecteur Casas zich af

De politieman gelooft in zijn werk, vertelt Van der Horst, maar dan moet het wel ergens toe leiden. De leidinggevende in La Joya verbijt zich als collega Garza hem vertelt dat een belangrijke smokkelaar alweer op vrije voeten is gesteld na betaling van een sterk verlaagde borgsom (van 3 miljoen naar 112.000 dollar). Ook vreest Gonzalez voor de toekomst. De massale deportaties van illegale migranten (Trump heeft kiezers beloofd het aantal en tempo van deze deportaties flink op te voeren) „geven de kartels meer inkomstenbronnen”.

Of Gonzalez nog lang op het politiebureau in Zuid-Texas zal blijven, is de vraag. Van der Horst vertelt dat the chief ervan droomt ergens les te gaan geven.

Politievrouw **Mayra Garza** helpt mishandelde migrantenvrouwen

De documentaire The Border Crossed US is te zien via NPO Plus en Pathé Thuis

Marechaussee wil ‘neutraal blijven’

In Nederland is de Koninklijke Marechaussee (Kmar) verantwoordelijk voor de grensbewaking en helpt, samen met de politie, met het zichtbaar maken en ontmanteling van (mensen-)smokkelnetwerken. Sporadisch worden gezinnen uit vrachtwagens en andere voer- en vaartuigen gehaald. NRC vroeg de marechaussee toestemming om gesprekken met medewerkers te voeren over de documentaire The Border Crossed Us en de daarin aangeroerde thema’s. Dit verzoek werd afgewezen.

„De Koninklijke Marechaussee is een organisatie die de wet handhaaft”, aldus een woordvoerder. „Onze taak is om het beleid van de regering uit te voeren. We proberen hierbij zo neutraal mogelijk te blijven en geen persoonlijke meningen te geven over het beleid of maatschappelijke kwesties. Omdat we een neutrale organisatie zijn, gaan we niet in op onderwerpen zoals de ‘zin’ van ons werk, of de frustraties die soms ontstaan door herhaaldelijke activiteiten van mensensmokkelbendes.”

De weelde van drie iconische kunstenaars die in 1504 elkaar de hand konden schudden

admin
November 25, 2024
0

De Britse koning Charles III bezit een wereldvermaarde kunstcollectie, die gedeeltelijk voortkomt uit de verzameling van zijn 17de-eeuwse voorganger en naamgenoot Charles II (1630-1685). In die tijd kende Engeland, anders dan bijvoorbeeld de Nederlandse Republiek of Italië, geen bijzonder grote traditie van lokale kunstproductie. Dus moesten ze het doen met kunstenaars van het Europese vasteland die ze bewonderden. De Royal Collection bulkt zelfs van bladen door Italiaanse renaissancekunstenaars van topkwaliteit. De King’s Gallery in Buckingham Palace toont nu een selectie van zo’n 150 tekeningen van kunstenaars als Fra Angelico, Leonardo da Vinci, Correggio en Carracci.

Raphael, **De Drie Gratiën**, ca.1517–18. (te zien in King’s Gallery)

Giovanni Bellini, Het hoofd van een oude man, c. 1460–7. (te zien in King’s Gallery) en Bernardino Campi, De Maagd en het Kind, ca. 1570–80. (te zien in King’s Gallery)

Foto’s Royal Collection Trust

De expositie – met secties als ‘figuren’, ‘koppen’, ‘studies voor paleisdecoraties’ – laat zien dat tekeningen in de 15de en 16de eeuw meestal niet bedoeld waren als zelfstandige kunstwerken. Vaak zijn figuren, motieven of composities getekend ter voorbereiding van een schilderij of fresco. Illustratief is een studie in rood krijt waarin de befaamde schilder Rafael de figurenrijke compositie van een groot tapijtontwerp voor de bijbelscène van de Sleuteloverdracht van Christus aan de apostel Petrus (ca 1514) uitprobeert in de vorm van een groep mannen die poseren in hun alledaagse kleren.

Bij de ‘studies naar de natuur’ zijn schetsen van landschappen, paarden en poezen, maar ook een opvallende houtskooltekening toegeschreven aan de Venetiaan Titiaan, met een natuurgetrouwe weergave van de exotische struisvogel (ca. 1550). Het lichtblauwe blad is voorzien van een raster dat erop duidt dat het motief bedoeld was om te worden overgezet naar een schilderij, maar dat werk is niet meer bekend.

De presentatie van werk van de ene briljante tekenaar na de andere, geeft daarmee een overvol maar ook adembenemend fraai overzicht van renaissance-tekeningen en hun functies, uit artistieke centra vooral in de noordelijke helft van het huidige Italië. De nadruk die daar destijds werd gelegd op het belang van het maken van tekeningen in het artistieke proces, en de grote aandacht die kunstenaars er daarom ook aan besteedden, verklaren de uitzonderlijke kwaliteit van de tekeningenproductie die deze expositie weerspiegelt.

Verbeten expressie

Van meer studieuze aard is een tweede tentoonstelling in Londen, in de Royal Academy, over Italiaanse renaissance-kunst, met 45 bruiklenen uit collecties in het Verenigd Koninkrijk en elders in Europa. Hier geen overdonderend aantal kunstenaars en tekeningen, maar juist een relatief klein aantal goedgekozen werken, uit een tijdsspanne van slechts enkele jaren, en gemaakt door drie iconische kunstenaars. In 1504 konden ze elkaar in Florence de hand schudden: Leonardo da Vinci (1452-1519) en Michelangelo (1475-1564), beiden uit de omgeving afkomstig, hadden elders gewerkt en waren in de eerste jaren van de 16de eeuw kortstondig terug in Florence. De jonge Rafael (1483-1520) uit Urbino, verbleef in dat jaar in de stad om te leren van de werken van de buitengewone kunstenaars van die tijd.

