De rolluiken bij Van Dalen Cigars aan de overkant zijn nog dicht. Polski Sklep, de Poolse winkel, is gesloten. Dankzij een felle lantaarnpaal voor wijkcentrum De Driesprong in Dordrecht springt deze vroege ochtend eigenlijk alleen de poster-plakpaal in het oog. Die is volledig door Forum voor Democratie gekaapt. ‘Stop woke-indoctrinatie’, staat er onder meer. ‘Kies FVD’
In het wijkcentrum, dat deze woensdag Stembureau de Driesprong huisvest, ontvouwt stembureauvoorzitter Ruud Hober het stembiljet met 26 partijen. „Groter dan ooit”, vertelt hij terwijl hij het vel papier demonstratief voor het stemhokje houdt. „Volledig uitgevouwen past het niet eens.” Hoe groter het stembiljet, hoe langer het duurt om de stemmen te tellen. Tel daarbij ook op dat de verkiezingsrace ongekend spannend is – en daardoor een relatief hoge opkomst verwacht wordt – en voor Hobers en de stembureauleden ligt nachtwerk in het verschiet.
Opgezweept door de peilingen zijn de Tweede Kamerverkiezingen uitgemond in een bijzonder spannende strijd tussen PVV, VVD, GroenLinks/PvdA en (in mindere mate) het NSC van Pieter Omtzigt. Nu de eerste drie partijen elkaar nauwelijks ontlopen zal vermoedelijk pas in de vroege uurtjes blijken wie als winnaar uit de bus komt.
Lees ook
Bij verlies kan een partij toch winnen
Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen in 2021 waren de verschillen tussen partijen beduidend groter. Maar niet bij Stembureau De Driesprong in Dordrecht. Landelijk gezien waren de stemverschillen tussen links, rechts en midden – zo blijkt uit een analyse van NRC – bij grote stembureaus in wijken vrijwel nergens zo klein als bij De Driesprong. Hoe beleven de buurtbewoners deze bijzonder krappe verkiezingen? En op basis waarvan bepalen zij hun stem?
De eerste stemmers
„Ik vind het ontzettend spannend”, vertelt Jan van Antwerpen. Hij is vanochtend de allereerste die zijn stem uitbrengt en stipt om 7.30 uur met nog drie mensen – onder wie een hardloopster in fluorescerend veiligheidsvest – op de stoep van het voormalige badhuis staat. Nadat hij zijn stembiljet in de grijze afgesloten kliko deponeert, licht hij zijn keuze toe. De 69-jarige Van Antwerpen vindt milieu belangrijk en heeft GroenLinks-PvdA gestemd. Hij wil ook dat de rijkeren een grotere bijdrage gaan leveren, zodat lagere inkomens en hardwerkende mensen het beter krijgen. Hij hoopt dan ook op een royale overwinning van Groenlinks-PvdA, maar weet dat zijn wens niet heel realistisch is. „Nederland is een rechts land geworden, dat is zo jammer.”
Van Antwerpen stemt wat hij altijd stemt. En zo zijn er meer. De metaalwerker die SP-lid is en dus SP stemt, bijvoorbeeld. De vrouw die „er niet veel vanaf weet” en altijd SGP stemt, de vlotte man die al 29 jaar voor de VVD kiest, de oudere dame die altijd voor Partij voor de Dieren gaat en de vrouw met „goede baan, koophuis en lease-auto” die D66 stemt.
Maar een wezenlijk deel van de stemmers bij De Driesprong laat zich door strategische overwegingen leiden. De 18-jarige Mauro bijvoorbeeld, staat voor een fatsoenlijk klimaatbeleid en wilde sowieso links stemmen, maar bracht zijn eerste allereerste stem uit op GroenLinks-PvdA. Een jong stel dat ook serieus D66 overwoog, maakte vanwege de krappe peilingen dezelfde keuze.
Een ouder echtpaar, dat al 51 jaar samen is en niet met naam genoemd wil worden, vertelt over hun strategische stem op de VVD. Hij wilde eigenlijk BBB stemmen en zij NSC, maar daar zagen ze van af omdat de peilingen zo dicht op elkaar zitten. „Als Wilders maar geen minister-president wordt, daar moeten wij niet aan denken”, zo motiveren ze hun keuze. Met regeringsdeelname van de PVV hebben ze overigens minder moeite.
‘Nette partij’
De naam Omtzigt, valt ook, maar niet in verband met strategisch stemmen. Er zijn verschillende mensen die uit zichzelf zeggen wel te hebben overwogen op hem te stemmen, maar hem „onduidelijk” noemen. De mensen die wél op NSC stemden lijken te bestaan uit stemmers die „er helemaal klaar mee zijn” of zijn mensen die aandachtig de toeslagenaffaire volgden en die vinden dat er iets wezenlijks moet veranderen in de verhouding tussen overheid en burger. „Het is een nette partij”, zegt bijvoorbeeld Henk Smit. „Maar hij moet absoluut niet met de PVV.”
Guiseppe Cardile, bijvoorbeeld, een man van begin vijftig met Italiaanse wortels. Hij en zijn zieke partner wachten al jaren op een nieuwe huurwoning die gelijkvloers is. „Wij stemmen op Wilders omdat wij het belangrijk vinden dat boodschappen goedkoper worden, er minder studenten uit andere landen komen, massa-immigratie wordt aangepakt en er meer woningen beschikbaar komen”, zo somt hij gestructureerd zijn motivatie op.
Een andere PVV-stemmer vertelt vanwege zijn „andere geluid” en „bij gebrek aan beter” op Wilders te stemmen. De man verwoordt wat meerdere stemmers zeggen: dat ze het belangrijk vinden dat Wilders zich de laatste weken „gematigder” opstelt. „Vroeger kwam er veel onzin uit zijn mond.”
Ook de vrolijke Marleen Schneider staat er soortgelijk in. Ze stemde lang geleden PvdA, maar vindt nu PVV de beste keuze omdat Wilders „verwoordt wat er leeft”, zoals dat Nederlanders op de eerste plaats moeten komen. Ze benadrukt dat ze niet extreem rechts is, geen hekel aan buitenlanders heeft, ook wel weet dat bepaalde PVV-voorstellen – zoals het sluiten van de grenzen – natuurlijk niet realistisch zijn en dat ze begrijpt dat er bepaalde zaken voor het klimaat moeten gebeuren. „Het is fijn dat hij tegenwoordig wat realistischer is.”