Foto Royal Academy of Arts, Londen. / Prudence Cuming

Leonardo da Vinci, De Maagd en het Kind met Sint Anna en de jonge Johannes de Doper (‘The Burlington House Cartoon’), ca. 1506-08. Houtskool met wit krijt op papier, gemonteerd op doek, 141,5 x 104,6 cm, te zien in Royal Academy) en Toegeschreven aan Pietro Faccini, Het hoofd van een jongeling, ca.1590.

Foto’s The National Gallery, Foto Royal Collection Trust

Op even ingenieuze als instructieve wijze toont de expositie de artistieke verhoudingen tussen de drie kunstenaars. Zo maakte Rafael schetsen naar een cirkelvormig, tachtig centimeter hoog, marmer-reliëf door Michelangelo, bijgenaamd ‘Taddei tondo’ naar opdrachtgever Taddeo Taddei (1504-1507). Het stelt de Maagd Maria voor met half liggend in haar armen het Christuskind. Hij lijkt weg te duiken voor een vleugelklapperend vogeltje (een distelvink, symbool van Christus’ latere lijdensweg) in de handen van de jonge Johannes de Doper. Rafaels tekening staat in de expositie op een sokkel precies halverwege de afstand tussen Michelangelo’s reliëf en een schilderij van Maria met kind (‘Bridgewater Madonna’, 1507), waarin Rafael een vergelijkbare compositie heeft toegepast.

Raphael, **De Maagd Maria met het Kind en de jonge Johannes de Doper (‘De Esterhazy Madonna’)**, c. 1508. Tempera en olieverf op paneel, 28,5 x 21,5 centimeter, te zien in Royal Academy)

Even doordacht is de plaatsing, pal tegenover Michelangelo’s tondo, van een tweede uitzonderlijk bruikleen: Leonardo da Vinci’s enorme houtskooltekening van de bijna levensgrote Maria zittend op schoot bij haar moeder Anna. Ook hier heeft het Christuskind een liggende pose en ook nu staat Johannes ernaast. Mogelijk, zoals in deze expositie en de bijbehorende catalogus voor het eerst wordt geopperd, was deze tekening bedoeld als ontwerp voor een nooit voltooid altaarstuk voor de grote zaal van het Florentijnse stadsbestuur in het Palazzo della Signoria.

Voor diezelfde zaal maakten Michelangelo en Leonardo tussen 1503 en 1506 ontwerpen voor frescoschilderingen van veldslagen waarin de stadstaat Florence in het verleden verwikkeld was geweest. Ook deze projecten zijn nooit voltooid, maar in een reeks tekeningen laat zich in de expositie prachtig volgen hoe de kunstenaars op papier hun schilderingen voorbereidden: Leonardo in de Slag bij Anghiari met aandacht voor verbeten expressie in de hoofden van mensen en paarden, Michelangelo geconcentreerd op de anatomie van naakte mannen die zich klaarmaken voor de Slag bij Cascina. En in een pentekening (1505), losjes geïnspireerd op Michelangelo’s fresco-ontwerp, maar dan met een zodanig gedraaid perspectief op twee naakte mannen dat het lijkt alsof de tekenaar zelf deel is geworden van het groepje, openbaart zich het compositorische genie van Rafael.

Tentoonstelling Renaissancekunst uit Boijmans in Parijs

Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam bezit een van de belangrijkste verzamelingen van Italiaanse renaissancetekeningen in Nederland. Een selectie van 122 bladen uit die collectie wordt nu getoond in de Fondation Custodia in Parijs. Naast al vaker beschreven en geëxposeerde bladen uit de periode 1400-1600, van de hand van onder anderen Pisanello, Jacopo Tintoretto, Paolo Veronese, en een bijzondere groep tekeningen door Fra Bartolommeo, worden ook nieuwe vondsten en toeschrijvingen gepresenteerd. Zo is uit recent onderzoek, gefinancierd door de Getty Foundation, gebleken dat een Engel van de Annunciatie (ca. 1514) in rood krijt moet worden toegeschreven aan de Florentijnse schilder Jacopo Pontormo, en een indrukwekkende zwartkrijttekening van de Bijbelse Jozef van Arimathea met het lichaam van de gestorven Christus (1590-1610), aan Aurelio Lomi uit Pisa.

Naissance et Renaissance du dessin italien: Italiaanse renaissancetekeningen uit Museum Boijmans Van Beuningen. T/m 12/1. Fondation Custodia, Parijs. Info: fondationcustodia.fr.

Michelangelo Buonarroti, **Studies van mannelijke hoofden, helmen voor soldaten en gezichtskenmerken**, c.1504. (pen, bruine inkt, en zwart krijt op papier, 20,5 x 25,3 cm, te zien in Royal Academy).

Michelangelo Buonarroti, Mannelijk naakt, c. 1505-06. (Zwart krijt op papier, 40,4 x 22,5 cm, te zien in Royal Academy) en Raphael, naar Michelangelo Buonarroti, David, c. 1505-08. (pen en bruine inkt op papier, 39,6 x 21,9 centimeter, te zien in Royal Academy).

Foto’s Teylers Museum, Haarlem en British Museum

Luister naar